Uchwała z dnia 1970-12-17 sygn. VI KZP 43/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 43/68

Uchwała 7 sędziów z dnia 17 grudnia 1970 r.

1. Pokrzywdzony małoletni nie jest uprawniony do złożenia wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa ściganego na wniosek. W wypadku gdy przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, nie składa - z naruszeniem dobra małoletniego - takiego wniosku, sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenie (art. 109, 147, 168 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
2. W razie niezłożenia powyższego wniosku przed wszczęciem postępowania osoba do tego uprawniona może - do czasu upływu okresu przedawnienia karalności - złożyć taki wniosek w każdym stadium toczącego się postępowania, a nawet po prawomocnym umorzeniu postępowania spowodowanym brakiem wniosku.
3. Powyższe zasady miały odpowiednie zastosowanie pod rządem dawnego kodeksu postępowania karnego (por. uchwałę w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1968 r. VI KZP 30/67 - OSNKW z 1968 r., zesz. 5, poz. 52).

Przewodniczący: Prezes F. Wróblewski. Sędziowie: M. Budzianowski, E. Binkiewicz (sprawozdawca), H. Kempisty, A. Pyszkowski, J. Szamrej, J. Ignatowicz (współsprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Generalnej: T. Guzkiewicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego PRL z dnia 25 października 1968 r. skierowanego pod rozpoznanie składu siedmiu sędziów zarządzeniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1970 r., o wyjaśnienie przepisów art. 204 § 2 k.k. z 1932 r.i art. 56 k.p.k. z 1928 r. co do tego:

"Czy w sprawie o przestępstwo z art. 204 k.k. z 1932 r. lub inne ścigane na wniosek, pokrzywdzony, który nie ukończył 17 lat może skutecznie złożyć wniosek o ściganie sprawcy takiego przestępstwa?"

na podstawie art. 29 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54) i po wysłuchaniu wniosku prokuratora

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych odpowiedź jak wyżej.

Uzasadnienie

Wobec wejścia w życie z dniem 1 stycznia 1970 r. nowego ustawodawstwa karnego odpowiedź opiera się na przepisach obowiązujących ustaw. Należy jednak dodać, że stan prawny w kwestii objętej pytaniem nie uległ zmianie.

W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie wszczyna się w razie złożenia wniosku (art. 5 § 3 k.p.k.). Ściganie sprawcy przestępstwa określonego w art. 168 k.k. (dawniej art. 204 § 1 k.k. z 1932 r.) następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Problem, kogo należy uważać za pokrzywdzonego i kto jest uprawniony do realizacji praw pokrzywdzonego-małoletniego, normują przepisy kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z treścią art. 40 § 1 k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało przez przestępstwo bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Wniosek zatem o ściganie może pochodzić jedynie od takiej właśnie osoby.

Jednakże nie każdy pokrzywdzony może wykonać to uprawnienie osobiście. Zgodnie bowiem z art. 42 § 2 k.p.k., jeżeli pokrzywdzony jest małoletni lub ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Ustawodawca, pozbawiając pokrzywdzonego w warunkach określonych w art. 42 § 2 k.p.k. prawa osobistego działania w procesie, przekazał wymienionym osobom zastępstwo zarówno w oświadczeniu woli, jak i podejmowaniu woli. Rzecz oczywista, do praw pokrzywdzonego należy, a nawet stanowi najważniejsze z nich prawo złożenia wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa ściganego na wniosek. Wobec takiego jednoznacznego unormowania tej kwestii przez kodeks postępowania karnego nie zachodzi potrzeba posiłkowego stosowania przepisów prawa cywilnego i prawa rodzinnego, które określają zakres swobody działania osób poddanych władzy rodzicielskiej, opiece lub kurateli.

Powyższe uregulowanie czyni w olbrzymiej większości wypadków zadość potrzebie ochrony osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych, rodzice bowiem, opiekunowie i kuratorzy, a także osoby, które dobrowolnie podejmują się faktycznej pieczy nad dziećmi lub ubezwłasnowolnionymi, z reguły wypełniają należycie swe obowiązki. Jeżeli wyjątkowo dzieje się inaczej, w rachubę wchodzi zastosowanie odpowiednich przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, stojących na straży interesów dzieci i innych osób potrzebujących pomocy.

Jeśli w szczególności chodzi o pokrzywdzonych małoletnich, to złożenie wniosku o ściganie przestępstwa dokonanego na ich szkodę stanowi przejaw wykonywania władzy rodzicielskiej lub opieki i z reguły leży w ich interesie. Bezczynność przeto rodziców kwalifikuje się w takim wypadku jako nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej w rozumieniu art. 109 k.r.o., a bezczynność opiekuna - jako nienależyte wykonywanie opieki w znaczeniu art. 168 k.r.o. Uzasadnia to wydanie przez sąd - oczywiście po wysłuchaniu wszystkich zainteresowanych, a w szczególności samego małoletniego - odpowiednich zarządzeń. Jeżeli małoletni nie pozostaje pod władzą rodzicielską, a opieka nie jest nad nim jeszcze ustanowiona, a więc gdy pozostaje on praktycznie pod faktyczną pieczą osoby nie mającej uprawnień przedstawiciela ustawowego, wydanie odpowiednich zarządzeń może być dokonane na podstawie art. 147 k.r.o.

Zarządzenie powyższe może polegać na wydaniu rodzicom lub opiekunowi polecenia złożenia wniosku o ściganie albo też - jeżeli mimo to nie wykonują oni zaleconego im obowiązku - na ustanowieniu do tej czynności specjalnego kuratora.

Dodać wreszcie należy, że powyższe zarządzenia mogą być wydane z urzędu (art. 570 k.p.c.), jeżeli tylko sąd opiekuńczy poweźmie wiadomość o ich celowości. Organem informującym sąd opiekuńczy o tym (art. 572 § 2 k.p.c.) powinien być z reguły organ powołany do ścigania przestępstwa, wobec którego to organu wymienione wyżej osoby sprawujące pieczę nad małoletnim odmawiają złożenia wniosku o ściganie, a według oceny którego złożenie takiego wniosku leży w interesie małoletniego.

Prawo procesowe karne nie ogranicza w czasie samej możności złożenia wniosku o ściganie, byleby tylko nastąpiło to przed upływem okresu przedawnienia karalności (art. 105 k.k.). Jeżeli więc obowiązujące prawo karne procesowe nie przewiduje w tym względzie żadnych terminów, to należy przyjąć, że wniosek o ściganie może być złożony przez osoby do tego uprawnione w każdym stadium toczącego się procesu.

W razie prawomocnego umorzenia postępowania z powodu braku wniosku o ściganie zostają zachowane prawa pokrzywdzonego lub jego przedstawiciela ustawowego do zgłoszenia tego wniosku, jeżeli nie upłynął jeszcze okres przedawnienia (por. uchwałę Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 4 marca 1968 r. VI KZP 30/67 - OSNKW z 1968 r., zesz. 5, poz. 52).

OSNKW 1971 r., Nr 7-8, poz. 101