Postanowienie z dnia 2005-05-05 sygn. V KK 413/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KK 413/04

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Feliks Tarnowski.

Sędziowie: SN Marek Sokołowski (spr.), SA del. do SN Małgorzata Gierszon.

Prokurator Prokuratury Krajowej: Krzysztof Parchimowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie Jana S. o zadośćuczynienie i odszkodowanie określone w art. 552 § 1 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r., kasacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 czerwca 2004 r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego z dnia 30 marca 2004 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

Jan S. wystąpił do Sądu Okręgowego z wnioskiem z 25 listopada 2002 r. o przyznanie mu odszkodowania i zadośćuczynienia w kwocie 185.576 zł za niesłuszne skazanie wyrokiem Sądu Jednostki Wojskowej z dnia 8 września 1952 r., utrzymanego w mocy postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie z dnia 21 października 1952 r., za czyny z art. 22 m.k.k., art. 257 § 1 k.k. z 1932 r. i inne, ponieważ na skutek kasacji złożonej przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 12 września 2002 r., uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Najwyższego Wojskowego i utrzymany nim wyrok Sądu Jednostki Wojskowej oraz uniewinnił wnioskodawcę od popełnienia zarzucanego mu czynu z art. 22 m.k.k. i umorzył postępowanie karne o pozostałe czyny z powodu przedawnienia ich karalności.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 marca 2004 r. na podstawie art. 552 § 1 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz Jana S. kwotę 29.598,96 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z wykonania względem wnioskodawcy części kary orzeczonej wyrokiem Sądu jednostki Wojskowej z 5 września 1952 r. oraz kwotę 5.828,71 zł tytułem odszkodowania za długotrwały uszczerbek na zdrowiu, a w pozostałej części wniosek oddalił. Powyższy wyrok Sądu I instancji, w części oddalającej wniosek, zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy, podnosząc w apelacji zarzuty:

1) błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego orzeczenia, mającego wpływ na jego treść, a polegającego na:

a) zupełnie bezpodstawnym przyjęciu, iż wnioskodawcy nie przysługuje odszkodowanie z tytułu przejęcia przez państwo efektów finansowych ponadnormatywnej pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności,

b) pominięciu wśród niezbędnych dla prawidłowego wyrokowania istotnych ustaleń faktycznych umożliwiających określenie, jaki odsetek wypracowanego przez skazanego wynagrodzenia przejął Skarb Państwa;

2) obrazy prawa procesowego, w szczególności:

a) przepisu art. 552 § 1 k.p.k. przez bezpodstawne przyjęcie, iż zakresem pojęcia szkody, o jakiej stanowi powołany przepis, nie są objęte straty poniesione przez skazanego na skutek przejęcia przez Państwo efektów przymusowej, ponadnormatywnej pracy świadczonej przez wnioskodawcę podczas wykonywania wobec niego kary, której nie powinien był ponieść,

b) przepisu art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. wynikającej z wadliwego rozważenia okoliczności sprawy, co przesądziło o niewłaściwej ocenie wysokości świadczeń zasądzonych na rzecz wnioskodawcy;

3) obrazy prawa materialnego, w szczególności przepisu art. 481 § 1 k.c. przez oddalenie roszczenia wnioskodawcy o ustawowe odsetki zwłoki od zasądzonego świadczenia od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

W apelacji wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku przez:

* zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy odszkodowania w wysokości stanowiącej iloczyn 13 miesięcy niesłusznie odbytej kary, aktualnego z daty orzekania przez Sąd Apelacyjny przeciętnego wynagrodzenia w sektorze górnictwa (które w lutym 2004 r. wynosiło 4.725,34 zł) i współczynnika 1,4 pomniejszonego o 10% tzw. wypiski - nie mniejszego niż kwota 77.401,10 zł,

* korektę zasądzonych w zaskarżonym wyroku od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kwot, uwzględniającą aktualną w dacie rozstrzygania przez Sąd Apelacyjny wysokość przeciętnego wynagrodzenia oraz dyspozycję art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych,

* zasądzenie odsetek od zwłoki poczynając od daty uprawomocnienia się orzeczenia od całości zasądzonych na rzecz wnioskodawcy świadczeń.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 17 czerwca 2004 r. uwzględnił jedynie częściowo apelację pełnomocnika wnioskodawcy i zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy ustawowe odsetki od przyznanych kwot tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia, od dnia 17 czerwca 2004 r. W kasacji zaskarżającej wyrok Sądu odwoławczego pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił:

1. rażącą obrazę prawa procesowego, w szczególności

a) przepisu art. 433 § 1 i 2 k.p.k. wynikającą z:

* nierozpoznania przez Sąd Apelacyjny sprawy w granicach środka odwoławczego,

* nierozważenia w treści orzeczenia wszystkich wniosków wskazanych w środku odwoławczym;

b) przepisu art. 437 § 1 k.p.k. przez zaniechanie orzeczenia w części dyspozytywnej wyroku o utrzymaniu w mocy wyroku Sądu I instancji w odniesieniu do roszczeń zgłoszonych przez wnioskodawcę i objętych apelacją wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego, a nadto

c) przepisu art. 552 § 1 k.p.k. przez bezpodstawne przyjęcie, iż zakresem pojęcia szkody, o jakiej stanowi przywołany przepis, nie są objęte straty poniesione przez skazanego na skutek przejęcia przez Państwo efektów (owoców) przymusowej, ponadnormatywnej pracy świadczonej przezeń podczas wykonywania względem niego kary, której nie powinien był ponieść, jak również

d) przepisu art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. wynikającą z wadliwego rozważenia okoliczności sprawy, co przesądziło o niewłaściwej ocenie wysokości świadczeń zasądzonych na rzecz wnioskodawcy;

2. obrazę prawa materialnego w postaci przepisu art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych poprzez zaniechanie zastosowania wskazywanego przepisu do roszczeń wnioskodawcy z tytułu odszkodowania za szkodę spowodowaną uszczerbkiem na zdrowiu, mimo obowiązku zastosowania powoływanego przepisu z tytułu długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Kasacja zawiera wniosek o: "uchylenie pkt I zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest bezzasadna z następujących przyczyn:

Ad 1 a) i b) Błędny jest pogląd, że Sąd II instancji nie rozpoznał apelacji pełnomocnika wnioskodawcy w granicach wniesionego środka odwoławczego i nie rozpoznał wszystkich wniosków zawartych w tej apelacji.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego wynika, iż sąd ten rozważał zasadność zasądzonego na rzecz wnioskodawcy świadczenia, a zwłaszcza zasadność ustalenia wysokości zasądzonych z tego tytułu kwot. Wynika to z wywodów zawartych na stronach 5-8 uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku, gdzie Sąd odwoławczy przedstawia proces kontroli prawidłowości wyliczenia przez Sąd Okręgowy wysokości zasądzonego odszkodowania. Nie może zatem być mowy o rażącym naruszeniu przepisu art. 433 § 1 i 2 k.p.k.

Sąd Apelacyjny orzekł, że "zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób", iż zasądza odsetki od przyznanych już kwot tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia. Takie brzmienie sentencji wyroku jest zgodne z przepisem art. 437 § 1 k.p.k. Jest ono jednoznaczne, bowiem wskazuje zakres zmiany wyroku i oznacza, że w pozostałej części wyrok nie został zmieniony - czyli został utrzymany w mocy. Wprawdzie praktykuje się też w części dyspozytywnej wyroku formułę, że Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok "jedynie w ten sposób...", "tylko w ten sposób..." względnie, iż "w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy", ale to nie oznacza, że odmienne sformułowanie narusza przepis art. 437 § 1 k.p.k.

Ad 1 c) Wykładnia pojęcia "odszkodowanie" użytego w art. 552 § 1 k.p.k. dokonana przez Sądy orzekające w tej sprawie jest prawidłowa. Trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny na ukształtowane w tym względzie orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym szkodę wynikającą z niesłusznego skazania stanowi różnica między stanem majątkowym jaki by istniał, gdyby skazanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym z chwili odzyskania wolności. Właśnie taka wykładnia jest zgodna z określeniem szkody zawartym w art. 361 § 2 k.c. i obejmuje damnum emergens i lucrum cesssans.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca nie wykazał, by tak rozumianą szkodę poniósł, a sąd odwoławczy to ustalenie zaaprobował. Zresztą ani w apelacji, ani w kasacji, ustalenie to nie jest kwestionowane.

Wnioskodawca domaga się natomiast zasądzenia na jego rzecz kwoty odpowiadającej skutkom "przejęcia przez Państwo efektów (owoców) przymusowej, ponadnormatywnej pracy świadczonej przezeń podczas wykonywania względem niego kary, której nie powinien był ponieść". Takie roszczenie nie dotyczy odszkodowania w rozumieniu art. 552 § 1 k.p.k. Jak zresztą przyznaje to autor kasacji omawiane roszczenie mogłoby znajdować oparcie w przepisie art. 410 § 1 k.c. o nienależnym świadczeniu. Roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia nie dochodzi się w postępowaniu karnym, lecz w postępowaniu cywilnym. W niniejszej sprawie roszczenie takie nie mogło być uwzględnione i nie ma nawet podstaw do rozważania, czy z cywilistycznego punktu widzenia jest ono zasadne.

Ad 1 d) Stosownie do art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Pod tym pojęciem należy rozumieć wydatki na leczenie i rekonwalescencję, utratę zarobków związaną z niezdolnością do pracy. Natomiast stosownie do art. 445 § 1 k.c. w przypadku uszkodzenia ciała sąd może również przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

W niniejszej sprawie - co jest oczywiste - sąd nie ustalał wysokości szkody wynikłej z uszkodzenia ciała, a tylko przyznał zadośćuczynienie z tego tytułu, które błędnie nazwał odszkodowaniem.

Przepis art. 322 k.p.c. nie dotyczy ustalania wysokości zadośćuczynienia, a tylko spraw w nim wymienionych (o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, o świadczenie z umowy o dożywocie). Tak więc przepis ten nie miał zastosowania w niniejszej sprawie, a zatem nie mógł zostać naruszony.

Sposób ustalania wysokości zadośćuczynienia określa art. 445 § 1 k.c. Dotyczy to zarówno zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała (§ 1), jak i pozbawienie wolności (§ 2). Dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienia", o jakim mowa w art. 552 k.p.k. miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego. Stosownie do art. 445 § 2 k.c. zadośćuczynienie winno być "odpowiednie". Ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", z istoty należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. W postępowaniu kasacyjnym zarzut niewłaściwego ustalenia kwoty zadośćuczynienia może być skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania tego zadośćuczynienia. W ramach kontroli kasacyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r. sygn. akt III CKN 339/98 OSNC 2000 z. 3 poz. 58).

O rażącym naruszeniu zasad ustalania "odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy. Nie miało to jednak w niniejszej sprawie miejsca, o czym świadczy wysokość zasądzonej kwoty.

Przy ustalaniu "odpowiedniego" zadośćuczynienia sąd może posługiwać się posiłkowo kryteriami przewidzianymi do innych celów. Tak więc dopuszczalne było ustalenie wysokości zadośćuczynienia za pozbawienie wolności przez odniesienie do jego okresu i średniego wynagrodzenia z chwili orzekania. Podobnie dopuszczalne było oparcie wysokości zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała, stosując posiłkowo zasady ustalania wysokości świadczeń z tytułu wypadków przy pracy. Nie było to jednak niezbędne - bo również jest dopuszczalne i praktykowane - posługiwanie się regułami stosowanymi przy ustalaniu odszkodowania z tytułu ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków.

Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że ustalenie wysokości zadośćuczynienia dokonane zostało bez obrazy prawa. Uchybienie polegające na nazwaniu zadośćuczynienia odszkodowaniem nie może być traktowane jako mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia. Istotna jest bowiem wysokość zasądzonej kwoty, a nie jej nazwanie.

Ad 2. Jak już wyżej wskazano przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 ze zmianami) mogły (ale nie musiały) być wykorzystane jako przydatne do ustalenia wysokości "odpowiedniego" zadośćuczynienia. Natomiast jest rzeczą oczywistą, że nie miały one obowiązkowego zastosowania w niniejszej sprawie. Przesądza o tym chociażby treść art. 49 ust. 1 tej ustawy, niezależnie od ogólnego stwierdzenia, że postępowanie uregulowane w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego nie służy dochodzeniu świadczeń z tytułu wypadków przy pracy zaistniałych w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Skoro przepisy cyt. ustawy z 30 października 2002 r. nie miały w sprawie bezpośredniego zastosowania, to nie mogło dojść do zarzuconej w kasacji obrazy jej art. 55 ust. 1

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.