Uchwała z dnia 1998-06-22 sygn. I KZP 9/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 9/98

Uchwała z dnia 22 czerwca 1998 r.

1. Oddanie na przechowanie osobie godnej zaufania przedmiotów mogących stanowić dowody w sprawie, które zostały wydane lub znalezione w toku przeszukania (art. 189-197 k.p.k.), stanowi zajęcie mienia w rozumieniu art. 258 k.k.
2. Dla bytu przestępstwa określonego w art. 258 k.k. nie jest wymagane, aby w czasie podejmowania przez sprawcę działań wymienionych w tym przepisie istniało już orzeczenie sądu lub innego organu państwowego, którego wykonanie sprawca chce udaremnić.

Przewodniczący: sędzia S. Zabłocki. Sędziowie: L. Kubicki, J. Szewczyk sędzia SA delegowany do SN (sprawozdawca). Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Marka S., po rozpoznaniu przekazanych na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu, postanowieniem z dnia 9 kwietnia 1998 r., zagadnień prawnych, wymagających zasadniczej wykładni ustawy

"1. Czy dokonane w toku postępowania przygotowawczego w oparciu o art. 197 § 1 k.p.k. zabezpieczenie dowodów rzeczowych, polegające na ich oddaniu na przechowanie osobie godnej zaufania, stanowi zajęcie mienia w rozumieniu art. 258 k.k.?

2. Czy dla bytu przestępstwa z art. 258 k.k. konieczne jest, aby w chwili podejmowania przez sprawcę działań wymienionych w tym przepisie istniało orzeczenie sądu lub innego organu państwowego, którego wykonanie, zgodnie z zamiarem sprawcy, ma być udaremnione?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Przekazane Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawne powstały na tle następującej sytuacji procesowej:

Marek S. został oskarżony o to, że "w sierpniu 1996 r. w G., ukrył skubarkę przelotową, zabezpieczoną w dniu 8 marca 1996 r. przez funkcjonariuszy Komendy Rejonowej Policji w Ś. - za zobowiązaniem u Zdzisława S. dla potrzeb postępowania przygotowawczego", tj. o czyn określony w art. 258 k.k.

Sąd Rejonowy w Ś., wyrokiem z dnia 24 lipca 1997 r., uniewinnił Marka S.

W uzasadnieniu wyroku sąd I instancji wyraził pogląd, że dokonane na podstawie art. 197 § 1 k.p.k. zabezpieczenie dowodów nie może być utożsamiane z zajęciem w rozumieniu art. 258 k.k., ponieważ pojęcie to odnosi się wyłącznie do egzekucji majątkowej. Ponadto - zdaniem Sądu Rejonowego - w sprawie nie wydano orzeczenia, którego wykonanie zamierzał udaremnić oskarżony przez ukrycie skubarki przelotowej.

Przedstawiony wyrok zaskarżył oskarżyciel publiczny, który zarzucił obrazę prawa materialnego, mianowicie art. 258 k.k., a równocześnie wyraził przekonanie, że Marek S. zachowaniem swym wyczerpał znamiona przedmiotowe i podmiotowe wymienionego przepisu.

W toku rozpoznawania apelacji, Sąd Wojewódzki w Poznaniu powziął wątpliwości wymagające zasadniczej wykładni ustawy, które na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 258 k.k. penalizuje zachowanie polegające na usunięciu, ukryciu, zbyciu, obciążeniu albo uszkodzeniu mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem, podjęte w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego.

Wątpliwości interpretacyjne budzi znaczenie sformułowania "zajęcie" oraz kwestia konieczności istnienia orzeczenia, którego wykonanie zamierza udaremnić sprawca.

Zgodnie z hierarchią dyrektyw interpretacyjnych, punktem wyjścia rozważań na temat treści przepisu art. 258 k.k. powinna być jego językowa wykładnia.

W języku polskim słowo "zająć" oznacza "położyć na czymś areszt, zatrzymać chwilowo, zarekwirować" (Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1981, t. III, s. 911), "wziąć w posiadanie, we władanie" (Mały słownik języka polskiego red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa 1968, s. 966).

Badanie zamiaru, jaki przyświecał ustawodawcy i przejawił się w pracach przygotowawczych do zredagowania art. 258 k.k. (interpretacja historyczna) prowadzi do niewątpliwego wniosku, że znaczenie znamienia "zajęcie" nie może być utożsamiane li tylko z zajęciem mienia związanym z egzekucją majątkową.

Projekt kodeksu karnego z 1969 r. w uzasadnieniu do art. 258 k.k. (oznaczonego w projekcie jako art. 265) wskazuje, że "art. 265 rozszerza wyraźnie dyspozycję obecnego art. 282 k.k. (udaremnienie egzekucji), którego jest odpowiednikiem. Propozycja taka jest podyktowana przede wszystkim obowiązującym stanem prawnym, który upoważnia nie tylko sąd, ale i inne organy państwowe (np. prokuratora lub skarbowy urząd komorniczy) do dokonywania zabezpieczenia mienia na poczet wyrządzonej szkody czy przewidywanej grzywny. Chodziło ponadto o objęcie nową redakcją także wypadków przewidzianych dotychczas w odrębnym przepisie art. 138 k.k. (działanie przeciw przedmiotom znajdującym się w przechowaniu władzy)" - Projekt kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks karny, Warszawa 1968, s. 157.

W wyroku z dnia 21 września 1961 r. V K 74/61 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że "celem przepisu art. 138 k.k. - jak tego dowodzi umieszczenie go w rozdziale XXI, odnoszącym się do przestępstw przeciwko władzom i urzędom - jest ochrona publicznego autorytetu władzy przed bezprawną samowolą, polegającą na umyślnym zamachu sprawcy na rozporządzalność władzy przedmiotem, znajdującym się na polecenie władzy na przechowaniu" (OSNKW 1963, z. 2, poz. 27; zob. aprobującą glosę J. Potępy, "Państwo i Prawo" 1963, z. 2, s. 373-377).

Taka bezprawna samowola, in concreto, jest przedmiotem sprawy, w toku której zadano pytania prawne.

Trafność dotychczasowego rozumowania potwierdza również interpretacja systemowa znaczenia słowa "zajęcie". Pojęcia tego używa kodeks postępowania karnego w przepisach dotyczących tymczasowego zajęcia mienia przez organy Policji i Ministerstwa Finansów (art. 253, 254 k.p.k.). Podkreślić należy, że art. 189-204 k.p.k. stosuje się odpowiednio w toku dokonywania tymczasowego zajęcia mienia (art. 253 § 1 w zw. z art. 253 § 2 k.p.k).

Wykładnia zaprezentowana w pkt 1 uchwały znajduje również potwierdzenie w poglądach wypowiadanych w piśmiennictwie (por. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 800-801; J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1971, s. 602; B. Kunicka-Michalska: Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości w ujęciu kodeksu karnego z 1969 r. na tle prac kodyfikacyjnych, "Studia Prawnicze" 25/70, s. 121). K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, W. Wróbel - interpretując pojęcie "mienia zajętego" na gruncie art. 6 § 2 ustawy z dnia 12 października 1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego - piszą zaś, że "przez zajęcie należy rozumieć każdy akt procesowy właściwego organu, odbierający jakiemuś podmiotowi swobodę w rozporządzeniu określonym prawem majątkowym, które mu przysługuje; niekiedy odebranie tej swobody następuje z mocy prawa" (Komentarz do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego, Warszawa 1995, s. 140).

Sąd Najwyższy także wyraził już przed laty pogląd, że mienie jest "zajęte" z chwilą dokonania ustawowych formalności zajęcia, np. oddania pod dozór osobie godnej zaufania w trybie art. 197 k.p.k. (por. wyrok z 13 maja 1982 r. III CRN 86/82, OSNCP 1983 r., z. 2-3, poz. 37).

Tak więc, "zajęcie mienia", w rozumieniu art. 258 k.k., oznacza także oddanie na przechowanie osobie godnej zaufania przedmiotów mogących stanowić dowody w sprawie, które zostały wydane lub znalezione w toku przeszukania (art. 189-197 k.p.k.).

Dla wyjaśnienia problemu przedstawionego w pytaniu drugim również niewystarczające jest posłużenie się samą tylko wykładnią językową, albowiem prowadzi ona do ustalenia dwóch różnych wariantów rozumienia treści przepisu art. 258 k.k. W piśmiennictwie z jednej strony prezentowany jest pogląd, że ze sformułowania "wykonanie orzeczenia" należy wnioskować, iż w chwili działania sprawcy orzeczenie musi istnieć, albowiem orzeczenia, które nie zostało jeszcze wydane, nie można wykonać. Podkreśla się, że w art. 258 k.k. nie chodzi o udaremnienie orzeczenia, ale o udaremnienie jego wykonania (por. A. Marek: Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1997, s. 609; R. Góral: Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1997, s. 314; J. Wojciechowski: Kodeks karny z krótkim komentarzem praktycznym, Skierniewice 1992, s. 300). Zwolennicy przeciwnego poglądu na podstawie kontekstu językowego wywodzą, że skoro art. 258 k.k. dotyczy także mienia "zagrożonego zajęciem", to ze sformułowania tego jasno wynika, że dla bytu omawianego przestępstwa nie jest wymagane, aby w czasie przestępnego działania istniało już orzeczenie, którego wykonanie sprawca chce udaremnić. Tak na przykład L. Gardocki wskazuje, że "działanie w celu udaremnienia egzekucji może mieć miejsce przed jej wszczęciem, wystarczy bowiem, że mienie jest zagrożone zajęciem, a więc już wtedy, gdy wierzyciel złożył pozew lub niedwuznacznie wyraził zamiar wytoczenia powództwa" (Prawo karne, Warszawa 1996, s. 350). Analogiczne stanowisko zajmują: I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter (Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 800), O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda (Prawo karne. Część szczególna, Wrocław - Warszawa 1971, s. 414), J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski (Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987, s. 463).

Skoro wykładnia językowa i poglądy wyrażone w piśmiennictwie nie prowadzą do jednoznacznych wniosków, należy się odwołać do innych dróg rozwiązania omawianej kwestii. Zdaniem Sądu Najwyższego, właściwe wnioski płyną z wykładni funkcjonalnej; znalazły one zresztą odzwierciedlenie w dotychczasowej judykaturze.

Jak już wspomniano, formuła przestępstwa określonego w art. 258 k.k. jest bardzo pojemna, gdyż obejmuje zakresy dwóch przepisów (art. 138 i 282) kodeksu karnego z 1932 r. Usunięcie, ukrycie, zbycie, obciążenie albo uszkodzenie mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem - w celu udaremnienia wykonania orzeczenia o karze grzywny, przepadku rzeczy lub zasądzeniu odszkodowania - nawet przed wydaniem postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym, objęte jest odpowiedzialnością karną na podstawie art. 258 k.k. Z taką samą sytuacją mamy do czynienia w wypadku zajęcia dowodów rzeczowych - w trybie art. 197 § 1 k.p.k - przez ich oddanie na przechowanie osobie godnej zaufania. Zajęcie to służy zabezpieczeniu wykonania późniejszego orzeczenia organów procesowych w przedmiocie dowodów rzeczowych. Nieuchronnym następstwem omawianego zajęcia będzie wydanie orzeczenia w przedmiocie dowodów rzeczowych, w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora na podstawie art. 199-201 i 281 § 1 k.p.k, a w stadium postępowania jurysdykcyjnego przez sąd na podstawie art. 204 i 368 § 1 k.p.k.

Już w 1935 r., na tle art. 282 k.k. z 1932 r., Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przestępstwo to można popełnić nawet jeszcze przed wydaniem orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, którego wykonanie sprawca chce udaremnić (wyrok z 14 marca 1935 r. 3 K 43/95, ZO 1935, z. XI, poz. 456).

Rozważany problem był niedawno przedstawiony do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, lecz z powodu braku przesłanek przewidzianych w art. 390 § 1 k.p.k Sąd odmówił odpowiedzi. Sąd Najwyższy wówczas stwierdził: "przedmiotem tego przestępstwa (art. 258 k.k.) może być nie tylko mienie już zajęte, lecz także zagrożone zajęciem" oraz "sprawca może działać w celu udaremnienia wykonania nie tylko orzeczenia o zajęciu, lecz także (czy przede wszystkim) orzeczenia, którego wykonanie ma zabezpieczyć zajęcie (np. orzeczenia przewidzianego w art. 368 § 1 k.p.k lub 281 § 1 k.p.k.)" - postanowienie z dnia 16 grudnia 1994 r. I KZP 30/94, "Prokuratura i Prawo" 1995 r., nr 3, s. 69; zamieszczoną tamże aprobującą glosę W. Grzeszczyka.

W nawiązaniu do jednego z wątków uzasadnienia pytania prawnego należy zauważyć, że przyjętej tu wykładni nie osłabia fakt, iż analizowane przestępstwo wymaga zamiaru bezpośredniego. Po prostu art. 258 k.k. nie wiąże celu działania sprawcy z materialnym istnieniem orzeczenia, którego wykonanie tenże sprawca chce udaremnić.

Przedstawione argumenty dają podstawę do stwierdzenia, że dla bytu przestępstwa określonego w art. 258 k.k. nie jest wymagane, aby w czasie podejmowania przez sprawcę działań wymienionych w tym przepisie istniało już orzeczenie sądu lub innego organu państwowego, którego wykonanie sprawca chce udaremnić.

OSNKW 1998 r., Nr 7-8, poz. 31