Wyrok z dnia 1998-03-05 sygn. II KKN 316/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II KKN 316/96

Wyrok z dnia 5 marca 1998 r.

Stwierdzenie przez świadka przed rozpoczęciem przesłuchania, że "podtrzymuje" zeznania złożone uprzednio w postępowaniu przygotowawczym, nie stanowi podstawy do odczytania tych zeznań, odczytanie zatem ich "na podstawie" art. 337 § 1 k.p.k., jest rażącym naruszeniem tego przepisu. Jeżeli treść tak odczytanych zeznań ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, to nie można wyłączyć wpływu takiego uchybienia na treść orzeczenia.

Przewodniczący: sędzia E. Strużyna. Sędziowie: P. Hofmański, J. Skwierawski (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Drozdowska.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 5 marca 1998 r. sprawy Janusza K., skazanego za popełnienie przestępstwa określonego w art. 184 § 1 k.k. i art. 167 § 1 k.k., z powodu kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 2 września 1996 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. z dnia 19 kwietnia 1996 r.

uchylił zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania (...).

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 19 kwietnia 1996 r. Janusz K. uznany został za winnego tego, że:

1. w okresie od stycznia 1990 r. do marca 1991 r. w W. znęcał się fizycznie i moralnie nad żoną Katarzyną K. w ten sposób, że bił ją, kopał, szarpał, groził pozbawieniem życia i ubliżał słowami uznanymi powszechnie za obelżywe, to jest popełnienia przestępstwa określonego w art. 184 § 1 k.k.,
2. w okresie od marca 1991 r. do marca 1995 r. w W. utrudniał żonie Katarzynie K. zamieszkiwanie we wspólnym mieszkaniu w ten sposób, że zablokował jeden z zamków drzwi wejściowych do mieszkania, to jest popełnienia przestępstwa określonego w art. 167 § 1 k.k.

Na podstawie art. 184 § 1 k.k. Sąd ten wymierzył oskarżonemu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, a na podstawie art. 167 § 1 k.k. - 6 miesięcy pozbawienia wolności; jako karę łączną orzekł zaś, na podstawie art. 66 i 67 § 1 k.k., karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, a jej wykonanie zawiesił warunkowo na okres trzyletniej próby (art. 73 § 1 i 2 i art. 74 § 1 k.k.).

Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, podnosząc w niej zarzuty: naruszenia przepisów prawa procesowego, błędu w ustaleniach faktycznych oraz rażącej niewspółmierności wymierzonej kary.

Sąd Wojewódzki w W. wyrokiem z dnia 2 września 1996 r. utrzymał zaskarżony wyrok w mocy, stwierdzając, że żaden z zarzutów podniesionych w skardze apelacyjnej nie zasługuje na uwzględnienie.

W złożonej obecnie kasacji obrońca oskarżonego sformułował zarzuty rażącego naruszenia:

- art. 26 § 1 k.k. w zw. z art. 11 pkt 2 k.p.k., polegającego na wydaniu wyroku skazującego, mimo istnienia przesłanek pozwalających na umorzenie postępowania karnego z powodu znikomego stopnia społecznego niebezpieczeństwa zarzuconych czynów,

- art. 157 § l k.p.k. i art. 337 § 1 k.p.k., przez uniemożliwienie świadkom złożenia zeznań w warunkach swobody wypowiedzenia się, wskutek bezpodstawnego ujawnienia treści zeznań złożonych w postępowaniu przygotowawczym przed ich przesłuchaniem przez sąd,

- art. 167 § 1 k.k., polegającego na przyjęciu, że skazany wyczerpał swym zachowaniem znamiona tego przestępstwa, mimo ujawnienia, iż pokrzywdzona nie miała prawa do zameldowania się w mieszkaniu zajmowanym przez niego.

W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie, utrzymując, że zarzuty podniesione w kasacji były już przedmiotem rozważań sądu odwoławczego, który słusznie uznał je za niezasadne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest zasadna w zakresie, w jakim podniesiono w niej zarzut naruszenia art. 337 § 1 k.p.k.

Podstawą zarzutów oskarżenia są w niniejszej sprawie dowody w postaci zeznań pokrzywdzonej i zeznań trzech świadków. Świadkowie złożyli zeznania w postępowaniu przygotowawczym, a oskarżyciel publiczny wnosił o wezwanie tych świadków na rozprawę. Protokół rozprawy przeprowadzonej w dniu 9 listopada 1995 r. zawiera identyczne niemal informacje w kwestii sposobu przesłuchania każdego z tych trzech świadków. Oświadczyli oni - według treści protokółu - przed rozpoczęciem przesłuchania: "potwierdzam zeznania złożone w tej sprawie" (Andrzej S.), "podtrzymuję swoje zeznania" (Krystyna S.), "podtrzymuję to, co powiedziałem do protokołu zeznań" (Bogdan F.) - po czym w każdym przypadku odnotowano: "Przewodnicząca w trybie art. 337 k.p.k. ujawnia treść zeznań świadka" z protokołu przesłuchania sporządzonego w fazie postępowania przygotowawczego. Po potwierdzeniu treści odczytanych zeznań, jeden ze świadków złożył dodatkowe, obszerniejsze zeznania, dwaj pozostali uzupełnili zaś treść odczytanych zeznań wypowiedziami, które w protokole rozprawy odnotowano w kilku zdaniach. Źródłem ustaleń przyjętych za podstawę wyroku skazującego stały się zatem w bardzo istotnym i szerokim zakresie - poza prawidłowo przeprowadzonymi dowodami z zeznań pokrzywdzonej i świadka, którego wiadomości dotyczyły jednego tylko zdarzenia z kilkuletniego okresu wskazanego w przyjętym przez sąd opisie czynu - dowody przeprowadzone w opisany sposób.

Postępowanie sądu w tym zakresie kwestionował obrońca już w skardze apelacyjnej, podnosząc zarzut "obrazy art. 157 § 1 k.p.k. i art. 337 § 1 k.p.k., polegającej na przesłuchaniu świadków w sposób uniemożliwiający im swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem tej czynności i rozpoczęciu ich zeznań od ujawnienia zeznań złożonych w postępowaniu przygotowawczym". Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego wyroku przyznał, że nastąpiło formalne naruszenie art. 337 § 1 k.p.k. z powodu "zbyt wczesnego" odczytania złożonych uprzednio zeznań. Tę niewątpliwie trafną ocenę uzupełnił jednak sąd odwoławczy następującą wypowiedzią: "nie ulega wątpliwości, że przyczyną tego stanu rzeczy było to, że świadkowie po wezwaniu ich na salę rozpraw powoływali się na niepamięć - w dużym stopniu usprawiedliwioną ze względu na znaczny upływ czasu od zdarzeń będących przedmiotem zarzutu opisanego pod punktem I aktu oskarżenia". Sąd Wojewódzki ocenił też ostatecznie, iż "formalna obraza art. 337 § 1 k.p.k. nie miała wpływu na treść wyroku".

Przytoczone stanowisko sądu wymaga krytycznego komentarza. Po pierwsze, nie ma żadnej podstawy ustalenie, że świadkowie "powoływali się na niepamięć". Protokół rozprawy nie zawiera najmniejszej, uprawniającej do takiego twierdzenia, adnotacji. Wolno nawet przyjąć, że gdyby oświadczenie takie zostało złożone, to zostałoby zamieszczone w protokole, uzasadniając podjętą przez sąd decyzję o odczytaniu zeznań. Po drugie, o ile Sąd Wojewódzki, podejmując próbę usprawiedliwienia decyzji Sądu Rejonowego, mógł sugerować ewentualne (bo przecież nie stwierdzone) przyczyny tej decyzji, o tyle nie mógł wiedzieć i tego jeszcze, jakimi okolicznościami świadkowie uzasadnili wniosek, którego nie złożyli - a taką właśnie wiedzę Sąd Wojewódzki zaprezentował. Po trzecie, uzasadnienie takie nie byłoby - nawet w wypadku złożenia tak uzasadnionego wniosku o odczytanie zeznań - przekonujące. Nie jest bowiem prawdą - jak sąd stwierdził - że zeznania świadków dotyczyły zdarzeń "będących przedmiotem zarzutu opisanego w punkcie I aktu oskarżenia"; dotyczyły one przecież w tym samym stopniu drugiego z czynów objętych skargą publiczną, a więc czynu nieodległego w czasie. Wszystkie te uwagi pozwalają przyjąć, że stwierdzenie formalnej jedynie natury uchybienia Sądu Rejonowego opiera się na nie istniejących przesłankach.

Ma zatem rację autor kasacji, kiedy twierdzi, że do odczytania zeznań świadków doszło sprzecznie z treścią art. 337 § 1 k.p.k., skoro protokół rozprawy nie dostarcza wiadomości o żadnej okoliczności zezwalającej na odczytanie zeznań. W doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie i niezmiennie prezentowany jest pogląd, że odstępstwa od zasady bezpośredniości możliwe są jedynie w granicach wyznaczonych przez przepisy prawa procesowego, a decyzje sądu podejmowane w konkretnych okolicznościach nie mogą tych granic przekraczać. Reguły wyrażone w art. 337 § 1 k.p.k., stanowiąc wyjątek od zasady bezpośredniości, muszą być zatem respektowane w sposób ścisły, odpowiadający jasnym wymaganiom ustalonym w tym przepisie.

W niniejszej sprawie reguły te naruszono rażąco, albowiem sąd - bez stwierdzenia którejkolwiek z wymienionych w art. 337 § 1 k.p.k. przeszkód uniemożliwiających odebranie zeznań od świadków - zdecydował o przeprowadzeniu dowodu pochodnego (protokół przesłuchania), rezygnując z oczywiście dostępnego dowodu pierwotnego. Postąpił w ten sposób - co szczególnie istotne - w sytuacji procesowej, w której świadkowie dysponowali bezpośrednimi wiadomościami, doniosłymi dla przedmiotu rozpoznania, a ich zeznania stanowiły przeważającą część materiału dowodowego i były ostatecznie - w ocenie sądu - wyłącznym niemal (obok zeznań pokrzywdzonej) źródłem ustaleń przyjętych za podstawę wyroku skazującego. Stwierdzenie powyższe nie wpływa już na ocenę stopnia naruszenia art. 337 § 1 k.p.k.; ma jednak istotny wpływ na ocenę skutków tego uchybienia i możliwego ich znaczenia dla treści wyroku. Nie budzi bowiem wątpliwości, że sąd pozbawił się w ten sposób możliwości powzięcia wiadomości nie tylko w zakresie treści składanych bezpośrednio zeznań (przekazywane sądowi wprost, mogą różnić się od zaprotokołowanych w innych okolicznościach i warunkach), ale także w zakresie szeroko pojętego sposobu zeznawania, pozwalającego na dokonanie oceny wiarygodności oraz wartości i znaczenia dowodu zgodnie z kryteriami określonymi w art. 4 § 1 k.p.k.

Należy zatem przyjąć, że stwierdzenie przez świadka przed rozpoczęciem przesłuchania, iż "podtrzymuje" zeznania złożone uprzednio w postępowaniu przygotowawczym, nie stanowi podstawy do odczytania tych zeznań - odczytanie ich zatem "na podstawie" art. 337 § 1 k.p.k., jest rażącym naruszeniem tego przepisu. Jeżeli treść tak odczytanych zeznań ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, to nie można wyłączyć wpływu takiego uchybienia na treść orzeczenia.

OSNKW 1998 r., Nr 7-8, poz. 36