Postanowienie z dnia 1995-05-24 sygn. I KZP 11/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 11/95

Uchwała z dnia 24 maja 1995 r.

Na postanowienie prokuratora o nieuwzględnieniu wniosku podejrzanego o zmianę postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym w części dotyczącej zakresu lub sposobu zabezpieczenia przysługuje - na podstawie art. 250 § 2 k.p.k. zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski. Sędziowie: A. Konopka (sprawozdawca), M. Młodzik.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej: W. Grzeszczyk.

Sąd Najwyższy w sprawie Michała H., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, postanowieniem z dnia 23 lutego 1995 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni:

"a) czy wydane w postępowaniu przygotowawczym postanowienia prokuratora o nieuwzględnieniu wniosku podejrzanego o zmianie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym w części dotyczącej zakresu lub sposobu zabezpieczenia należy traktować jako postanowienie, o którym mowa w art. 250 § 2 k.p.k. i czy w związku z tym na tego rodzaju negatywne orzeczenie służy zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu, ustalonym ustawą z dnia 13 maja 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 74, poz. 332)?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Apelacyjny Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne zrodziło się na tle następującej sytuacji procesowej:

Prokurator Rejonowy w L. przedstawił Michałowi H. zarzut, że w dniach od 20 do 26 grudnia 1990 r., w L., działając wspólnie i w porozumieniu z Danutą M., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził Spółdzielnię "Efekt" do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem znacznej wartości, tj. w kwocie 1.260.000.000 zł, w ten sposób, że zawarł umowę kupna 82.220 kg masła śmietankowego, nie mając pokrycia finansowego na zrealizowanie transakcji, odebrał to masło od pokrzywdzonej Spółdzielni, bez uregulowania należności, a następnie sprzedał ten towar, przywłaszczając sobie uzyskane pieniądze, tj. popełnił czyn określony w art. 201 k.k.

W toku postępowania przygotowawczego, postanowieniem z dnia 16 maja 1994 r., prokurator zabezpieczył na mieniu podejrzanego grożącą mu karę grzywny w wysokości 150.000.000 zł i roszczenie o naprawienie szkody w wysokości 1 miliarda zł. Postanowienie to nie zostało zaskarżone i na jego podstawie Komornik Sądu Rejonowego w L. dokonał u podejrzanego zajęcia mienia ruchomego, a także 50% jego wynagrodzenia za pracę.

W dniu 22 grudnia 1994 r. obrońca podejrzanego wniósł, na podstawie art. 248 i 250 k.p.k., o zmianę postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym przez zwolnienie spod zajęcia części wynagrodzenia za pracę. Prokurator Rejonowy w L., postanowieniem z dnia 16 stycznia 1995 r., wniosku tego nie uwzględnił, na co obrońca podejrzanego złożył zażalenie do Sądu Wojewódzkiego w L., na podstawie art. 250 § 2 k.p.k.

Sąd ten, postanowieniem z dnia 8 lutego 1995 r., na podstawie art. 25 § 1 k.p.k., uznał się niewłaściwym do rozpoznawania zażalenia i przekazał je do rozpoznania Prokuratorowi Wojewódzkiemu w L. W uzasadnieniu tego orzeczenia wyrażono pogląd, że wprawdzie w art. 250 § 2 k.p.k. przewidziany jest wyjątek od ogólnej zasady, że zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny, lecz przepis ten dotyczy zażaleń na postanowienia o ustanowieniu zabezpieczenia majątkowego, a nie jakiegokolwiek postanowienia wydanego w tym przedmiocie w toku postępowania przygotowawczego.

Rozpoznając zażalenie Prokuratora Wojewódzkiego w L., na to postanowienie, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 250 § 1 k.p.k., każde postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym kar grzywny lub przepadku rzeczy, wydane przez sąd, a w toku postępowania przygotowawczego - przez prokuratora, powinno w swej treści zawierać m.in. zakres i sposób zabezpieczenia. Elementy te stanowią integralną część orzeczenia o zabezpieczeniu, na które to orzeczenie przysługuje zażalenie w myśl art. 250 § 2 k.p.k. (por. uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego: z dnia 28 października 1978 r. - II KZP 160/78 - NP 1980, nr 4, s. 166 i z dnia 1 września 1988 r. - V KRN 174/88 - OSNKW 1988, z. 11-12, poz. 85 oraz A. Bulsiewicz: Zabezpieczenie roszczeń odszkodowawczych i kar majątkowych w postępowaniu karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975, s. 146-147).

Trafnie wywodzi Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego, że wprawdzie odmowa zmiany wydanego postanowienia o zabezpieczeniu nie doprowadza wprost do zmiany treści tego orzeczenia w części dotyczącej zakresu lub sposobu zabezpieczenia, jednakże w istocie dotyczy jego zakresu. Przepisy traktujące o prawie do zażalenia stanowią, że przysługuje ono na "postanowienie o zabezpieczeniu" (art. 250 § 2 k.p.k., art. 167 u.k.s.), albo na postanowienie "w sprawie zarządzenia tymczasowego" (art. 741 k.p.c. w zw. z art. 60 k.p.k.) i nie ograniczają tego prawa do postanowień ustanawiających i znoszących zabezpieczenie oraz oddalających wniosek o jego ustanowienie.

W postępowaniu cywilnym przyjmuje się możliwość wniesienia zażalenia na każde postanowienie "w sprawie" takiego zarządzenia, bez względu na to, czy uwzględnia ono lub oddala wniosek i wydanie zarządzenia tymczasowego, czy też uchyla je lub zmienia (por. E. Wengerek: Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, Komentarz, Warszawa 1972, s. 38). Nie ma powodu, aby odmiennie interpretować tego rodzaju przepisy w postępowaniu karnym (por. aprobująca glosa W. Daszkiewicza do cyt. wyżej postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1978 r. NP 1980, nr 4, s. 169-170).

Przed zmianą art. 250 § 2 k.p.k., dokonaną ustawą z dnia 13 maja 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 74, poz. 332), przepis ten ograniczał się do stwierdzenia, że "na postanowienie o zabezpieczeniu przysługuje zażalenie". Nowela wprowadziła do tego przepisu drugie zdanie: "Zażalenie na postanowienie prokuratora rozstrzyga sąd właściwy do rozpoznania sprawy".

Skoro w ślad za dotychczasowym stanowiskiem judykatury i doktryny (o czym była mowa wyżej), przyjąć należy, że postanowienie prokuratora o nieuwzględnieniu wniosku o zmianę postanowienia o zabezpieczeniu należy traktować jako orzeczenie "o zabezpieczeniu" w rozumieniu art. 250 § 2 k.p.k., to zdanie drugie tego przepisu (w aktualnej wersji) przesądza o właściwości organu w nim wymienionego w przedmiocie rozpoznania zażalenia na to postanowienie. Jest to bowiem wypadek wyłączający zasadę, o której mowa w art. 413 § 2 k.p.k. zdanie pierwsze.

Należy zauważyć, że określenie "o zabezpieczeniu" (a nie: "w przedmiocie" zabezpieczenia), użyte w art. 250 § 2 k.p.k., jest niemal tożsame np. z określeniem: "co do zawieszenia", użytym w treści art. 15 § 2 k.p.k., a kwestia rozumienia tego określenia oraz możliwości zaskarżenia postanowienia o zawieszeniu postępowania, była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 13 lipca 1984 r., I KZ 103/84, OSNKW 1985, z. 3-4, poz. 27). W postanowieniu tym Sąd Najwyższy stwierdził m.in. (uzasadnienie orzeczenia), że wprawdzie gramatyczna wykładnia przepisu art. 15 § 2 k.p.k. "mogłaby prowadzić do wniosku, że zażalenie przysługuje jedynie na decyzje (...) o zawieszeniu postępowania, natomiast inne decyzje związane z zawieszeniem nie podlegają zaskarżeniu, to jednak ograniczenie możliwości zaskarżenia (...) tylko do samego postanowienia o zawieszeniu postępowania - bez możliwości zaskarżenia decyzji o podjęciu zawieszonego postępowania jest nie do pogodzenia z charakterem tej instytucji procesowej" (teza).

Na problem ten zwraca także uwagę S. Waltoś (Zawieszenie postępowania w świetle przepisów nowego kodeksu postępowania karnego, "Palestra" 1970, nr 12, s. 34 i n.) przyjmując, że "przedmiotem zażalenia wniesionego na podstawie art. 15 § 2 k.p.k. mogą być też niektóre tylko części postanowienia, np. rozstrzygnięcie w kwestii dowodów rzeczowych, terminu zawieszenia, jeżeli został oznaczony w postępowaniu o zawieszeniu itp.".

Obie te wypowiedzi zasługują na akceptację, a zatem (wobec zbieżności określeń użytych w wyżej cytowanych przepisach) należy analogicznie przyjąć, że konieczność rozszerzającej wykładni przepisu art. 250 § 2 k.p.k. uzasadniona jest także tymi zapatrywaniami.

Co się tyczy art. 412 § 3 k.p.k. (na który powołuje się Sąd Apelacyjny), to stwierdzić należy, że przepis ten zachował wprawdzie, po nowelizacji z 1994 r., charakter instrukcyjny, ale pośrednio wskazuje on również na wolę ustawodawcy objęcia rozszerzającą wykładnią użytego w art. 250 § 2 k.p.k. pojęcia: "na postanowienie o zabezpieczeniu". Świadczy o tym użycie określenia: "oraz zabezpieczenia majątkowego" po słowach "w przedmiocie" (tymczasowego aresztowania).

OSNKW 1995 r., Nr 7-8, poz. 44