Wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia; pojęcie szkody

Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej w trybie postępowania karnego (art. 552 k.p.k.)

Wyświetl tylko: SASNSO

Wnioskodawczyni doznała krzywdy w postaci przeżycia sytuacji stresowej związanej z zatrzymaniem oraz jej traktowaniem podczas czynności. W trakcie zatrzymania funkcjonariusze Policji kierowali w stosunku do niej słowa obraźliwe ze względu na jej orientację, jak również aktywność w ramach ruchu LGBT, ponadto nie otrzymała leków, które powinna przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Sposób traktowania wnioskodawczyni odbiegał od sytuacji standardowych. Poza rygorami wynikającymi ze stanu zatrzymania wnioskodawczyni doświadczyła dodatkowych dolegliwości, które potęgują poczucie krzywdy, upokorzenia i niesprawiedliwości. W trakcie zatrzymania wnioskodawczyni została dwukrotnie poddana kontroli osobistej, a czynności te zostały uznane przez Sąd za niezasadne, nielegalne i nieprawidłowe. Zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne, gdyż nie dowiedziono zasadności zarzutu stawianego wnioskodawczyni.

Uwzględniając całokształt okoliczności towarzyszących zatrzymaniu, w tym okres jego stosowania, wiek wnioskodawczyni, jej właściwości osobiste (osoba młoda, dotychczas niekarana) odpowiednią funkcję kompensacyjną spełni wnioskowana kwota 15 000 zł. Nie można również zgodzić się z twierdzeniem, że zasądzona kwota zadośćuczynienia jawi się jako wygórowana uwzględniając warunki społeczno-ekonomiczne, jak też poziom życia wnioskodawczyni. Wbrew twierdzeniom skarżącego sytuacja majątkowa wnioskodawczyni i wielkość osiąganych przez nią dochodów nie ma decydującego wpływu na ustalenie należnej sumy zadośćuczynienia. Te okoliczności stanowią jedynie pewien element miarkowania sumy zadośćuczynienia.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 17 marca 2023 r., II AKa 125/22

Standard: 68533 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku uznania tymczasowego aresztowania za niewątpliwie niesłuszne, stosowanego równolegle z najostrzejszym środkiem zapobiegawczym w innej sprawie, wnioskodawcy przysługuje co do zasady – w myśl art. 552 § 4 k.p.k. – zadośćuczynienie, tyle że jedynie w rozmiarze odpowiadającym dodatkowym dolegliwościom zwiększającym poczucie krzywdy, które nie wystąpiłyby, gdyby nie istniał tzw. areszt nakładczy; obowiązek wykazania owych dodatkowych krzywd ciąży na osobie ubiegającej się o zasądzenie takiej rekompensaty.

Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2022 r., IV KK 542/21

Standard: 60152 (pełna treść orzeczenia)

Szkodę, wynikającą z niesłusznego skazania, stanowi różnica między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby skazanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym z chwili odzyskania wolności. Właśnie taka wykładnia jest zgodna z określeniem szkody zawartym w art. 361 § 2 k.c. i obejmuje damnum emergens oraz lucrum cessans, przy czym chodzi wyłącznie o szkodę, która wynikała rzeczywiście z niesłusznego tymczasowego aresztowania i pozbawienia wolności (zob. np. wyrok SN z dnia 15 września 2004 r., WA 14/04; postanowienie SN z dnia 12 sierpnia 2008 r., V KK 45/08).

Odszkodowanie ma na celu rekompensatę bezpośrednio wynikającą z faktu pozbawienia wolności w konkretnej sprawie. Konieczne jest tym samym precyzyjne ustalenie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy niesłusznym tymczasowym aresztowaniem a ewentualnym uszczerbkiem w majątku wnioskodawcy. Naprawienie szkody ma co prawda zapewnić całkowitą kompensatę uszczerbku, niemniej jednak nie może ono prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego

Wyrok SN z dnia 18 listopada 2021 r., IV KK 554/20

Standard: 63883 (pełna treść orzeczenia)

Obowiązkiem sądu jest orzekanie zadośćuczynienia w kwocie odpowiedniej do rozmiarów tej krzywdy, ale w rozsądnych granicach z zachowaniem jego kompensacyjnego charakteru. Jeżeli bowiem jest oczywiste, że osoba niewątpliwie niesłusznie tymczasowo aresztowana ma prawo domagać się od Skarbu Państwa zadośćuczynienia za doznaną krzywdę to jednak należy mieć na uwadze, ze środki w ten sposób przekazywane nie są niczyje, ale pochodzą z zasobów całego społeczeństwa i to w ostateczności społeczeństwo ponosi koszty błędów organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Nie może zatem takie zadośćuczynienie prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia.

Przy ustalaniu "odpowiedniej" sumy zadośćuczynienia nie można pominąć tendencji uzasadnienia sądowego w podobnych przypadkach. Może ono bowiem dać wskazówkę co do wysokości odpowiedniego zadośćuczynienia w porównywalnych przypadkach, co pozwoli uniknąć znaczących dysproporcji co do wysokości zasądzonych sum. Odpowiada to konstrukcyjnej zasadzie równości obywateli wobec prawa, jak również zasadzie, że zadośćuczynienie powinno odpowiadać także społecznemu poczuciu sprawiedliwości.”

Trafnie więc prokurator w apelacji odwołuje się do okoliczności innych spraw dotyczących chociażby pozbawienia wolności w okresie początków Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, kiedy to osoby osadzone, również wskutek działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, doznawały cierpień nieporównywalnie bardziej dolegliwych fizycznie i psychicznie, czemu często towarzyszyły akty okrucieństwa ze strony funkcjonariuszy organów totalitarnego państwa. To poczucie krzywdy pogłębione było w związku z tym również poprzez poczucie niesprawiedliwości wynikające z represji prowadzonych wobec osób działających na rzecz odzyskania praw i wolności obywatelskich.

Rozmiary krzywdy należy weryfikować, w kontekście odpowiedniej wartości zadośćuczynienia, również o okoliczności dotyczące innych tego rodzaju spraw, dostarczających wyobrażenia na temat tego w jakich warunkach pozbawione wolności były osoby pokrzywdzone, jakich cierpień doznały i jakie konsekwencje psychiczne, zdrowotne były tego następstwem. W ten sposób tylko można odpowiednio wycenić krzywdę wnioskodawcy i jej sprawiedliwie zadośćuczynić.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 17 listopada 2021 r., II AKa 152/21

Standard: 63086 (pełna treść orzeczenia)

Podstawą rekompensaty przewidzianej w ramach regulacji zawartych w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego mogą być wyłącznie szkody będące bezpośrednim następstwem niesłusznego aresztowania. Odpowiedzialność Skarbu Państwa aktualizuje się tylko wtedy, gdy osoba pozbawiona wolności rzeczywiście poniosła szkodę lub doznała krzywdy .Warunkiem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie jest więc uprzednie wystąpienie szkody, będącej następstwem niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania.

Tak rozumiana szkoda obejmować winna zarówno szkodę materialną w postaci poniesionych strat (damnum emergens), jak i utraconych korzyści (lucrum cessans) oraz szkodę niematerialną w postaci zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Pomiędzy niesłusznym tymczasowym aresztowaniem a powstałą szkodą o charakterze majątkowym musi zachodzić bezpośredni i adekwatny związek przyczynowy, to jest taki o którym stanowi art. 361 § 1 k.p.c.

Zasadnie zauważa się w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, iż to badanie istnienia adekwatnego związku przyczynowego ma charakter dwustopniowy. Po pierwsze należy ocenić, czy pomiędzy badanymi zdarzeniami (tymczasowym aresztowaniem a szkodą) istnieje w ogóle związek przyczynowy (test conditio sine qua non), a po drugie, czy jest to związek o charakterze adekwatnym, „normalnym”. Taki związek wyraża się w tym, że bez danego zdarzenia szkoda w ogóle by nie wystąpiła.

Następstwo jest uznawane za „normalne”, jeśli w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest zwykłym następstwem tego zdarzenia (por. postanowienie SN z dnia 19 kwietnia 2017 r., V KK 34/17, oraz wyrok SA w Warszawie z dnia 9 marca 2018 r., VI A Ca 1211/16).

Wyrok SN z dnia 26 czerwca 2019 r., III KK 289/18

Standard: 43145 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie przyjmuje się, że suma zadośćuczynienia pieniężnego, mająca rekompensować krzywdę doznaną przez tymczasowo aresztowanego winna być „odpowiednia”. Pojęcie to ma wprawdzie charakter niedookreślony, tym niemniej w orzecznictwie wskazuje się pewne kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, a mianowicie to, że musi ono mieć charakter kompensacyjny, a więc winno przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakże wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy.

Określając wysokość zadośćuczynienia należy wziąć pod uwagę nie tylko czas trwania odosobnienia, ale także stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tego środka, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające, konieczność poddania się rygorom związanym z pobytem w warunkach izolacji, negatywną ocenę środowiska, utratę dobrego imienia.

Kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp., by nie pozostało poczucie krzywdy tymczasowo aresztowanego, ale i by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych.

W realiach niniejszej sprawy, M. W. był tymczasowo aresztowany przez okres 169 dni. Niewątpliwie pozbawienie wolności wskutek tymczasowego aresztowania w żaden sposób nie zostało mu zrekompensowane. Konieczność pobytu w izolacji penitencjarnej, w nieprzyjaznych warunkach, w oderwaniu od życia rodzinnego, zwłaszcza w kontekście pozostawienia żony i dwóch małoletnich synów bez środków do życia, nieuczestniczenia w wychowaniu synów, jak również nieobecność w ważnych dla nich momentach życia stanowiły dla wnioskodawcy niekorzystne przeżycia, które z pewnością stanowiło dla niego krzywdę, wywierając negatywny wpływ na jego psychikę, potęgując u niego poczucie krzywdy.

Ponadto, tymczasowe aresztowanie miało niewątpliwie negatywny wpływ na życie zawodowe wnioskodawcy bowiem został on dyscyplinarnie zwolniony przez pracodawcę.

Uwzględniając powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy uznał, iż sumą adekwatną do doznanej przez wnioskodawcę krzywdy, w pełni rekompensującą jego negatywne przeżycia związane ze skutkami rodzinnymi, społecznymi i zawodowymi oraz ze znoszeniem przez okres blisko pół roku niekorzystnych warunków bytowych i niepewności co do własnego losu, będzie kwota 60.000 zł.

Wyrok SO w Poznaniu z dnia 23 marca 2017 r., III Ko 586/16

Standard: 34094 (pełna treść orzeczenia)

Okres, z którym może być wiązane odszkodowanie dochodzone w trybie wskazanym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego nie zamyka się datą uchylenia stosowanego tymczasowego aresztowania.

W wyroku Sądu Najwyższego z 9 listopada 2009 r., III KK 173/09, trafnie wskazano, że nie jest zasadne twierdzenie, iż odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie zamyka się kwotą utraconych zarobków jedynie w okresie stosowania wobec wnioskodawcy tymczasowego aresztowania, bo szkoda, jakiej doznaje osoba pozbawiona wolności, może powstać także w okresie po odzyskaniu przez nią wolności, będąc jednocześnie bezpośrednim jego następstwem.

Nie można wykluczyć możliwości zaistnienia takich sytuacji, w których szkoda majątkowa, będąca bezpośrednim (niewynikającym z innych przyczyn) następstwem bezzasadnego pozbawienia wolności, zaistnieje po odzyskaniu przez osobę tymczasowo aresztowaną wolności z tym, że ustalenia dotyczące bezpośredniości szkody jako następstwa pozbawienia wolności uprawnionego do odszkodowania wymagają każdorazowo odrębnych rozważań analizujących obiektywne możliwości wnioskodawcy po opuszczeniu zakładu karnego, w zakresie niwelowania związanych z tym zdarzeniem skutków, w czasie bezpośrednio po nim następującym (por. także postanowienie SN z 1 marca 2012 r., IV KK 278/11; wyrok SA w Białymstoku z 16 września 2011 r., II AKa 169/11; wyrok SA w Lublinie 29 marca 2012 r., II AKa 21/12, wyrok SA w Krakowie z 17 września 2015 r., II AKa 156/15)

Wyrok SA w Krakowie z dnia 15 grudnia 2016 roku, II AKa 204/16

Standard: 6595 (pełna treść orzeczenia)

Stopa życiowa wnioskodawcy nie może wyznaczać wysokości rekompensaty za wyrządzoną mu krzywdę w ramach niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. W przeciwnym wypadku wysokość zadośćuczynienia zależałaby od stopnia zamożności poszkodowanego, a taka wykładnia art. 445 § 2 k.c. godziłaby w zagwarantowaną w art. 32 Konstytucji RP zasadę równości wobec prawa i powszechne poczucie sprawiedliwości.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 26 marca 2014 r., II AKa 51/14

Standard: 46931 (pełna treść orzeczenia)

Szkoda w rozumieniu przepisu art. 552 § 4 k.p.k., obejmująca tak szkodę rzeczywistą, jak i utracone korzyści, stanowi uszczerbek w prawnie chronionych interesach wnioskodawcy, wynikający z tymczasowego aresztowania, który to środek zapobiegawczy sąd bezpodstawnie stosował w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu karnym, przy czym prawidłowe odczytanie szkody w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. w oparciu o metodę dyferencyjną nakazuje ową szkodę traktować jako różnicę między stanem majątkowym, jaki by zaistniał, gdyby pokrzywdzonego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym w chwili jej odzyskania. Do istoty tej metody należy bowiem z jednej strony zbadanie rzeczywistego stanu majątkowego po wyrządzeniu szkody, a z drugiej strony określenie hipotetycznej sytuacji majątkowej, która mogłaby mieć miejsce, gdyby zdarzenie wywołujące szkodę nie nastąpiło (por. wyrok SN z 18 sierpnia 2000 r., II KKN 3/98)

Prawidłowo Sąd I instancji uznał, iż pomniejszenie kwoty odszkodowania o wydatki Skarbu Państwa związane z ponoszeniem kosztów utrzymania w zakładzie karnym jest sposobem określenia szkody, decydującej o wysokości należytego odszkodowania. W orzecznictwie ugruntowany jest bowiem pogląd, że "szkoda ulega pomniejszeniu o wartość korzyści jaką poszkodowany uzyskał w wyniku zdarzenia (zachowania) wywołującego szkodę.

W wypadku szkody wywołanej naruszającym prawo pozbawieniem wolności (wykonywaniem kary pozbawienia wolności, tymczasowego aresztowania albo zatrzymania), tą korzyścią będą m.in. koszty utrzymania w zakładzie karnym, które osoba taka musiałaby ponosić będąc na wolności".

W orzecznictwie przyjmuje się, że odliczenie wartości uzyskanych w ten sposób przez skazanego korzyści jest zgodne z dyspozycją art. 361 k.c. i wyrażoną tam zasadą pełnego odszkodowania (por. wyrok SN z dnia 18 maja 2000 r. II KKN 479/98).

Wyrok SA w Katowicach, z dnia 24 stycznia 2013 r., II AKa 520/12

Standard: 6596

Po odzyskaniu wolności przez osobę tymczasowo aresztowaną nie można wykluczyć powstania szkody (w rozumieniu art. 552 § 1 w zw. § 4 k.p.k.), będącej bezpośrednim następstwem utraty wolności. Ustalenie bezpośredniości wymaga jednak każdorazowo odrębnych rozważań analizujących obiektywne możliwości wnioskodawcy po opuszczeniu zakładu karnego, w zakresie niwelowania związanych z tym zdarzeniem skutków, w czasie bezpośrednio po nim następującym.

Trauma związana z pozbawieniem wolności podobnie jak i wynikające z tego faktu skutki finansowe, mogą rozciągać się na wiele kolejnych lat od jej odzyskania i tych bolesnych efektów postępowanie uruchomione na zasadzie art. 552 k.p.k. wyleczyć, czy też wyrównać nie jest w stanie, właśnie z uwagi na jego ograniczony zakres.

Szkody w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. wynika z różnicy pomiędzy stanem majątkowym jaki by zaistniał gdyby pokrzywdzonego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym w chwili jej odzyskania. Definicja ta jakkolwiek nie sformułowana przez prawo cywilne, to aprobowana zarówno przez doktrynę jak i orzecznictwo, wyraźnie zakreśla ramy czasowe, w bezpośredniej bliskości których może poruszać się sąd karny orzekający w powyższej materii, obejmującej oczywiście także słuszne zadośćuczynienie.

W obszarze rozważań zakreślonym zdarzeniem stanowiącym podstawę roszczenia nie mieści się zatem ani kwota zarobków utraconych przez żonę, ani ewentualne straty jakie wnioskodawca poniósł podejmując działania mające ograniczyć wielkość szkody, czy też nieuzyskane awanse lub przewidywane nagrody. Już tylko na marginesie wypada zaznaczyć, że szkoda poniesiona w wyniku utraconych pensji nie stanowi wyniku ich prostego zsumowania. Pomijając już konieczność odliczenia wydatków na utrzymanie rodziny, to Sądy orzekające pominęły rzecz oczywistą, a mianowicie fakt, że przyznane odszkodowanie, w przeciwieństwie do wynagrodzenia, nie podlega obowiązkowi podatkowemu. Taki obowiązek rodzi się w momencie uzyskania wynagrodzenia.

Postanowienie SN z dnia 1 marca 2012 r., IV KK 278/11

Standard: 42085 (pełna treść orzeczenia)

Szkoda na gruncie art. 552 § 2 i 4 k.p.k., jako obejmująca różnicę między stanem majątkowym pozbawionego wolności, jaki by istniał, gdyby wnioskodawcy nie aresztowano, a stanem rzeczywistym z chwili odzyskania przez niego wolności, musi uwzględniać także wykazane w sprawie zobowiązania pieniężne, w których pokryciu musi on obecnie uczestniczyć, zaciągnięte przez jego rodzinę na pokrycie uzasadnionych kosztów swego utrzymania, których to zobowiązań by nie było, gdyby nie został on tymczasowo aresztowany.

Każde zasadne podniesienie w kasacji, że orzeczone zadośćuczynienie nie jest „odpowiednie” w rozumieniu art. 445 § 1 w zw. § 2 k.c., gdyż nie uwzględnia wszystkich ustalonych w sprawie okoliczności mających wpływ na jego wysokość lub niewłaściwie ocenia dokonane w tej materii ustalenia, uznać należy za rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k., jako że postąpienie takie prowadzi do orzeczenia zadośćuczynienia, które nie odpowiada wymogom wskazanego przepisu prawa cywilnego.

Wyrok SN z dnia 20 października 2011 r., IV KK 137/11

Standard: 42300 (pełna treść orzeczenia)

Nie można zgodzić się z poglądem, że szkodą taką będzie sam fakt bezprawnego pozbawienia wolności, ponieważ ustawodawca nie kreuje takiej definicji ani też nie można przyjąć, że odszkodowanie będzie przysługiwało za sam fakt pozbawienia wolności, a nie za następstwa wynikłe z tego faktu. Ku odmiennemu od cywilistycznego rozumienia pojęcia szkody brak jest jakichkolwiek przesłanek. Takie rozumienie tego przepisu prowadziłoby zresztą do absurdalnych wyników interpretacji, bowiem jeżeli za szkodę należałoby uznać już sam fakt pozbawienia wolności, a nie jego następstwa, to gdzie w takiej sytuacji należałoby poszukiwać zdarzenia powodującego szkodę, które przecież jest niezbędne dla przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej.

Ustawodawca w przepisie art. 552 k.p.k. operuje pojęciami odszkodowanie oraz zadośćuczynienie i wyraźnie odróżnia te dwie postaci szkody: majątkową i niemajątkową, nakładając na Skarb Państwa odpowiedzialność nie tylko za szkodę, ale także za krzywdę, wyrządzone „niewątpliwie niesłusznym” tymczasowym aresztowaniem, posługując się pojęciami jednolicie interpretowanymi na gruncie prawa cywilnego. Za zdarzenie powodujące szkodę czy krzywdę uznaje zatem właśnie fakt pozbawienia wolności, „którego oskarżony nie powinien był odcierpieć”. Posługując się dalej instytucjami cywilnoprawnymi, należało w konsekwencji uznać, że Skarb Państwa będzie odpowiadał za szkodę obejmującą zarówno rzeczywistą stratę, jak i utracone korzyści oraz krzywdę, jeżeli będą one wynikały (pozostawały w związku przyczynowym) z faktu pozbawienia wolności. Wówczas, na ten czas należy oceniać fakt powstania szkody, tj. właśnie na czas faktycznego pozbawienia wolności: np. utraconych zarobków, poczucia krzywdy wynikającego z faktu tymczasowego aresztowania, itp. Powstanie szkody należy zatem oceniać w aspekcie wywołującego ją zdarzenia i tak jest to przyjęte na gruncie prawa cywilnego. Nie można wobec tego uznać, że zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności rodzi skutek taki jak gdyby szkoda ta nigdy nie powstała. Rozumowanie takie jest bowiem pozbawione logiki i relatywizuje moment powstania szkody, a nawet samo jej powstanie, w zależności od tego, jaka kara zostanie orzeczona i czy w ogóle zostanie orzeczona.

Podsumowując stwierdzić zatem należy, że szkodę na gruncie przepisów rozdziału art. 58 Kodeksu postępowania karnego należy rozumieć tak samo jak w prawie cywilnym. Wobec tego obejmuje ona zarówno damnum emergens, jak i lucrum cessans. Moment powstania szkody należy ustalać w odniesieniu do zdarzenia, które ją spowodowało. Zdarzeniem tym jest faktyczne pozbawienie wolności. Natomiast o tym, czy w wyniku powstania takiej szkody przysługuje odszkodowanie, będzie decydować przede wszystkim bezprawność działania władzy publicznej, a zatem bezprawność pozbawienia wolności.

Przy takim rozumieniu szkody i krzywdy, a także odszkodowania i zadośćuczynienia, nie można podzielić poglądu, że należy odróżnić sytuacje, w których „niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie” zostanie zaliczone na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności w tej samej bądź innej sprawie, czy też na poczet innej rodzajowo kary. Fakt zaliczenia tego aresztowania może być rozważany jedynie w kontekście ewentualnej formy rekompensaty szkody, natomiast nie decyduje o tym, czy ona w ogóle powstaje.

Postanowienie SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 28/07

Standard: 39383 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. rekompensowane mogą być jedynie szkoda i krzywda, będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. Jeżeli natomiast w wyniku sposobu wykonania środka przymusu doszło do dalszych szkód, w szczególności takich, które powodują, że aresztowany czy zatrzymany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, nic nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu od Skarbu Państwa renty (art. 444 § 2 k.c.), także w postaci skapitalizowanej (art. 447 k.c.), na drodze procesu cywilnego

Postanowienie SN z dnia 7 lutego 2007 r., V KK 61/06

Standard: 42573 (pełna treść orzeczenia)

Zadośćuczynienie przewidziane w art. 552 § 4 k.p.k. związane jest wyłącznie z rozmiarem krzywd poniesionych w związku z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem, a jedynie drugorzędne znaczenie mieć mogą materialne warunki życia przed i po okresie tych dolegliwości.

Średnie miesięczne wynagrodzenie stanowić może jedynie kryterium pomocnicze, ułatwiające ocenę określonej kwoty przez pryzmat jej realnej siły nabywczej, ale nie stanowi przecież uniwersalnego, nadrzędnego i powszechnie stosowanego sposobu określania zadośćuczynienia. Oceny owej "odpowiedniości", o której mowa w art. 445 § 1 k.c. dokonywać można jedynie w odniesieniu do ostatecznej wielkości przyznanego zadośćuczynienia, a nie do metody, na podstawie której je ustalano.

Wyrok SN z dnia 14 listopada 2006 r., V KK 54/06

Standard: 34097

Szkodę wynikającą z niesłusznego skazania stanowi różnica między stanem majątkowym jaki by istniał, gdyby skazanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym z chwili odzyskania wolności. Taka wykładnia jest zgodna z określeniem szkody zawartym w art. 361 § 2 k.c. i obejmuje damnum emergens i lucrum cesssans.

Dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienia", o jakim mowa w art. 552 k.p.k. miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego. Stosownie do art. 445 § 2 k.c. zadośćuczynienie winno być "odpowiednie". Ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", z istoty należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego.

W postępowaniu kasacyjnym zarzut niewłaściwego ustalenia kwoty zadośćuczynienia może być skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania tego zadośćuczynienia. W ramach kontroli kasacyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego (por. wyrok SN z dnia 15 września 1999 r., III CKN 339/98).

O rażącym naruszeniu zasad ustalania "odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy. Nie miało to jednak w niniejszej sprawie miejsca, o czym świadczy wysokość zasądzonej kwoty.

Przy ustalaniu "odpowiedniego" zadośćuczynienia sąd może posługiwać się posiłkowo kryteriami przewidzianymi do innych celów. Tak więc dopuszczalne było ustalenie wysokości zadośćuczynienia za pozbawienie wolności przez odniesienie do jego okresu i średniego wynagrodzenia z chwili orzekania. Podobnie dopuszczalne było oparcie wysokości zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała, stosując posiłkowo zasady ustalania wysokości świadczeń z tytułu wypadków przy pracy. Nie było to jednak niezbędne - bo również jest dopuszczalne i praktykowane - posługiwanie się regułami stosowanymi przy ustalaniu odszkodowania z tytułu ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków.

Postanowienie SN z dnia 5 maja 2005 r., V KK 413/04

Standard: 44380 (pełna treść orzeczenia)

Wysokość utraconych zarobków, stanowiących podstawę do określenia wielkości odszkodowania za okres odbywania kary z tytułu niesłusznego skazania, w stosunku do obywatela polskiego należy obliczać nie według dochodów uzyskiwanych przez niego za granicą po nielegalnym opuszczeniu Polski, lecz według dochodów, które uzyskiwałby w kraju na równorzędnym stanowisku pracy.

Sąd pierwszej instancji powinien był ustalić wysokość zarobków, czy dochodów, które uzyskiwałby wnioskodawca będąc zatrudniony na równorzędnym stanowisku pracy w kraju, przy uwzględnieniu jego wykształcenia, stażu pracy itp., a następnie, po obliczeniu średnich zarobków wnioskodawcy za poszczególne lata niesłusznego pozbawienia wolności i odniesieniu ich do przeciętnego, średniego wynagrodzenia wówczas i obecnie, uzyskanego z Głównego Urzędu Statystycznego, wyliczyć wysokość utraconych zarobków, które stanowiłoby odszkodowanie za okres odbywania kary z tytułu niesłusznego skazania. Taki sposób wyliczenia utraconych zarobków jest adekwatny do realiów ekonomicznych kraju, którego obywatelem jest wnioskodawca, i w myśl którego przepisów prawnych został niesłusznie skazany, uniewinniony i obecnie dochodzi roszczeń odszkodowawczych.

Postanowienie SN z dnia 4 grudnia 1992 r., WZ 144/92

Standard: 41598 (pełna treść orzeczenia)