Wyrok z dnia 2003-12-09 sygn. III KK 165/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KK 165/03

Wyrok z dnia 9 grudnia 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Feliks Tarnowski (spraw.).

Sędziowie: SN Tomasz Grzegorczyk, SA del. do SN Krzysztof Cesarz.

Prokurator Prokuratury Krajowej: Aleksander Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Ireneusza Andrzeja M. oskarżonego z art. 284 § 2 kk i art. 288 § 1 kk oraz art. 270 § 1 kk po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 9 grudnia 2003 r. kasacji, wniesionej przez Prokuratora Okręgowego oraz przez Prokuratora Generalnego - na niekorzyść oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 16 grudnia 2002 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 11 czerwca 2002 r.,

1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej umorzenia postępowania co do czynu z art. 288 § 1 kk (pkt I wyroku) i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;
2. oddala kasację Prokuratora Okręgowego jako oczywiście bezzasadną, a kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego w tej części obciąża Skarb Państwa.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 11 czerwca 2002 r., uznał Ireneusza Andrzeja M. za winnego tego, że:

- w okresie od dnia 17 grudnia 2000 r. do dnia 23 marca 2001 r. w nieustalonym miejscu, współpracując z Alicją i Januszem C. oraz Ewą i Mirosławem W., prowadzącymi działalność gospodarczą pod nazwą spółka cywilna "M.", przywłaszczył w nieustalony sposób powierzone sobie rzeczy ruchome w postaci artykułów chemicznych i kosmetycznych i wbrew umownemu zobowiązaniu nie rozliczył się z ich pobrania od pokrzywdzonych, czym wyrządził im straty w wysokości 11.797 zł, to jest czynu określonego w art. 284 § 2 kk i za ten czyn na podstawie art. 284 § 2 kk wymierzył mu karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności oraz 100 stawek dziennych, po 10 zł każda;

- w marcu 2001 r. użył jako autentycznej podrobionej faktury VAT rzekomo wystawionej dla Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska", to jest czynu określonego w art. 270 § 1 kk i za ten czyn na podstawie art. 270 § 1 kk wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;

- w okresie od dnia 6 marca 2001 r. do dnia 23 marca 2001 r., daty bliżej nieustalonej, w nieustalonym miejscu uszkodził zestaw komputerowy "PSION" służący do wydruku faktur w ramach sprzedaży bezpośredniej poprzez mechaniczne naruszenie układu scalonego tego zestawu, działając w ten sposób na szkodę w wysokości co najmniej 1.800 zł Alicji i Janusza C. oraz Ewy i Mirosława W., prowadzących działalność gospodarczą pod nazwą spółka cywilna "M." oraz spółki D., to jest czynu określonego w art. 288 § 1 kk i za ten czyn na podstawie art. 288 § 1 kk wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;

- na podstawie art. 85 kk i art. 86 § 1 kk orzekł karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił oskarżonemu na okres próby 3 lat;

- na podstawie art. 72 § 2 kk zobowiązał Ireneusza Andrzeja M. do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz "M." kwoty 3.024,21 zł.

Od tego wyroku apelacje złożyli prokurator i oskarżony.

Prokurator zarzucił obrazę przepisu art. 72 § 2 kk polegającą na niewskazaniu terminu realizacji zobowiązania do naprawienia szkody, a nadto rażącą niewspółmierność kary. Natomiast oskarżony zarzucił obrazę przepisów art. 7 i art. 5 kpk przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i rozstrzygnięcie wątpliwości na jego niekorzyść, a także błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku.

Prokurator wniósł o zmianę wyroku w kierunku wskazanym w apelacji, zaś oskarżony o jego uniewinnienie.

Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu obu apelacji, wyrokiem z dnia 16 grudnia 2002 r.:

I. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej czynu z art. 288 § 1 kk i na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 kpk postępowanie karne w tej części umorzył,

II. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- uchylił orzeczenie o karze łącznej;

- uniewinnił oskarżonego od popełnienia przypisanego mu czynu z art. 284 § 2 kk;

- uchylił orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody;

III.utrzymał zaskarżony wyrok w mocy w części dotyczącej skazania za czyn z art. 270 § 1 kk i orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności.

Od wyroku Sądu Okręgowego kasacje na niekorzyść oskarżonego złożyli Prokurator Generalny w zakresie czynu określonego w art. 288 § 1 kk oraz Prokurator Okręgowy w zakresie czynu określonego w art. 284 § 2 kk.

Prokurator Generalny zarzucił "rażące naruszenie art. 49 § 1 kpk przez wyrażenie błędnego poglądu, iż pokrzywdzonym przestępstwem określonym w art. 288 § 1 kk może być jedynie właściciel uszkodzonej rzeczy, co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstawnego umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 kpk - to jest wobec braku wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionego" i wniósł o uchylenie powyższego wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Natomiast Prokurator Okręgowy zarzucił:

"1) rażące naruszenie prawa karnego materialnego w postaci art. 284 § 2 kk, polegające na wyrażeniu oczywiście błędnego poglądu prawnego, w oparciu o prawidłowo ustalony stan faktyczny, iż zachowaniem swoim Ireneusz M. nie wypełnił znamienia czasownikowego określonego w tym przepisie, co w efekcie doprowadziło do niesłusznego uniewinnienia go z zarzutu przywłaszczenia mienia;

2) rażące naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. art. 457 § 2 , 424 § 1 i 7 kpk, polegające na tym, iż sąd odwoławczy - zmieniając wyrok i uniewinniając oskarżonego - nie sprostał wymogom stawianym uzasadnieniu w cytowanym przepisie, ograniczając przedstawioną argumentację jedynie do stwierdzenia, że brak jest dowodów wskazujących na to, że oskarżony powierzone mu mienie zatrzymał dla siebie, lub dla innej osoby, nie odnosząc się natomiast do wszystkich innych istotnych faktów i dowodów zgromadzonych w sprawie, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, co doprowadziło do oceny materiału dowodowego z naruszeniem zasady określonej w art. 7 kpk".

Stawiając powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w określonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Krajowej oświadczył, iż nie popiera skargi kasacyjnej Prokuratora Okręgowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym. Umorzenie postępowania o czyn z art. 288 § 1 kk było niewątpliwie błędne i w tym zakresie zaskarżony wyrok nie mógł się ostać. Sąd Okręgowy uznając, iż pokrzywdzonym przestępstwem przeciwko mieniu, uprawnionym do złożenia wniosku o ściganie, może być li tylko właściciel uszkodzonej rzeczy, zajął stanowisko diametralnie sprzeczne z ugruntowanym w tej mierze orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz z poglądami prezentowanymi w nauce. W wydanych judykatach, aprobowanych przez przedstawicieli doktryny, Sąd Najwyższy wskazywał, że wniosek o ściganie sprawcy przestępstwa przeciwko mieniu może złożyć niezależnie od siebie nie tylko właściciel mienia, lecz także jego posiadacz lub użytkownik (zob. wyrok z dnia 24 kwietnia 1990 r., WR 116/90, OSNKW 1991, z. 1-3, poz. 6, z akceptującą glosą J. Grajewskiego, Inf. Praw. 1990, Nr 10-12, s. 70 oraz z aprobującymi uwagami Z. Dody i J. Grajewskiego: Węzłowe problemy postępowania karnego w świetle orzecznictwa SN za lata 1991-1994, część I, PS 1996, Nr 5, s. 36; wyrok z dnia 3 listopada 1971 r., I KR 183/71, OSNKW 1972, z. 3, poz. 52, z aprobująca glosą M. Cieślaka i Z. Dody: Przegląd orzecznictwa SN w zakresie postępowania karnego za pierwsze półrocze 1972, WPP 1973, nr 1, s. 92; postanowienie z dnia 5 stycznia 1956 r., II Ko 102/54, OSN 1956, nr 2, poz. 26, z aprobującymi uwagami S. Śliwińskiego: Przegląd orzecznictwa SN (Prawo karne procesowe - I półrocze 1956), PiP 1956, nr 11, s. 844-845; T. Grzegorczyk: Wnioskowy tryb ścigania czynów karalnych, Acta Universitatis Lodziensis 1986, s. 143149).

Stosownie do treści art. 44 kc mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Przestępstwo określone w art. 288 § 1 kk chroni zatem nienaruszalność oraz zdolność do użytkowania rzeczy cudzych, do których określonemu podmiotowi przysługuje prawo własności, bądź który jest posiadaczem tych rzeczy, albo przysługują mu inne uprawnienia do rzeczy, wynikające z praw rzeczowych lub obligacyjnych. Sprawca tego przestępstwa narusza bezpośrednio zarówno dobro prawne właściciela rzeczy, jak i dobro prawne posiadacza rzeczy w dobrej wierze.

Przepis art. 288 § 1 kk chroni więc także posiadanie, będące atrybutem własności, które może być faktycznie przekazywane innemu podmiotowi, np. użytkownikowi, dzierżawczy, najemcy czy prawnemu posiadaczowi rzeczy. Dlatego osobą uprawnioną do złożenia wniosku o ściganie, o którym mowa w art. 288 § 4 kpk, jest nie tylko właściciel rzeczy, lecz także każda inna osoba, której przysługuje inne prawo rzeczowe lub prawo obligacyjne do rzeczy.

W sprawie niniejszej pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 § 1 kpk, uprawnionym do złożenia wniosku o ściganie sprawcy uszkodzenia zestawu komputerowego PSION, był zarówno jego właściciel, a więc firma D., jak i wspólnicy spółki cywilnej "M.", dysponującej pojazdem, w którym znajdował się ów zestaw komputerowy, służący do wydruku wystawionych faktur. Niewątpliwie sprawca uszkodzenia mienia naruszył bezpośrednio dobro prawne spółki "M.", zaś w imieniu pokrzywdzonych wspólników wniosek o ściganie złożył właśnie Janusz C. Pominięcie tej okoliczności przez Sąd Okręgowy stanowiło rażące naruszenie prawa, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy w omawianym zakresie, Sąd Okręgowy w postępowaniu odwoławczym winien przeto uwzględnić powyższe zapatrywania prawne i wskazania oraz wydać rozstrzygnięcie zgodne z obowiązującym stanem prawnym i poczynionymi ustaleniami.

Natomiast kasacja Prokuratora Okręgowego jest oczywiście bezzasadna i nie zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim skarga kasacyjna została sporządzona wadliwie, podnosząc jednocześnie zarzuty rażącej obrazy przepisów prawa materialnego i prawa procesowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz w nauce prawa karnego przyjmuje się powszechnie, iż nie może być mowy o obrazie prawa materialnego, jeżeli wada orzeczenia jest wynikiem błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za jego podstawę. Obraza prawa materialnego ma bowiem miejsce tylko wtedy, gdy stan faktyczny został w orzeczeniu prawidłowo ustalony, a nie zastosowano doń właściwego przepisu. Tymczasem autor kasacji, wskazując na rażące naruszenie m.in. przepisu art. 7 kpk, w rzeczywistości zakwestionował poczynione ustalenia faktyczne. W rezultacie, występujący na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Krajowej nie poparł owej kasacji.

Odnosząc się merytorycznie do wywodów przytoczonych przez skarżącego należy podkreślić, że wadliwa jest również powołana przezeń argumentacja, mająca wykazać, iż Ireneusz M. wypełnił swoim zachowaniem znamiona przestępstwa określonego w art. 284 § 2 kk. Zaistnienie niedoboru, nawet zawinione przez oskarżonego, czy też próby ukrycia owego niedoboru nie są równoznaczne z przywłaszczeniem brakującego mienia. Takie rozumowanie jest niedopuszczalne, tym bardziej że przywłaszczenie jest przestępstwem kierunkowym, zaś dla przyjęcia realizacji jego znamion od strony podmiotowej konieczne jest wykazanie, iż oprócz obiektywnego rozporządzenia przez sprawcę cudzą rzeczą ruchomą, jego działaniu towarzyszył zamiar zatrzymania tej rzeczy dla siebie albo dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu (animus rem sibi habendi).

W świetle materiału dowodowego niniejszej sprawy zachowanie oskarżonego nie dawało podstaw do przypisania mu przywłaszczenia powierzonych rzeczy ruchomych w rozumieniu art. 284 § 2 kk.

Sąd Okręgowy poddając krytyce stanowisko Sądu Rejonowego w tej mierze, nie wyczerpał wprawdzie wszystkich możliwości wykazania wad przyjętego w pierwszej instancji algorytmu prawniczego, jednakże w kwestiach zasadniczych dokonał prawidłowej oceny prawnej zachowań oskarżonego. Na uwagę zasługuje zwłaszcza krytyczna konstatacja, iż "w istocie Sąd Rejonowy zastosował domniemanie winy oskarżonego, co jest oczywiście niedopuszczalne".

Tego poglądu nie dyskwalifikuje ani nie podważa kasacja Prokuratora Okręgowego.