Uchwała z dnia 1997-09-17 sygn. I KZP 18/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 18/97

Uchwała z dnia 17 września 1997 r.

Kontrola sądu odwoławczego, rozpoznającego zażalenie oskarżonego na postanowienie sądu pierwszej instancji o ustaleniu kosztów postępowania, polegać może nie tylko na zbadaniu prawidłowości orzeczenia pod względem rachunkowym i formalnym, lecz także na sprawdzeniu zasadności wypłacenia przez organ procesowy w toku postępowania karnego określonych kwot, np. z tytułu należności przypadających biegłym.

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski.

Sędziowie: E. Sadzik (sprawozdawca), M. Sokołowski.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Rafała B., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu, postanowieniem z dnia 28 maja 1997 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy Sąd Odwoławczy rozpoznający na podstawie art. 368 § 2 k.p.k. zażalenie skazanego na postanowienie sądu pierwszej instancji o ustaleniu kosztów postępowania jest władny kontrolować zasadność przedłożonych w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji przez biegłych rachunków za sporządzone opinie i udział w rozprawie, a tym samym może zakwestionować wysokość tych rachunków?

Czy też kontrola odwoławcza postanowienia o ustaleniu kosztów postępowania sprowadza się tylko do kontroli składników kosztów (art. 554 § 1 i 2 k.p.k.), ich zgodności rachunkowej i formalnoprawnej z przedłożonymi rachunkami i wreszcie do kontroli rachunkowej samego postanowienia?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu zagadnienie prawne powstało na tle następującej sytuacji procesowej:

W wyroku z dnia 25 marca 1997 r. Sąd Rejonowy w S., skazując oskarżonego Rafała B. za przestępstwo określone w art. 145 § 2 k.k., zasądził od niego na rzecz Skarbu Państwa zwrot kosztów postępowania, nie określając ich wysokości.

Po uprawomocnieniu się tego wyroku, postanowieniem tego sądu z dnia 8 kwietnia 1997 r. o ustaleniu kosztów postępowania określono wysokość tych kosztów na kwotę 2160,55 zł, a w ramach tej kwoty uwzględniono należność wypłaconą biegłym w kwocie 2035,15 zł.

Postanowienie to zostało zaskarżone przez oskarżonego Rafała B. w części dotyczącej należności biegłych. Oskarżony zakwestionował wysokość tej należności, wywodząc, że została znacznie zawyżona, jeśli uwzględnić poziom opinii biegłych, i wnosił o obniżenie w stosowny sposób zasądzonej od niego z tego tytułu kwoty.

Rozpoznający zażalenie Sąd Wojewódzki w Poznaniu, postanowieniem z dnia 28 maja 1997 r., odroczył wydanie orzeczenia i przekazał w trybie art. 390 § 1 k.p.k. do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu przedstawione na wstępie zagadnienie prawne.

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego wiążą się z tym, że postanowienie z dnia 8 kwietnia 1997 r., ustalające wysokość kosztów postępowania, nie jest tą decyzją, którą określono wysokość wynagrodzenia biegłych.

Wyliczona w postanowieniu, jako obciążenie oskarżonego z tego tytułu, kwota, jest sumą wypłaconych biegłym ze Skarbu Państwa należności na podstawie zarządzenia prokuratora oraz zarządzenia przewodniczącego składu orzekającego sądu o wypłacie, których to decyzji oskarżony wcześniej nie mógł w trybie procesowym zakwestionować. Należy więc, zdaniem Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu, zadać pytanie o zakres kontroli postanowienia o ustaleniu kosztów postępowania w ramach postępowania zażaleniowego, a w szczególności, czy ogranicza się ona tylko do rachunkowego i formalnego sprawdzenia faktycznie wyłożonych przez Skarb Państwa wydatków związanych z opiniami biegłych, czy też obejmuje również kontrolę merytoryczną wcześniejszych decyzji w zakresie zasadności wysokości przyznanych biegłym kwot.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z treści pytania wynika, że wątpliwości Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu związane z zakresem kontroli zażaleniowej, przewidzianej w art. 368 § 2 k.p.k., w istocie sprowadzają się do interpretacji użytego w art. 554 § 1 k.p.k. określenia "wydatki poniesione" od chwili wszczęcia postępowania, zaliczone do kosztów postępowania, na tle art. 542 k.p.k., stanowiącego, że wszelkie wydatki w toku postępowania karnego wykłada tymczasowo Skarb Państwa, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w związku z brzmieniem § 1 rozporządzenia Ministrów Sprawiedliwości i Obrony Narodowej z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie obliczania wydatków w postępowaniu karnym nakazującym obliczanie tych wydatków według "faktycznie poniesionych kosztów".

Rozstrzygając powyższe zagadnienie prawne, przypomnieć trzeba, że obowiązujące przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują, iż w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie, sąd ma obowiązek określić, kto ponosi koszty postępowania karnego (art. 546 k.p.k.), a więc co najmniej co do zasady przesądzić, kto ma je ponieść. Wysokość kosztów może być ustalona w uzupełniającym postanowieniu lub postanowieniach, wydanych na posiedzeniu przez sąd pierwszej instancji w trybie art. 368 § 1 k.p.k. (por. postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 1971 r. IV KZ 51/71, OSNKW 1971, z. 7-8, poz. 118; postanowienie SN z dnia 6 listopada 1976 r. VI KRN 156/76, OSNKW 1978, z. 4-5, poz. 45; postanowienie SN z dnia 11 września 1981 r. II KZ 169/81, OSNKW 1981, z. 11, poz. 69; uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 30 września 1983 r. VI KZP 30/83, OSNKW 1984, z. 1-2, poz. 4; vide także: § 417 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 218 ze zm.).

Kontrolę prawidłowości tego rodzaju orzeczeń w przedmiocie kosztów przewiduje art. 368 § 2 k.p.k. w postępowaniu zażaleniowym. Zakres tej kontroli - o który chodzi w pytaniu Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu - kształtują zatem przepisy ogólne, określające kryteria kontroli zażaleniowej przewidziane w rozdziale 39 kodeksu postępowania karnego.

Z zawartych w tym rozdziale zasad, a w szczególności z art. 387 i art. 374 § 3 k.p.k., wynika, że kontrola sądu odwoławczego w trybie postępowania zażaleniowego obejmować może, po pierwsze, prawidłowość orzeczenia pod względem jego zgodności z przepisami prawa, i po wtóre, zasadność samej decyzji, a więc zgodności ustaleń faktycznych stanowiących jej podstawę z rzeczywistym stanem faktycznym (vide Z. Doda: Zażalenie w procesie karnym, Warszawa 1985, s. 270). Oskarżony zatem w zażaleniu podnosić może oba rodzaje wymienionych zarzutów, a więc również zarzut błędnej oceny okoliczności będących podstawą orzeczenia, jeżeli rozstrzygnięcie narusza jego prawa i szkodzi jego interesom (art. 374 § 3 k.p.k.).

Ustalenie przez sąd wysokości zasądzonych od oskarżonego kosztów postępowania - w tym wysokości należności biegłych - leży w sferze istotnego interesu oskarżonego, o którym mowa w art. 374 § 3 zd. 1 k.p.k. Z tego punktu widzenia na postawione przez Sąd Wojewódzki pytanie należy odpowiedzieć pozytywnie i stwierdzić, że w ramach kontroli zażaleniowej, w razie podniesienia przez oskarżonego zarzutu błędu dotyczącego oceny np. wkładu pracy biegłego przy sporządzaniu opinii, czy innych okoliczności mających znaczenie dla wysokości jego należności, sąd odwoławczy powinien badać zasadność wysokości wcześniej "tymczasowo" wyłożonych przez Skarb Państwa (art. 542 k.p.k.) wydatków z tytułu należności wypłaconych biegłym.

Wątpliwości wyrażone przez Sąd Wojewódzki, wiążące się z uregulowaniem zawartym w § 1 ust. 1 cyt. rozporządzenia Ministrów Sprawiedliwości i Obrony Narodowej, rozstrzyga określenie w art. 542 k.p.k. wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa w toku postępowania karnego jako "tymczasowe", co do których decyzje procesowe podejmowane są na tym etapie postępowania, gdy nie wiadomo jeszcze, kto i w jakim zakresie obciążony zostanie kosztami postępowania.

Z porównania art. 554 § 1 i art. 542 k.p.k. oraz sytuacji procesowych, w których mają zastosowanie, wynika, że nie można utożsamiać "wyłożonych tymczasowo wydatków" z "wydatkami poniesionymi", w konsekwencji nie można automatycznie, czy bezkrytycznie traktować wyłożonych tymczasowo wydatków za równoważne z kosztami postępowania, które skazany musi ponieść w razie zasądzenia od niego kosztów na rzecz Skarbu Państwa w orzeczeniu kończącym postępowanie.

Za takim rozumieniem przemawia również treść art. 548 k.p.k., nakazującego obciążać oskarżonego wyłącznie kosztami postępowania związanymi z częścią skazującą wyroku oraz treść art. 553 k.p.k. dotyczącego określenia kosztów w razie skazania w sprawie kilku oskarżonych. Ten ostatni przepis - co istotne - odwołuje się do zasady słuszności w obciążaniu każdego z oskarżonych kosztami postępowania, z czego można i należy wyprowadzić wniosek, że każdy oskarżony powinien być obciążony tylko tymi wydatkami wyłożonymi w toku postępowania karnego, które, po pierwsze, były związane z przypisanym mu przestępstwem lub przestępstwami, a po wtóre, były wydatkami celowymi (słusznie poniesionymi).

W konsekwencji tego przyjąć też należy, że użyte w § 1 ust. 1 cyt. rozporządzenia Ministrów Sprawiedliwości i Obrony z dnia 19 maja 1993 r. sformułowanie dotyczy jedynie technicznego sposobu obliczania wydatków przez przeciwstawienie wydatków faktycznie poniesionych wydatkom, których wysokość obliczać należy według określonego ryczałtu lub stawek urzędowych, nie może natomiast przesądzać o tym, że raz obliczone wydatki (najczęściej na podstawie zarządzenia prezesa sądu lub prokuratora) decydują o uznaniu ich za ostatecznie "poniesione" w sprawie.

Powyższe argumenty prowadzą do wniosku, że oskarżony nie może być pozbawiony prawa do kwestionowania zasadności i wysokości kosztów postępowania, którymi go obciążono, i w tym względzie podnosić może zarzuty dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach zawartego w orzeczeniu kończącym postępowanie, niezależnie od tego, czy ich wysokość określona została w wyroku, czy też w później wydanym na podstawie art. 368 § 1 k.p.k. postanowieniu.

Istotne jest bowiem i to, że oskarżony w toku postępowania karnego, gdy zgodnie z art. 542 k.p.k. tymczasowo wykładane są ze Skarbu Państwa wydatki (m.in. z tytułu należności biegłych), nie ma procesowej możliwości kwestionowania ich wysokości (zawarty w uzasadnieniu postanowienia pogląd Sądu Wojewódzkiego o dopuszczalności zaskarżenia przez oskarżonego postanowienia o przyznaniu biegłym wynagrodzenia jest nietrafny). Dopiero bowiem przesądzenie w orzeczeniu kończącym postępowanie o obciążeniu oskarżonego kosztami postępowania karnego powoduje, że ma on interes, o którym mowa w art. 374 § 3 k.p.k., w kwestionowaniu wysokości tych kosztów.

Racje te przemawiają za wyrażeniem poglądu przedstawionego na wstępie.

OSNKW 1997 r., Nr 11-12, poz. 91