Wyrok z dnia 2003-01-17 sygn. III CKN 1451/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 1451/00

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Józef Frąckowiak.

Sędziowie SN: Tadeusz Domińczyk, Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Władysława D. przeciwko Małgorzacie G. i in., o ustalenie nieważności umowy przekazania gospodarstwa rolnego, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 17 stycznia 2003 r. na rozprawie kasacji pozwanych Małgorzaty G. i małoletniej Sylwii D. od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 8 lutego 2000 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta dnia 5 marca 1982 r. pomiędzy Anielą D. i jej synem Wiesławem D. przed Naczelnikiem Urzędu Gminy jest nieważna w części, w której przenosi na własność Wiesława D. udział do 3/8 części nieruchomości położonej w Węgrzynowie o łącznej powierzchni 4 ha 21 arów, mającej w Sądzie Rejonowym urządzoną księgę wieczystą. Oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekł o kosztach procesu.

Ustalenia faktyczne przytoczone w uzasadnieniu tego wyroku okazały się bezspornymi. Mianowicie wymieniona Aniela D. wraz z mężem Antonim D. prowadzili wspólnie (do daty zgonu Antoniego D. - 29 listopada 1971 r.) gospodarstwo rolne o powierzchni 4,45 ha położone we wsi Węgrzynów i Mniowie. Uprawnionymi do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po wymienionym spadkodawcy A. D. pozostali: żona Aniela D. i synowie: Andrzej, Edward, Wiesław i Władysław po 3/16 części - każdy z nich.

Po uzyskaniu przez Anielę D. dnia 30 października 1974 r. aktu własności ziemi na wymienione gospodarstwo rolne i zawarciu dnia 5 marca 1982 r. kwestionowanej umowy przekazania Wojewoda decyzją z dnia 13 grudnia 1990 r. stwierdził nieważność aktu własności ziemi wydanego dnia 30 października 1974 r. na rzecz Anieli D. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 27 sierpnia 1993 r. stwierdził, że Antoni i Aniela małż. D. nabyli przez zasiedzenie z dniem 2 stycznia 1965 r. własność nieruchomości rolnej o powierzchni 4.45 ha położonej w Węgrzynowie. W ocenie Sądu pierwszej instancji Aniela D. mogła skutecznie przekazać jej udział 5/8 we współwłasności tego gospodarstwa rolnego. Nieważność dotyczy udziału 3/8 przekazanego bez respektowania uprawnień pozostałych współwłaścicieli.

Oddalając - zaskarżonym postanowieniem - apelację pozwanych Małgorzaty G. i małolet. Sylwii D. - spadkobierców zmarłego Wiesława D. Sąd Apelacyjny wyraził zapatrywanie, że skoro przekazanie przez Anielę D. następcy Wiesławowi D. całego gospodarstwa rolnego nastąpiło bez zgody pozostałych współwłaścicieli, to dokonana czynność w całości jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

Kasację złożyła strona pozwana.

Pozwane Małgorzata G. i Sylwia D. zarzuciły naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 58 § 1 k.k., art. 199 k.c. i art. 46 ustawy z dnia 27 października (ze wskazaniem daty jej wydania na) 1997 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, a także art. 59 k.c. przez uznanie, że umowa przekazania następcy gospodarstwa rolnego jest nieważna jako sprzeczna z art. 199 k.c., podczas gdy należało zastosować art. 59 k.c. ze skutkami procesowymi uwzględnienia przedawnienia. Pozwane wnosiły o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę i oddalenie powództwa z zasądzeniem kosztów procesu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawa na której została oparta kasacja (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.) obejmuje - co wynika z treści tego przepisu dwa rodzaje naruszenia prawa materialnego tj.: błędne rozumienie treści lub znaczenia normy prawnej (błędna wykładnia) oraz błędne subsumowanie faktów ustalonych w procesie pod abstrakcyjny stan faktyczny określony w przepisie (niewłaściwe zastosowanie). Wzajemna relacja między przytoczonymi postaciami naruszenia prawa materialnego w aspekcie wpływu na wynik sprawy wyraża się stosunkiem zależności pomiędzy wadliwą interpretacją normy prawnej jako przyczyną a błędnym zastosowaniem tejże normy jako skutkiem.

Poczynając zatem od zarzutu kasacji co do błędnej wykładni art. 58 k.c. (i przyjmując, że odwołanie się w kasacji do art. 58 k.k. jest oczywistą omyłką) - należy stwierdzić, że w orzecznictwie ukształtował się pogląd, iż umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy, sporządzona na piśmie przez naczelnika gminy jest czynnością o charakterze cywilnoprawnym (por. m.in. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1982 r., III CZP 30/82 - OSNCP 1983, nr 1, poz. 3). Mają zatem do niej zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o czynnościach prawnych, zdolności do tych czynności a także przepisy tego kodeksu o nieważności dokonanej czynności prawnej (art. 58 k.c. - por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 31 lipca 1979 r., III CZP 41/82 - OSNCP 1979, nr 12, poz. 238).

Skoro ustawa z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140 ze zm.) nie stanowi inaczej do umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy znajdują zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o zarządzie rzeczą wspólną. Przepisy kodeksu cywilnego normujące zarząd rzeczą wspólną (art. 199 k.c. 1035 k.c. oraz art. 46 k.r.o.) warunkują skuteczność rozporządzenia rzeczą wspólną - a więc i przekazania przez jednego ze współwłaścicieli własności gospodarstwa rolnego następcy - od zgody pozostałych współwłaścicieli, wyrażonej nie później aniżeli w chwili zawierania umowy.

Oznacza to - jak trafnie wywiódł Sąd Apelacyjny - że przekazanie gospodarstwa rolnego przez osobę legitymującą się udziałem we współwłasności, na własność następcy bez zgody pozostałych współwłaścicieli (zastępujące ją zezwolenie sądu - zd. 2 art. 199 k.c.) jest czynnością prawną dotkniętą nieważnością. W uchwale z dnia 17 stycznia 1989 r., III CZP 108/88 (OSNCP 1990, nr 1, poz. 7) Sąd Najwyższy stwierdził, że umowa przekazania przez jednego ze współwłaścicieli następcy posiadania oraz własności gospodarstwa rolnego, stanowiącego współwłasność w częściach ułamkowych, sporządzona przez naczelnika gminy w trybie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) jest nieważna w całości, jeżeli na przekazanie nie wyrazili zgody pozostali współwłaściciele tego gospodarstwa.

Kasacja nie zawiera argumentacji mogącej podważyć powyżej - przytoczone zapatrywanie co do skutku nieważności. Akcentowany w kasacji upływ czasu od daty sporządzenia umowy nie uwzględnia, że zgłoszone przez powodów żądanie ustalenia nie jest ograniczone terminem. Chybione są twierdzenia i wnioski skarżących jakoby - w przytoczonych w kasacji okolicznościach tej sprawy - zachowanie powodów było "... wyrażeniem milczącej zgody i pełną akceptację dla umowy przekazania gospodarstwa w całości Wiesławowi D. przez matkę Anielę". Oczywistym jest, że z powołaniem się wyłącznie na podstawę kasacji przewidzianą w art. 393¹ pkt 1 k.p.c. nie można zwalczać ustaleń faktycznych i dowodzić nabycia własności spornej nieruchomości w drodze zasiedzenia. Zarzucane w kasacji naruszenie prawa materialnego wymaga odniesienia się do wiążącego skarżących ustalonego stanu faktycznego. Bez związku z istotą rozstrzygniętego sporu pozostaje motywacja zawarta w kasacji w odniesieniu do nieważności wywołanej brakiem dochowania odpowiedniej formy prawnej sporządzonej umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy. Prawne i ekonomiczne założenia omawianej ustawy, w tym także powołanego w kasacji art. 46 zostały dostatecznie wyjaśnione. Przepis ten nakłada na przekazującego, który jest właścicielem kilku gospodarstw, obowiązek przekazania wszystkich gospodarstw. Kasacja nie zawiera uzasadnienia wysuniętego na jej wstępie zarzutu naruszenia tego przepisu ani też twierdzonego wpływu na wynik sprawy pomijając, że normuje on sytuację wielości gospodarstw rolnych po stronie przekazującego.

Z powyższego wynika, że kasacja nie zawiera usprawiedliwionej podstawy i dlatego podlega oddaleniu (art. 393¹² k.p.c.).