Wyrok z dnia 1996-04-30 sygn. WR 49/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt WR 49/96

Wyrok z dnia 30 kwietnia 1996 r.

1. Po upływie terminu zawitego do wniesienia rewizji prokurator traci uprawnienie do modyfikowania tego środka odwoławczego. Może on jedynie wówczas albo cofnąć taką rewizję (art. 380 k.p.k.), albo wnieść o wydanie innego rozstrzygnięcia niż postulowane w rewizji (art. 403 § 2 k.p.k.), jednakże pod warunkiem, że owo rozstrzygnięcie mieścić się będzie w dopuszczalnym zakresie orzekania sądu odwoławczego, tj. zawsze w granicach wniesionej rewizji (art. 382 i 383 k.p.k.), a w niektórych wypadkach przewidzianych w ustawie - także poza tymi granicami (np. art. 388 i 389 k.p.k.).
2. Pomimo znowelizowania art. 59 k.k. ustawą z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie kodeksu karnego, kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. Nr 95, poz. 475), sąd ustalając, że popełniony występek miał charakter chuligański (art. 120 § 14 k.k.), powinien dać temu wyraz zarówno w opisie czynu przypisanego sprawcy, jak i w kwalifikacji prawnej tegoż czynu.

Przewodniczący: sędzia płk W. Maciak, Sędzia: ppłk M. Buliński. sędzia s. wojsk. (deleg.): mjr A. Tomczyk (sprawozdawca).

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: mjr J. Ciepłowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 1996 r. na rozprawie sprawy:

- Mariusza M., skazanego nieprawomocnie za przestępstwo określone w art. 155 § 1 pkt 2 k.k. na kary roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności i podania wyroku do publicznej wiadomości oraz nawiązkę w kwocie 500 zł.

- Marka K., skazanego nieprawomocnie za przestępstwo określone w art. 158 § 1 k.k. na kary 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 2 lat i podania wyroku do publicznej wiadomości oraz nawiązkę w kwocie 100 zł.

- Marcina W., skazanego nieprawomocnie za przestępstwo określone w art. 158 § 1 k.k. na kary 4 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 2 lat i podania wyroku do publicznej wiadomości,

z powodu rewizji wniesionej przez prokuratora od wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w K. z dnia 11 marca 1996 r.

z m i e n i ł zaskarżony wyrok przez:

a) dodanie do opisu czynów przypisanych nieprawomocnie skazanym: Mariuszowi M., Markowi K., Marcinowi W. słów "działając publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego",

b) uzupełnienie kwalifikacji prawnej tych czynów o przepis 59 § 1 k.k.,

c) orzeczenie na podstawie 59a pkt 2 k.k. od Marcina W. nawiązki w wysokości 100 zł na rzecz pokrzywdzonego Józefa I. (...).

Uzasadnienie

Powołanym na wstępie wyrokiem skazani zostali:

- Mariusz M. za to, że "w dniu 30 grudnia 1995 r. ok. godz. 5⁰⁰, w przedziale pociągu relacji K.-Sz., będąc w stanie nietrzeźwości pobił Józefa I. zadając mu wielokrotne uderzenia otwartą ręką, pięścią oraz łokciem w głowę i ramiona oraz jedno uderzenie butelką po winie w głowę, w wyniku czego spowodował u niego złamanie przedniej ściany zatoki czołowej lewej z następowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, w związku z którym doszło u pokrzywdzonego do choroby zazwyczaj zagrażającej życiu",

- Marek K. za to, że "w dniu 30 grudnia 1995 r. ok. godz. 5⁰⁰, w przedziale pociągu relacji K.-Sz., działając wspólnie z Mariuszem M. i Marcinem W., wziął udział w pobiciu Józefa I. narażając wymienionego żołnierza na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia w ten sposób, że po kilkakrotnym uderzeniu Józefa I. przez Mariusza M., zadał mu jedno uderzenie ręką w twarz",

- Marcin W. za to, że "w dniu 30 grudnia 1995 r. ok. godz. 5⁰⁰, w przedziale pociągu relacji K.-Sz., działając wspólnie z Mariuszem M. i Markiem K. wziął udział w pobiciu Józefa I. narażając wymienionego żołnierza na bezpośrednie niebezpieczeństwo ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia w ten sposób, że w czasie bicia Józefa I. przez Mariusza M. blokował nogą drzwi wejściowe do przedziału, a następnie zadał pokrzywdzonemu uderzenie dłonią w lewe ramię".

Od tego wyroku rewizję złożył prokurator na korzyść Mariusza M. oraz na niekorzyść Marka K. i Marcina W., zarzucając:

1) obrazę przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 158 § 2 k.k. w zb. z art. 159 k.k. przez zakwalifikowanie prawidłowo ustalonego i przypisanego oskarżonemu Mariuszowi M. czynu z art. 155 § 1 pkt 2 k.k. zamiast z art. 158 § 2 k.k. w zb. z art. 159 k.k.,

2) obrazę przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 158 § 2 k.k. przez zakwalifikowanie prawidłowo ustalonego i przypisanego oskarżonym Markowi K. i Marcinowi W. czynu z art. 158 § 1 k.k. zamiast z art. 158 § 2 k.k.,

3) orzeczenie rażąco niewspółmiernie łagodnej kary w stosunku do ustalonego stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu przypisanego oskarżonemu Markowi K. i Marcinowi W.,

4) obrazę przepisów prawa materialnego, mianowicie art. 59 § 1 k.k. przez pominięcie w kwalifikacji czynu przypisanego oskarżonym Mariuszowi M., Markowi K. i Marcinowi W. art. 59 § 1 k.k., przy przyjęciu w uzasadnieniu wyroku, że czyn miał charakter chuligański, co stanowi naruszenie zasady jednoznaczności rozstrzygnięcia, i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez:

1) zakwalifikowanie czynu popełnionego przez Mariusza M. z art. 158 § 2 k.k. w zb. z art. 159 k.k. w zw. z art. 59 § 1 k.k.,

2) zakwalifikowanie czynu popełnionego przez Marka K. i Marcina W. z art. 158 § 2 k.k. w zw. z art. 59 § 1 k.k. i wymierzenie im kary po roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 3 lat, podania wyroku do publicznej wiadomości oraz nawiązek w kwocie po 25 zł na podstawie art. 59 § 3 k.k. na rzecz pokrzywdzonego, art. 59a pkt 1 k.k. na cel społeczny i na podstawie art. 59a pkt 2 - na rzecz pokrzywdzonego.

W pisemnym wniosku z dnia 12 kwietnia 1996 r., popartym na rozprawie rewizyjnej, prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej "zmodyfikował" środek odwoławczy, wnosząc o:

a) odnośnie do Mariusza M. - zakwalifikowanie przypisanego mu czynu z 155 § 1 pkt 2 w zw. z art. 59 § 1 k.k. i orzeczenie dodatkowej nawiązki na podstawie art. 59 § 3 k.k.,

b) odnośnie do Marka K. i Marcina W. - zakwalifikowanie przypisanych im czynów z 158 § 1 k.k. w zw. z art. 59 § 1 k.k. i wymierzenie im kar pozbawienia wolności po roku z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na okres próby po 3 lata oraz orzeczenie nawiązek na podstawie art. 59 § 3 k.k., art. 59a pkt 1 i 2 k.k.

Obrońcy oskarżonych Marka K. i Marcina W. wnosili o nieuwzględnienie rewizji i utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przed przystąpieniem do rozważań stricte merytorycznych, dotyczących zarzutów zawartych w środku odwoławczym, wyjaśnienia wymagają dwie kwestie natury proceduralnej, a mianowicie:

Autor rewizji w jej części wstępnej określił kierunek środka odwoławczego jako wniesionego na korzyść Mariusza M. Natomiast analiza treści zarzutów i wniosków zawartych w omawianej rewizji, oczywiście w części dotyczącej tego oskarżonego, wskazuje, że skarżący domaga się również uzupełnienia kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu Mariuszowi M. o art. 59 § 1 k.k., czym zmienia deklarowany kierunek rewizji. Jako że - zdaniem Sądu Najwyższego - o charakterze pisma procesowego decyduje przede wszystkim jego treść, a nie nazwa czy tytuł, przeto uznać należało, iż - zgodnie z treścią opisanego wyżej zarzutu - rewizja została wniesiona de facto na niekorzyść Mariusza M., a zawierała także wnioski o korektę orzeczenia sądu pierwszej instancji na korzyść tego oskarżonego. Ocena ta powoduje możliwość rozpoznania rewizji również w części zarzutu obrazy prawa materialnego - art. 59 § 1 k.k., co w przeciwnym wypadku - jako wykraczające poza granice środka odwoławczego - byłoby niedopuszczalne, gdyż nie zachodzi sytuacja opisana w art. 404 k.p.k. Jak wiadomo (por. uchwała połączonych Izb - Karnej i Wojskowej z dnia 30 października 1985 r., OSNKW 1986, z. 1-2, poz. 1), poprawienie kwalifikacji prawnej czynu na podstawie wskazanego przepisu możliwe jest tylko przy niezmienianiu ustaleń zawartych w opisie czynu. Natomiast w opisie czynu przypisanego M. brak jest ustaleń wskazujących na jego chuligański charakter.

Zgodnie z art. 374 § 1 k.p.k., stronom, w tym również oskarżycielowi publicznemu, przysługuje środek odwoławczy od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji. W rozpoznawanej sprawie prokurator przysługujące mu uprawnienia wykorzystał i uczynił to w nakazanym terminie. Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej zmodyfikował rewizję w opisany na wstępie sposób. Zdaniem Sądu Najwyższego, niezależnie od tego, czy w ocenie prokuratora wniesiony środek odwoławczy jest prawidłowy, słuszny, zasadny, czy też nie, wraz z upływem terminu zawitego prokurator traci uprawnienie do zmodyfikowania rewizji. Może jednak zawsze, a w wypadku wniesienia rewizji na korzyść oskarżonego - przy spełnieniu określonych przepisami procedury warunków - środek odwoławczy cofnąć (art. 380 k.p.k.). Może także wnieść o wydanie innego rozstrzygnięcia (art. 403 § 2 k.p.k.), ale mieszczącego się w granicach środka odwoławczego lub - w wypadkach wskazanych w ustawie - wykraczającego poza te granice (art. 388 i 389 k.p.k.).

Z tych też powodów Sąd Najwyższy modyfikację wniesionego przez prokuratora środka odwoławczego, dokonaną przez prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej, potraktował jedynie jako wniosek, uznając tym samym, że skoro art. 383 § 1 k.p.k. zakreśla nieprzekraczalne (z wyłączeniem wypadków przewidzianych w ustawie) ramy orzekania na niekorzyść oskarżonego granicami wniesionego na niekorzyść środka odwoławczego, przeto bezskuteczne jest modyfikowanie tego środka przez prokuratora nadrzędnego po upływie terminu do jego wniesienia (...).

Zasadniczym zagadnieniem jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy dokonanie przez sąd ustaleń wskazujących na chuligański charakter przypisanego sprawcy czynu powinno znaleźć odzwierciedlenie w jego opisie i kwalifikacji prawnej.

Rozstrzygając ten problem, sąd pierwszej instancji stwierdził, że "(...) z kwalifikacji prawnej czynów przypisanych oskarżonym wyeliminował (...) art. 59 § 1 k.k., chociaż okoliczności zdarzenia uzasadniają przyjęcie, iż czyny oskarżonych noszą znamiona występków o charakterze chuligańskim (...), bowiem obowiązująca od dnia 20 listopada 1995 r. redakcja art. 59 § 1 k.k. sprawia, że traci on znaczenie przepisu zmieniającego ustawowe zagrożenie (...), a staje się przepisem określającym jedną z okoliczności obciążających. Dlatego też nie ma powodu do powoływania tego przepisu ani w opisie czynu przypisanego oskarżonym, ani w kwalifikacji prawnej".

Zdaniem natomiast autora rewizji, stanowisko sądu pierwszej instancji jest niewłaściwe, gdyż "(...) stanowi naruszenie jednoznaczności rozstrzygnięcia (...)", a nadto zamyka drogę do orzekania nawiązki na podstawie art. 59 § 3 k.k.

Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie kodeksu karnego, kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. Nr 95, poz. 475) zmieniła m.in. treść art. 59 § 1 k.k., wskazując, że charakter chuligański występku sąd uwzględnia jako okoliczność wpływającą na zaostrzenie kary. W stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego zmiana jest niebagatelna, ale nie w zakresie istoty przepisu. Usytuowany jest on nadal w rozdziale zatytułowanym "Wymiar kary", co wskazuje że ma zastosowanie jedynie w procesie jednostkowego wymiaru kary. Podobnie przed dniem 20 listopada 1995 r. chuligański charakter czynu nie był okolicznością kwalifikującą, ani nawet okolicznością modyfikującą ustawowe granice zagrożenia, lecz należącą do tzw. instytucji sądowego wymiaru kary (por. K. Buchała: Prawo karne materialne, PWN, Warszawa 1980, s. 567). Nie kreował też kwalifikowanych typów przestępstw, a ustanawiał ustawową okoliczność obciążającą (por. W. Wolter: Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 10 sierpnia 1972 r., U. 3/73, PiP 1973, z. 2, s. 125). A skoro tak, to zmiana omawianego przepisu spowodowała, że chuligański charakter występku sąd bierze pod uwagę przy wymiarze kary jako okoliczność ją zaostrzającą, podczas gdy przed zmianą zaostrzenie to było znacznie szerzej ujęte i obligatoryjne. Jedynym efektem tej zmiany (niewątpliwie bardzo istotnym) jest więc zwiększenie swobody sądu orzekającego w sprawie o umyślny występek o charakterze chuligańskim co do rodzaju i wymiaru kary.

Natomiast z przepisów art. 360 § 1 i 2 k.p.k. jednoznacznie wynika, że każdy wyrok skazujący powinien zawierać m.in. "dokładne ustalenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu", każdy wyrok zaś - "wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej". Norma art. 120 § 14 k.k. statuuje - nie wymienione w części szczególnej kodeksu karnego - znamię charakteryzujące czyn tam stypizowany. Nie jest to oczywiście znamię kwalifikujące, ale odzwierciedlające szczególny charakter czynu, popełnionego w szczególnej sytuacji i ze szczególnym nastawieniem

Czyniąc więc zadość tym regulacjom, sąd, ustalając chuligański charakter występku, powinien dać temu wyraz zarówno w jego opisie, jak i kwalifikacji prawnej. Ma to nie tylko znaczenie teoretyczne, ale może wywołać bardzo poważne reperkusje natury faktycznej. Już bowiem w rozpoznawanej sprawie - jak słusznie zauważył skarżący - sąd pierwszej instancji nie uwidaczniając poczynionych ustaleń w wyroku, a jedynie w jego uzasadnieniu, pozbawił się możliwości orzekania w przedmiocie nawiązki na podstawie art. 59 § 3 k.k. Tylko bowiem zakwalifikowanie czynu z przepisu ustawy karnej w związku z art. 59 § 1 k.k. otwiera drogę do rozważań nad celowością orzekania nawiązki na podstawie art. 59 § 3 k.k. Ponadto np. - zgodnie z art. 447 § 1 k.p.k. - prowadzenie postępowania przyspieszonego jest możliwe w sprawach o niektóre przestępstwa jedynie w sytuacji, gdy mają one charakter chuligański. Trudno byłoby uzasadnić tezę, że wyrok wydany w takim postępowaniu pomijałby w opisie przypisanego skazanemu czynu i w jego kwalifikacji charakter chuligański, skoro jest on warunkiem sine qua non rozpoznawania sprawy w tym trybie. Wreszcie przedstawienie w wyroku pełnego obrazu przypisanego sprawcy czynu zdecydowanie ułatwia, a wręcz umożliwia dostosowywanie środków oddziaływania w toku postępowania wykonawczego. Nie można również nie zauważyć, że zawarcie omawianych elementów w opisie i kwalifikacji prawnej może mieć zasadnicze znaczenie przy ewentualnym stosowaniu aktów amnestyjnych. Jak wskazuje ustawodawstwo minionych lat, sprawcy występków o charakterze chuligańskim nie zawsze mieli możliwość skorzystania z dobrodziejstw wynikających z tych aktów.

Reasumując powyższe rozważania, stwierdzić należy, że sąd ustalając chuligański charakter umyślnego występku, powinien wskazać to zarówno w opisie, jak i w kwalifikacji prawnej przypisanego sprawcy czynu. Dlatego też Sąd Najwyższy, uwzględniając częściowo rewizję zmienił zaskarżony wyrok przez uzupełnienie opisu czynów przypisanych wszystkim oskarżonym o znamiona występku o charakterze chuligańskim oraz kwalifikacji tych czynów o art. 59 § 1 k.k.

OSNKW 1996 r., Nr 9-10, poz. 73