Wyrok z dnia 2004-09-17 sygn. V CK 69/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 69/04

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Lech Walentynowicz.

Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz (spr.), Gerard Bieniek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Henryka J. przeciwko Skarbowi Państwa -Prokuraturze Rejonowej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 września 2004 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 10 października 2003 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 13 marca 2003 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił powództwo Henryka J. przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuratorowi Rejonowemu w W. o zasądzenie kwoty 10.200 zł tytułem zadośćuczynienia za doznane krzywdy moralne i powstałą szkodę. Rozstrzygnięcie to oparte zostało na następujących ustaleniach i ocenach prawnych.

W Prokuraturze Rejonowej w W. w sprawie [...] prowadzone było przeciwko powodowi śledztwo, zakończone wniesieniem aktu oskarżenia. Postępowanie to prowadził prokurator Ryszard M. Powód złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przez prokuratora przestępstwa, mającego polegać na przekroczeniu uprawnień. Postępowanie przygotowawcze w związku z tym zawiadomieniem prowadzone było pod sygnaturą [...]. Powód dwukrotnie wzywany był w celu złożenia zeznań, jednak odmówił ich składania. Postępowanie to zostało umorzone w dniu 5 maja 2000 r., a o treści postanowienia powód dowiedział się w przypadkowej rozmowie z prowadzącą postępowanie prokurator. Akta tego postępowania zaginęły, wobec czego podjęte zostały czynności mające na celu ich odtworzenie. Powód wzywany był do złożenia wniosków co do sposobu odtworzenia akt i przedstawienia dowodów umożliwiających tę czynność. Pismo wysłane w tej sprawie powód uznał za "aroganckie i bezczelne" i zarzucił prokuraturze celowe zagubienie akt. Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2001 r. akta zostały odtworzone w takiej części, w jakiej uznano to za możliwe.

Sąd Rejonowy uznał, że zagubienie akt jest działaniem obiektywnie bezprawnym. W sytuacji jednak, gdy powód wyprowadzał z tego działania skutek w postaci negatywnego wpływu na jego zdrowie, w celu uzyskania zadośćuczynienia powinien wykazać, że doznał rozstroju zdrowia, czego jednak nie uczynił, nie wykazał też, by doznał szkody majątkowej. Ponadto Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że nie jest normalnym następstwem zagubienia akt doznanie rozstroju zdrowia uzasadniającego zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 445 § 1 w związku z art. 444 § 1 k.c.

Wyrokiem z dnia 10 października 2003 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację powoda od powyższego wyroku, podzielając dokonane w sprawie ustalenia faktyczne i ocenę prawną, którą jednak uznał za niepełną. Zwrócił bowiem uwagę, że żądanie zasądzenia zadośćuczynienia powód wiązał nie tylko z faktem utraty zdrowia, ale także z naruszeniem jego dóbr osobistych i to nie tylko poprzez zagubienie akt, ale również przez sposób prowadzenia postępowania, w jego ocenie lekceważący i upokarzający go. W ocenie Sądu Okręgowego, brak jednak przesłanek uzasadniających uznanie, by jego dobra osobiste, w tym godność, zostały naruszone. Dla oceny, czy dobra osobiste zostały naruszone, znaczenie mają nie subiektywne odczucia danej osoby, ale obiektywne kryteria. Stosując zaś ten miernik nie można uznać, by sposób prowadzenia postępowania przygotowawczego, polegający na wykonywaniu czynności procesowych, naruszał godność osoby inicjującej postępowanie, zwłaszcza że powód nie został pozbawiony żadnego z uprawnień procesowych.

W kasacji, opartej na obu podstawach kasacyjnych określonych w art. 393¹ k.p.c., powód zarzucał naruszenie prawa materialnego, to jest art. 23 i 24 k.c., art. 444 § 1, art. 445 § 1 i art. 448 k.c. przez błędną wykładnię, oraz naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę materiału dowodowego prowadzącą do uznania, że powód nie wykazał szkody majątkowej.

W konkluzji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy dokonać zarzutów podnoszonych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, bowiem zarzut naruszenia prawa materialnego oceniać należy na podstawie właściwie ustalonego stanu faktycznego sprawy. Jeśli chodzi o zarzuty natury procesowej, skarżący w podstawie kasacyjnej przytoczył jedynie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., prowadzącego do poczynienia błędnych ustaleń w zakresie doznania przez niego szkody majątkowej w wysokości 200 zł. W związku z tak sprecyzowaną podstawą kasacyjną należy zwrócić uwagę, że przepis ten stanowić może samodzielną podstawę kasacji tylko wyjątkowo, gdy ocena dowodów dokonana przez sąd drugiej instancji jest rażąco wadliwa, sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania (por. m.in. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, niepubl., postanowienie z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, niepubl.). W wyroku z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 998/00 (niepubl.) Sąd Najwyższy uznał, że kasacja oparta na przepisie art. 233 § 1 k.p.c. jest co do zasady niedopuszczalna, gdyż przepis ten pozostawia sądowi swobodę oceny dowodów, a w postępowaniu kasacyjnym niedopuszczalne jest badanie zasadności ustaleń faktycznych (art. 393¹¹ § 2 k.p.c.). W kasacji skarżący, nie przytaczając żadnych przepisów regulujących postępowanie apelacyjne, ograniczył się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., kwestionując ustalenia faktyczne. Tak zatem postawiony zarzut należy uznać za niedopuszczalny, zwłaszcza gdy dokonana ocena dowodów w żadnym wypadku nie może być uznana za nielogiczną czy rażąco wadliwą. Dokonane zatem w sprawie ustalenia faktyczne, dotyczące zarówno kwestii doznania szkody majątkowej, jak i braku wykazania faktu rozstroju zdrowia, należy uznać za wiążące.

W ustalonym stanie faktycznym nie jest uzasadniony również zarzut naruszenia prawa materialnego. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania wskazał skarżący potrzebę wykładni art. 23 k.c. w związku z art. 448 k.c. Chodzić tu może o porównanie zakresu pojęciowego art. 24 k.c. (a nie 23 k.c., który nie dotyczy kwestii zadośćuczynienia) i art. 448 k.c. Kwestia stosunku tych przepisów w istocie wywołuje rozbieżne oceny w doktrynie. W myśl jednych poglądów dla zasądzenia zadośćuczynienia, jak i świadczenia na cel społeczny nie wystarczy ustalenie bezprawności naruszenia bądź zagrożenia dobra osobistego, ale konieczne jest ustalenie działania zawinionego. W myśl innych, konsekwencją przyjęcia, że ochrona dóbr osobistych uzależniona jest tylko od ustalenia bezprawności działania, jest uznanie, że jedynie ta przesłanka warunkuje zarówno roszczenia zmierzające do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, jak i roszczenia o zasądzenie zadośćuczynienia albo stosownej sumy na cel społeczny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że przesłanką odpowiedzialności przewidzianej w art. 448 k.c. jest nie tylko bezprawne, ale i zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego (por. wyrok SN z dnia 12 grudnia 2002 r., V CKN 1581/00, OSNC 2004, nr 4, poz. 53). Zagadnienie jest istotnie sporne, jednak nie poddaje się ocenie w rozpoznawanej sprawie. Z dokonanych bowiem i nie zakwestionowanych skutecznie ustaleń wynika, że powód nie doznał ani rozstroju zdrowia, ani naruszenia innych dóbr osobistych. Sądy obu instancji ustaliły bowiem, że powód nie wykazał, aby działanie pozwanego doprowadziło go do naruszenia dobra osobistego, jakim jest zdrowie. Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił, że subiektywne poczucie krzywdy nie jest wystarczające dla uznania, że naruszone zostały też inne dobra osobiste, jak jego godność.

Skarżący w kasacji polemizuje z tymi ustaleniami Sądu, jednak sama polemika, bez przedstawienia zarzutów natury procesowej, nie może doprowadzić do uznania ustaleń za wadliwe, nie może też uzasadniać podnoszonego w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 444 § 1 i art. 445 § 1 w zw. z art. 448 k.c.

Brak również podstaw do uznania za uzasadniony zarzutu naruszenia art. 23 k.c. przez uznanie, że decydujące znaczenie dla oceny zasadności twierdzenia o naruszeniu dobra osobistego mają kryteria obiektywne. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznaje się, że decydujące znaczenie ma nie tyle subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale to, jaką reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie (por. wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN 953/00, niepubl., wyrok z dnia 26 października 2001 r., V CKN 195/01, także przytaczany przez skarżącego wyrok z dnia 16 stycznia 1976 r., II CR 692/75, OSN 1976, nr 11, poz. 251). Biorąc ten obiektywny miernik pod rozwagę, nie można uznać za naruszające godność skarżącego wzywanie go przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze do złożenia zeznań, nawet kilkakrotne, czy nawet zagubienie akt postępowania, co oczywiście nie powinno mieć miejsca, jednak w praktyce może się zdarzyć i właśnie dla takich przypadków przewidziane jest stosowne postępowanie o odtworzenie akt. Za naruszające godność skarżącego, czy inne jego dobra osobiste, nie może też być uznane dokonywanie czynności procesowych w toku postępowania o odtworzenie akt, w tym wzywanie do złożenia odpisu zawiadomienia o przestępstwie i odpisów składanych w toku postępowania przygotowawczego dokumentów. Dla wykazania zarzutu, że także obiektywne kryteria pozwalają na uznanie za uzasadniony zarzutu naruszenia dóbr osobistych, skarżący dołączył do kasacji dowód w postaci artykułu z gazety. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że niezależnie od oceny charakteru dowodowego artykułu z gazety, dowód taki złożony w postępowaniu kasacyjnym jest oczywiście spóźniony i pod uwagę brany być nie może.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 393¹² k.p.c.