Uchwała z dnia 1991-06-18 sygn. CZP 40/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

III CZP 40/91

Uchwała 7 sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: G. Bieniek, J. Gudowski (sprawozdawca), M. Sychowicz, Z. Strus, A. Nalewajko, T. Żyznowski

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora I. Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Krajowej Komunikacji Samochodowej, Oddział w K., przeciwko Rejonowi Dróg Publicznych w G. o zapłatę, po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 1991 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Najwyższy na rozprawie w dniu 20 marca 1991 r. do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego:

"Czy rejony dróg publicznych są podmiotami gospodarczymi posiadającymi zdolność sądową w rozumieniu przepisu art. 479⁷ kodeksu postępowania cywilnego?" podjął następującą uchwałę:

Rejony dróg publicznych są podmiotami gospodarczymi posiadającymi w postępowaniu przed sądem gospodarczym zdolność sądową w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (art. 479⁷ k.p.c.).

Uzasadnienie

Przedstawiając Sądowi Najwyższemu w składzie powiększonym do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone na wstępie uchwały, zwykły skład tego Sądu wyraził m. in. wątpliwość, czy rejony dróg publicznych, będące jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa, i w związku z tym nie mającym i zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c. zdolności sądowej, mogą być uznane za podmioty gospodarcze w rozumieniu art. 479⁷ k.p.c. Wątpliwość ta zrodziła się na tle dwóch podstawowych problemów:

po pierwsze, czy działalność rejonów - prowadzona w ramach zarządu dróg państwowych i nie na własny rachunek oraz podejmowana nie w celach zarobkowych - jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr. 41, poz. 324 ze zm.), i po wtóre, czy art. 479⁷ k.p.c. dotyczy wyłącznie odrębnych, samodzielnych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, czy również jednostek organizacyjnych osób prawnych, w tym jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa.

Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga wstępnej analizy przepisów określających strukturę organizacyjną oraz zadania rejonów dróg publicznych. Podstawowe przepisy regulujące ustrój oraz właściwość sprawujących administrację w zakresie dróg publicznych obejmuje ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 14, poz. 60 ze zm.). W myśl art. 17 tej ustawy naczelnymi organami administracji państwowej (obecnie: rządowej) w sprawach budowy, modernizacji, utrzymania i odnowy dróg - w zależności od ich charakteru i umiejscowienia - są Minister Komunikacji lub Minister Administracji i Gospodarki Przestrzennej. Obecnie funkcje te spełnia Minister Transportu i Gospodarki Morskiej.

Z kolei z art. 21 wynika, że Minister Komunikacji wykonuje swe zadania przy pomocy Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych, składającej się z okręgów dróg publicznych, którym podlegają rejony dróg publicznych i inne jednostki organizacyjne.

Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, jak też dyrekcje okręgowe i rejony, zostały utworzone z mocy wydanego, na podstawie delegacji zawartej w art. 21 i 24 omawianej ustawy, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1985 r. w sprawie powołania i zakresu działania Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych, organizacji i zakresu działania dyrekcji okręgowych dróg publicznych i jednostek im podległych oraz drogowej służby liniowej (Dz. U. z 1986 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.).

Zgodnie z § 10 ust. 1 i 2 oraz ust. 3 i 4 pkt 1-8 tego rozporządzenia rejony dróg publicznych -działając na obszarze wytyczonym przez generalnego dyrektora - prowadzą przede wszystkim działalność gospodarczą na drogach krajowych i wojewódzkich, polegającą w szczególności na:

- wykonywaniu prac związanych z budową, modernizacją, ochroną i utrzymaniem dróg,

- podejmowaniu działań w celu wykorzystania miejscowych zasobów materiałów drogowych,

- utrzymaniu przejezdności dróg,

a także - w odniesieniu do dróg gminnych i lokalnych miejskich - na:

- wykonywaniu specjalistycznych robót drogowych i mostowych,

- pełnieniu funkcji inwestora zastępczego w zakresie budowy i modernizacji dróg itp.

Oprócz tego rejony spełniają również niektóre funkcje zarządu dróg, przekazane im przez naczelnego dyrektora okręgu dróg publicznych. Należy tu zaliczyć przykładowo nadzór nad przestrzeganiem przez użytkowników dróg przepisów w zakresie ochrony dróg krajowych i wojewódzkich lub prowadzenie ewidencji dróg i obiektów mostowych.

Zważywszy na treść art. 21 ust. 3 i 4 ustawy oraz § 10 ust. 1 pkt. 1 i 2 rozporządzenia można sformułować wniosek, że organami administracji rządowej w zakresie dróg publicznych są -oprócz Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej - Generalny Dyrektor oraz dyrektorzy okręgów, natomiast rejony sprawują tylko niektóre zlecone im doraźnie funkcje zarządu, w tym funkcje tradycyjnie należące do kompetencji administracji rządowej (państwowej). W takim też tylko zakresie rejony dróg publicznych mogą być uznane za organy administracyjne, działające w imieniu państwa w ściśle określonej dziedzinie zarządu dróg. Mając natomiast na względzie treść § 9 ust. 2 rozporządzenia, a także przepisy art. 13 ustawy z dnia 3 grudnia 1984 r. - prawo budżetowe (Dz. U. Nr 56, poz. 283 ze zm.) i wydanej na jej podstawie uchwały nr 100 Rady Ministrów z dnia 15 lipca 1989 r. w sprawie szczególnych zasad gospodarki finansowej jednostek organizacyjnych dróg publicznych podległych Ministrowi Transportu, Żeglugi i Łączności (M.P. Nr 23, poz. 177) - rejony dróg publicznych są jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa funkcjonującymi według szczególnych, uwzględniających specjalny rodzaj działalności, zasad gospodarki finansowej (por. też art. 77 ust. 2 ustawy z dnia 18 stycznia 1991 r. - prawo budżetowe - Dz. U. Nr 4, poz. 18 ze zm.). Podsumowując poczynione uwagi należy stwierdzić, że rejony dróg publicznych są od strony strukturalnej jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa o specjalnym statusie, od strony funkcjonalnej zaś - podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą na drogach krajowych i wojewódzkich oraz wykonującymi - w ściśle określonych ramach - zadania z zakresu administracji. Jest przy tym oczywiste, że rejony nie mają odrębnej od Skarbu Państwa osobowości prawnej, a więc są tzw. stationes fisci, co oznacza, zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c., że w sprawach cywilnych "zwykłych", nie gospodarczych, nie mają zdolności sądowej. Inaczej jednak ma się rzecz w postępowaniu odrębnym, dotyczącym spraw gospodarczych.

1. Rozpoznawanie spraw gospodarczych zostało powierzone sądom z mocy ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175 ze zm.). Ustawa ta, stwarzając i definiując pojęcie "sprawy gospodarczej", wprowadziła również do kodeksu postępowania cywilnego dział IVa pt. "Postępowanie w sprawach gospodarczych". Umiejscowienie przepisów tego działu w tytule VII księgi pierwszej k.p.c. zadecydowało, że postępowanie w należących do procesu sprawach gospodarczych -mających szczególne właściwości i znaczenie - stało się jednym z postępowań odrębnych. Cechuje się ono wieloma istotnymi odstępstwami od postępowania zwykłego, m. in. swoistym uregulowaniem bezwzględnej przesłanki procesowej w postaci zdolności sądowej. Zgodnie bowiem z art. 479⁷k.p.c. zdolność sądową przed sądem gospodarczym mają także podmioty gospodarcze będące jednostkami organizacyjnymi, nie mającymi osobowości prawnej, utworzone zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej.

W związku z treścią art. 479⁷k.p.c. przed przystąpieniem do oceny zdolności sądowej rejonów dróg publicznych nieodzowne jest rozważenie, czy są one podmiotami gospodarczymi mającymi za przedmiot działania prowadzenie działalności gospodarczej; wykluczenie rejonów z kręgu takich podmiotów - przy uwzględnieniu treści art. 67 § k.p.c. oraz faktu, że stanowią one tzw. stationes fisci - czyniłoby kwestię ich zdolności sądowej nieaktualną.

Na wstępie należy uwypuklić trudność interpretacyjną komplikującą analizę omawianego przepisu. Z jego treści - nawiązującej wprost do brzmienia art. 2 ust. 2 in fine ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) - wynika, że ustawodawca wyraźnie rozgranicza pojęcie podmiotu gospodarczego i działalności gospodarczej, a konstrukcja przepisu unaocznia, że mogą istnieć podmioty gospodarcze, których przedmiot działania nie obejmuje prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to na tle omawianego uregulowania oczywiste, skoro bowiem zdolność sądową mają podmioty gospodarcze, jeżeli ich przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej, to zdolności takiej nie mają podmioty gospodarcze nie prowadzące działalności gospodarczej. Ergo: istnieją podmioty gospodarcze działalności gospodarczej nie prowadzące.

Konstrukcja przepisu dotknięta jest więc wewnętrzną sprzecznością, gdyż wydaje się niewątpliwe, iż podmioty gospodarcze stąd biorą swe miano, a także swój status normatywny, że prowadzą działalność gospodarczą (art. 479² k.p.c. w związku z przepisami tam wskazanymi, np. art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej), bądź też z faktu, że za takie zostały wyraźnie przez ustawę uznane (exemplum: banki).

W tej sytuacji należy odczytywać sens art. 479⁷ k.p.c. w ten sposób, że w postępowaniu przed sądem gospodarczym podmioty gospodarcze będące jednostkami organizacyjnymi, nie mającymi osobowości prawnej, mają zdolność sądową w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Takie rozumienie przepisu, oparte na dopuszczalnej koncesji gramatycznej, prowadzi do zharmonizowania omawianego uregulowania z treścią art. 479¹ § 1 k.p.c., jak też realizuje postulaty wykładni celowościowej. Będzie się bowiem zdarzać, że konkretna jednostka organizacyjna zachowa zdolność sądową na gruncie postępowania w sprawach gospodarczych - w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej - nie będzie się natomiast nią legitymować w sprawach nie mieszczących się w zakresie takiej działalności. Trzeba jeszcze zwrócić uwagę na to, że przepisy działu IVa, tytuł VII, księga pierwsza k.p.c., nie dostarczają wyczerpującej, samodzielnej definicji podmiotu gospodarczego, jak też nie określały znaczenia pojęcia działalności gospodarczej.

O podmiotach gospodarczych ustawodawca stwierdza w art. 479² k.p.c., że są to podmioty określone we wskazanych tam bliżej przepisach, ale - posługując się zwrotem "w szczególności" - zastrzega, iż dokonane wyliczenie nie jest zamknięte. Wysnuć można stąd wniosek, że podstaw bytu podmiotów gospodarczych należy poszukiwać także w innych niż wskazane przepisach, lub - mówiąc ogólnie - podmiot gospodarczy to taki podmiot, który został dopuszczony do prowadzenia działalności gospodarczej przez przepisy odrębne.

Jeżeli chodzi o definicję działalności gospodarczej to sprawa jest otwarta, gdyż przepisy działu IVa - pomijając wskazówkę zawartą w art. 479² § 2 pkt 2 - nie ustalają w tym zakresie żadnych dyrektyw. Znaczenia pojęcia działalności gospodarczej trzeba więc upatrywać w innych przepisach, przy czym nie znajduje uzasadnienia pogląd, że jedynym źródłem dostarczającym definicji omawianego pojęcia jest ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. Po pierwsze, należy wziąć pod uwagę, że pojęciem "działalność gospodarcza" ustawodawca posługuje się w różnych aktach prawnych, w różnych kontekstach, i pomijać tego przy analizie sądownictwa gospodarczego nie można. Po wtóre zaś, definicja działalności gospodarczej zawarta we wspomnianej ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r. została sformułowana wyraźnie na użytek tej ustawy (art. 2 ust. 1: "Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest..."). To samo dotyczy - nieco odmiennej zresztą -definicji zawartej w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych (Dz. U. Nr 41, poz. 325 ze zm.). Tak więc w dążeniu do właściwego odczytania i zrozumienia używanego przez ustawę procesową wyrażenia "działalność gospodarcza" trzeba mieć na uwadze całokształt materiału normatywnego, nie stroniąc przy tym od dyrektyw płynących z języka, wszak słowa "gospodarczy", "działalność gospodarcza "mają tu swoją jednoznaczną konotację.

3. Działalność gospodarczą wyróżnia kilka specyficznych właściwości. Są to:

- charakter profesjonalny, a więc stały, nie amatorski, nie okazjonalny,

- podporządkowanie regułom opłacalności i zysku,

- powtarzalność działań (np. seryjność produkcji, stypizowanie transakcji, stała współpraca itd.),

- uczestnictwo w obrocie gospodarczym.

Wymienia się również ogólnie i oznacza cztery typy działalności gospodarczej, tj. wytwórczą, budowlaną, handlową (obrót towarowy) oraz usługową, choć podział taki uznać należy za umowny i z pewnością nie wyczerpujący, także w ujęciu art. 2 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej lub art. 1 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych. Nie można bowiem z góry wykluczyć innych jeszcze rodzajów działalności gospodarczej, zwłaszcza że powyższy podział jest semantycznie niekonsekwentny, gdyż np. działalność budowlana może być usługowa, wytwórcza itd.

4. O tym, że rejony dróg publicznych prowadzą działalność gospodarczą zadecydował pracodawca, statuując taką kompetencję rejonów, a także wytyczając zakres tej działalności. Regulacja § 10 ust. 1 cytowanego już rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1985 r., odczytywana na tle art. 479²k.p.c., daje więc pełne podstawy do uznania rejonu dróg publicznych za podmiot gospodarczy, wszak z mocy przepisu szczególnego został on dopuszczony do prowadzenia działalności gospodarczej.

Regulacja taka nie jest czymś wyjątkowym, gdyż państwo - mając na względzie różne motywy - wyposaża niektóre, często ze swej natury nie gospodarcze, jednostki w podmiotowość gospodarczą (np. stowarzyszenie, fundusze, jednostki organizacyjne samorządów zawodowych itp.). Wydaje się przy tym oczywiste, że udzielając uprawnień do prowadzenia działalności gospodarczej ustawodawca ma na uwadze taką właśnie - a nie jakąś inną - działalność, a więc zawodową, stałą oraz poddaną regułom opłacalności i zysku.

Poddając głębszej analizie działalność rejonów dróg publicznych określaną jako gospodarcza należy stwierdzić, że jej profesjonalny i stały charakter nie wywołuje zastrzeżeń. Bardziej wnikliwej oceny - zwłaszcza wobec wątpliwości wyrażonych w uzasadnieniu rozważanego zagadnienia prawnego - wymaga natomiast kwestia, czy działalność ta jest podporządkowana regułom opłacalności i zysku, a więc, mówiąc inaczej, czy jest podejmowana w celach zarobkowych.

Zysk (zarobek, dochód) to kategoria ekonomiczna oznaczająca nadwyżkę wpływów nad wydatkami w działalności gospodarczej (por. "Słownik języka polskiego" pod red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1968, t. X, s. 1374). Pojęcie zysku leży u podstawy każdej działalności o charakterze gospodarczym, stanowi jej istotę i sens, toteż niepodobna w ogóle mówić o działalności gospodarczej prowadzonej nie w celach zarobkowych. Działalność pozbawiona tego aspektu może być np. działalnością społeczną, artystyczną, charytatywną i inną, nigdy natomiast nie będzie działalnością gospodarczą. Należy przy tym rozróżniać motyw zysku od efektu zysku; znane są - także obecnie - podmioty gospodarcze działające w celach zarobkowych, ale w rzeczywistości, z różnych powodów, zysków nie osiągające. Właśnie o zysku, a więc także o motywie zysku, mówią przepisy cytowanej już uchwały nr 100 Rady Ministrów. Tytułem przykładu należy wskazać, że rejony dróg publicznych - obok funduszu statutowego - mają własny fundusz rozwoju, tworzony z części zysku, odpisów amortyzacyjnych, z dochodów z tytułu udziału we wspólnych przedsięwzięciach gospodarczych i z dotacji (§ 3-6 cyt. uchwały).

Także w świetle doświadczenia życiowego wydaje się oczywiste, że rejony prowadzą nastawioną na zysk działalność gospodarczą. Budowa i naprawa dróg, pozyskiwanie budulca drogowego, wynajem maszyn drogowych, świadczenie usług, udział w przedsięwzięciach gospodarczych wspólnie z innymi podmiotami gospodarczymi itp. - to przykłady gospodarcze jednoznacznie o tym zaświadczające.

Pozostaje jeszcze problem "działania na własny rachunek", choć przesłanka ta występuje tylko w ustawie o działalności gospodarczej, nie mającej - co już zaakcentowano - znaczenia przesądzającego. Należy tutaj dodatkowo wskazać, że w piśmiennictwie w ogóle uznano przesłankę "własnego rachunku" jako wprowadzoną do przepisu niepotrzebnie, tylko w celu podkreślenia, że chodzi o działanie na rachunek pracodawcy, a nie na rachunek pracowników. Zresztą z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jedn. tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) jasno wynika, że sam ustawodawca przewiduje prowadzenie działalności gospodarczej "nie na własny rachunek".

Pomijając jednak powyższe uwagi, wolno postawić tezę, że działalność gospodarcza jest prowadzona "na własny rachunek", i to w dwojakim sensie tego wyrażenia. Po pierwsze, jest działalnością na własny rachunek, skoro zysk z niej wzbogaca własne fundusze. Po drugie, jest taką działalnością również przy przyjęciu, że chodzić tu może jedynie o rachunek państwa, a ściślej Skarbu Państwa; rejony jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, biorące z jego mocy swój byt i swą podmiotowość gospodarczą działając na rachunek państwa, działają też na rachunek własny, i na odwrót. Tej współzależności rozdzielić nie można, zwłaszcza że Skarb Państwa organizacyjnie nie istnieje i jest tylko pojęciem umownym.

Powyższe rozważania nie mogą, oczywiście, dotyczyć działalności rejonów w zakresie dróg. Wykonując administrację rejon spełnia bowiem funkcje władcze państwa, wchodzi w nierównoważne stosunki administracyjno-prawne, a osiągane "zyski" mają charakter należności administracyjnych, pozostających poza sferą ekonomii. Trzeba zarazem stanowczo zaznaczyć, że o ile w zakresie omówionej wyżej działalności gospodarczej rejonu decydujące znaczenie ma prawo cywilne, o tyle w zakresie spełniania funkcji zarządu dróg rejon podlega wyłącznie prawu publicznemu.

W konsekwencji wszystkich dokonywanych dotychczas rozważań uzasadnione jest przyjęcie poglądu, że rejony dróg publicznych są podmiotami gospodarczymi w rozumieniu przepisów k.p.c., w tym także przepisu art. 479⁷ k.p.c. Aktualne staje się zatem pytanie dotyczące ich zdolności sądowej w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

Zdolność sądowa oznacza zdolność bycia stroną (uczestnikiem) w postępowaniu cywilnym. Przysługuje osobom fizycznym i prawnym (art. 64 § 1 k.p.c.), a także organizacjom społecznym dopuszczonym do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej (art. 64 § 2 k.p.c.). Nie dysponują natomiast zdolnością sądową państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. W tym zakresie zdolność sądowa przysługuje Skarbowi Państwa zastępowanemu przez organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej (art. 67 § 2 k.p.c.). Szczególne przypadki zdolności sądowej zostały wprowadzone do k.p.c. w art. 480 § 1 i art. 691³, oraz -obecnie - w art. 479⁷k.p.c.

Podstawową trudnością przy objaśnianiu zdolności sądowej wynikającej z przepisu art. 479⁷k.p.c. jest kwestia, czy w przepisie tym chodzi wyłącznie o odrębne, samodzielne jednostki organizacyjne (podmioty gospodarcze), jak np. spółka cywilna lub spółka jawna, czy też o wszystkie jednostki organizacyjne (podmioty gospodarcze) nie mające osobowości prawnej, niezależnie od stopnia ich samodzielności i odrębności.

Podejmując wskazaną kwestię trzeba stwierdzić, że art. 479⁷ k.p.c. - w swej treści normatywnej - nie czyni w omawianym zakresie żadnych rozróżnień. Dokonywanie więc jakichkolwiek dystynkcji byłoby zabiegiem wykraczającym wyniki wykładni językowej. Trudno byłoby również zasadnie twierdzić, że art. 479⁷ k.p.c. nie chodzi o jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, bo te nie mają zdolności sądowej, zastrzeżonej na rzecz osoby prawnej jako całości (art. 67 § 2 k.p.c.). Twierdzenie takie pomijałoby fakt, że regulacja ujęta w art. 479⁷ k.p.c. ma charakter odrębności proceduralnej, jak wszystkie przepisy zawarte w tytule VII księgi pierwszej k.p.c.; stąd próba wywodzenia argumentów z przepisu ogólnego o procesie przeciw przepisowi o postępowaniu odrębnym jest skazana na niepowodzenie.

Za pozbawiony słuszności trzeba by uznać także pogląd, że dopuszczenie do procesu - po przeciwnych stronach - dwóch jednostek organizacyjnych danej osoby prawnej wywoływałoby paradoksalny efekt jednoczesnego wygrania i przegrania sprawy przez tę osobę. Trzeba podkreślić, że przyznanie zdolności sądowej tym jednostkom nadaje im status stron procesu, niezależnych względem siebie i od "macierzystej" osoby prawnej, tak więc również kardynalna zasada dwustronności procesu nie zostałaby naruszona. Udział jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa - jako samodzielnych stron procesu - zaznaczył się już zresztą w sprawach przekazanych sądom w trybie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sąd spraw gospodarczych. Został także dopuszczony na gruncie przepisów art. 479^28-35 k.p.c., skoro po jednej stronie procesu występuje Urząd Antymonopolowy, po drugiej zaś może znaleźć się inna statio fisci - państwowa jednostka organizacyjna prowadząca działalność gospodarczą. Podobnie jest w przypadku sporów sądowych między organem rentowym a inną statio fisci - zakładem pracy w rozumieniu art. 460 § 1 k.p.c. - np. o ustalenie wysokości składek na ubezpieczenie społeczne (art. 33-36 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych -jedn. tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm. - oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego - Dz. U. Nr 7, poz. 41 ze zm.).

Należy mieć przy tym na uwadze, że rozpoznawanie przez sąd sporów między jednostkami (organami) osoby prawnej - wyposażonymi w zdolność sądową - zostało w sposób wyraźny dopuszczone już przez przepisy art. 691^{1 i 3} k.p.c.

Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia nie można również pomijać ogólnej koncepcji Skarbu Państwa w zakresie postępowania sądowego i innych postępowań przed organami państwa, która nie jest - i nie była - jednolita.

Tak więc, ze względu na nadanie w kodeksie pracy szczególnej rangi "zakładowi pracy" (art. 3 k.p.), a następnie obdarzenie go zdolnością sądową i procesową (art. 460 § 1 k.p.c.), przyjęto w orzecznictwie, że w sprawach o roszczenia pracowników w postępowaniu z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych stroną pozwaną nie jest Skarb Państwa, lecz państwowa jednostka organizacyjna, będąca zakładem pracy w rozumieniu art. 3 k.p.

W sposób zbliżony została ukształtowana sytuacja państwowych jednostek organizacyjnych w postępowaniu karnym. Legitymacja strony - pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego - przysługuje tutaj instytucji państwowej, choćby nie miała odrębnej osobowości prawnej (art. 40 § 2 k.p.k.). Tak więc również w postępowaniu karnym Skarb Państwa - jako osoba prawna - nie występuje w charakterze strony, jest natomiast adresatem niektórych norm dotyczących kwestii czysto fiskalnym (np. art. 229, 542 lub 547 k.p.k.).

Na analogicznej zasadzie uregulowano udział państwowych jednostek organizacyjnych w postępowaniu administracyjnym. Kodeks postępowania administracyjnego nie używa pojęcia Skarb Państwa, lecz posługuje się kategorią "organu państwowego" oraz "organów państwowych jednostek organizacyjnych".

Podobna reguła obowiązywała w postępowaniu przed organami państwowego arbitrażu gospodarczego. Skarb Państwa - jako osoba prawna - nigdy nie był stroną w tym postępowaniu, gdyż zdolność arbitrażowa (odpowiednik zdolności sądowej) przysługiwała poszczególnym państwowym jednostkom organizacyjnym nie będącym osobami prawnymi (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 października 1975 r. o Państwowym Arbitrażu Gospodarczym -Dz. U. Nr 34, poz. 183 ze zm.).

Tak więc art. 479⁷ k.p.c. nie jest ustawową innowacją, przeciwnie, znajduje swe historyczne oraz systemowe uzasadnienie.

W uzupełnieniu powyższych uwag odmawiających racji ścieśniającej wykładni art. 479⁷ k.p.c., trzeba dodać, że - obok argumentów normatywnych - za przyznaniem zdolności sądowej wszystkim podmiotom gospodarczym utworzonym zgodnie z przepisami prawa, niezależnie od ich usytuowania, by jednostki nabywające prawa i zaciągające zobowiązania, uczestniczące w obrocie gospodarczym, mogły samodzielnie pozywać i być pozywanymi (por. art. 81 k.h.). Ponadto przyznanie zdolności sądowej tym jednostkom rzutowałoby z jednej strony na klarowność układu stosunków gospodarczych, z drugiej zaś zwalniałoby sądy gospodarcze od częstego, uciążliwego i czasochłonnego rozstrzygania problemu statio fisci.

Nie ma poza tym przeszkód, aby utworzone zgodnie z przepisami prawa jednostki organizacyjne tej samej osoby prawnej, odznaczające się dużym zakresem samodzielności finansowej i niezależności ekonomicznej oraz odrębną podmiotowością gospodarczą, mogły wchodzić ze sobą w układy gospodarczo-cywilnoprawne. Spory wynikłe na tle tych układów, będące sprawami gospodarczymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 powoływanej ustawy z dnia 24 maja 1989 r. oraz art. 479¹ k.p.c., powinny być, w warunkach wolnego rynku, rozstrzygane przez niezawisły sąd. Artykuł 479⁷ k.p.c. umożliwia realizację tego postulatu.

W podsumowaniu przeprowadzonych wywodów uzasadnione jest przyjęcie wniosku, że podmioty gospodarcze będące jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa mają w postępowaniu przed sądem gospodarczym zdolność sądową w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Wniosek ten dotyczy również rejonów dróg publicznych. Z przytoczonych względów orzeczono jak w sentencji uchwały.