Wyrok z dnia 2020-03-03 sygn. II FSK 783/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

Akcja jako papier wartościowy zdematerializowany nie może być przedmiotem umowy pożyczki w rozumieniu art. 720 k.c., ale może być przedmiotem umowy nienazwanej zawartej w oparciu o zasadę swobody umów (art. 3531 k.c. w związku z art. 720 § 1 k.c.) jako przedmiot umowy o korzystanie z papieru wartościowego (usługa finansowa). W takim przypadku przychód z korzystania z tej usługi powstanie zgodnie z art. 12 ust. 3c ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 851 ze zm.) na ostatni dzień okresu rozliczeniowego, określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący – Sędzia NSA Stefan Babiarz (sprawozdawca), Sędzia NSA Jacek Brolik, Sędzia NSA (del.) Zbigniew Romała, Protokolant Agata Grabowska, po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2020 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Szefa Krajowej Administracji Skarbowej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 października 2017 r., sygn. akt III SA/Wa 3314/16 w sprawie ze skargi "E." Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. z siedzibą w W. (dawniej: "E." sp. z o.o. z siedzibą w W.) na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie działającego z upoważnienia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2016 r., nr [...] w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od Szefa Krajowej Administracji Skarbowej na rzecz "E." Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. z siedzibą w W. (dawniej: "E." sp. z o.o. z siedzibą w W.) kwotę 360 (słownie: trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

1. Wyrokiem z dnia 24 października 2017 r., III SA/Wa 3314/16, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uwzględnił skargę E. sp. z o.o. z siedzibą

w W. (dalej: wnioskodawca) na interpretację indywidualną Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2016 r. w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych.

2. Ze stanu sprawy przyjętego przez sąd pierwszej instancji wynika, że we wniosku spółka wskazała, iż jest polskim rezydentem podatkowym, podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych oraz właścicielem zdematerializowanych akcji polskiej spółki akcyjnej notowanej na Giełdzie Papierów Wartościowych. Rozważa zawarcie umowy pożyczki papierów wartościowych z osobą prawną. Na podstawie tej umowy wnioskodawca przeniesie na pożyczkobiorcę własność określonej liczby akcji, a pożyczkobiorca będzie zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności tej samej liczby takich samych akcji w terminie wynikającym z umowy. W czasie trwania umowy pożyczki, pożyczkobiorca jako właściciel akcji, będzie korzystał z tych akcji w pełnym zakresie (dotyczy to m.in. możliwości wykonania praw głosu z akcji będących przedmiotem pożyczki, może akcje umorzyć lub uzyskać dywidendę lub część majątku likwidacyjnego, jeżeli zostanie podjęta przez akcjonariuszy taka decyzja). Z tytułu umowy pożyczki wnioskodawcy przysługiwać będzie wynagrodzenie pieniężne. Podstawą umowy będzie art. art. 3531 k.c. i odpowiednio stosowany art. 720 k.c. Z uwagi na to, że akcje są akcjami zdematerializowanymi notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych, umowa będzie rozliczana przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. przy udziale domu maklerskiego. W zakresie czynności związanych z umową dla tej operacji zastosowanie znajdą przepisy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Umowa pożyczki nie będzie przewidywała zakazu zbywania pożyczonych akcji osobom trzecim. Pożyczkobiorca będzie zobowiązany do (zwrotnego) przeniesienia własności tej samej liczby akcji tej samej spółki akcyjnej w terminie wynikającym z umowy pożyczki. Dla pożyczkodawcy nie będzie istotne, co pożyczkobiorca zrobi

z pożyczonymi akcjami. Jeżeli pożyczkobiorca np. umorzy akcje, będzie musiał skupić z rynku taką ich ilość, aby zwrócić wnioskodawcy taką samą ilość takich samych akcji. W przeciwnym razie narazi się na odpowiedzialność za naruszenie postanowień umowy. Zważywszy na fakt, że akcje są akcjami spółki publicznej, wnioskodawca z dużym prawdopodobieństwem wyklucza możliwość umorzenia akcji lub likwidacji spółki.

Strony przewidują, że umowa pożyczki będzie miała charakter długoterminowy, tj. dłuższy niż 1 rok. przy czym ostateczny termin zostanie ustalony w procesie negocjacyjnym. Wynagrodzenie zostanie określone w procesie negocjacyjnym i niewykluczone, że przy wsparciu biegłego. Wynagrodzenie nie będzie odpowiadało wartości rynkowej akcji z dnia przeniesienia na pożyczkobiorcę (tj. nie będzie można przyjąć, że jest to cena sprzedaży). W zależności od ostatecznego wyniku negocjacji z pożyczkobiorcą, wnioskodawca przewiduje, że wynagrodzenie będzie płatne okresowo w: ustalonych stosownie do potrzeb okresach rozliczeniowych, nie dłuższych niż rok, uwzględniających także przyjęty okres obowiązywania umowy pożyczki.

W związku z tak opisanym stanem faktycznym zadano następujące pytania:

1. Czy umowa pożyczki akcji będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych?

2. W którym momencie skarżąca powinna rozpoznać przychód z tytułu wynagrodzenia z umowy pożyczki akcji?

3. Czy skarżąca będzie podatnikiem z tytułu związanych z pożyczonymi akcjami, przypadających na nie dochodów uzyskanych przez pożyczkobiorcę w czasie obowiązywania umowy pożyczki?

Przedstawiając własne stanowisko w sprawie do pierwszego pytania wnioskodawca stwierdził, że zawarcie umowy pożyczki akcji nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podatkowi podlegają umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku - akcje nie mogą zostać uznane za rzeczy i z tego względu nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Odnosząc się do pytania numer 2 wnioskodawca wskazał, że zawarta umowa pożyczki akcji przewiduje, iż spółka będzie świadczyć usługę finansową polegającą na pożyczeniu na określony czas akcji w zamian za wynagrodzenie w formie pieniężnej. Wynagrodzenie będzie przychodem na ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie pożyczki. Zdaniem spółki do tego stanu faktycznego zastosowanie będzie mieć art. 12 ust. 3c) ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2016 r., poz. 1888 ze zm. – dalej: u.p.d.o.p.).

Odnosząc się do pytania trzeciego, spółka stwierdziła, że nie będzie podatnikiem z tytułu związanych z pożyczonymi akcjami dochodów uzyskanych przez pożyczkobiorcę w czasie trwania umowy pożyczki. Spółka w okresie umowy nie będzie właścicielem akcji i w związku z tym nie będą jej przypadać należne właścicielowi akcji przychody/dochody z akcji.

3. Organ interpretacyjny w interpretacji indywidualnej z dnia 20 czerwca 2016 r. uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe w części dotyczącej drugiego pytania wniosku, a prawidłowe w części dotyczącej trzeciego pytania wniosku. Tylko te dwa pytania były przedmiotem interpretacji indywidualnej.

Organ podkreślił, że umowa pożyczki akcji nie może być uznana za wykonanie usługi, gdyż umowa ta nie jest umową pożyczki w rozumieniu przepisów k.c. Stanowisko to organ uzasadniał tym, że stosownie do treści art. 720 k.c. przedmiotem umowy pożyczki mogą być tylko pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Zdematerializowane papiery wartościowe nie są rzeczami oznaczonymi co do gatunku, a co do tożsamości w tym także prawami majątkowymi. Przeniesienie w ramach umowy pożyczki własności akcji na pożyczkobiorcę stanowić będzie zbycie prawa majątkowego, do którego zastosowanie powinny znaleźć ogólne zasady opodatkowania określone w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Sprzedaż składników majątkowych przez podmiot utworzony w celu prowadzenia działalności gospodarczej i taką działalność prowadzący, należy zaliczyć do działań związanych z działalnością gospodarczą. Przychód ze zbycia praw majątkowych należy uwzględnić w dacie wynikającej z art. 12 ust. 3a) u.p.d.o.p. tj. w dniu zbycia prawa majątkowego, jednak nie później niż w dniu wystawienia faktury albo uregulowania należności. Zdaniem organu w przedmiotowej sprawie nie znajdzie zastosowania przepis art. 12 ust. 3c) u.p.d.o.p., zgodnie, z którym jeżeli strony ustalą, że usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

4. Spółka na interpretację indywidualną z dnia 20 czerwca 2016 r. wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, zarzucając naruszenie m.in.:

- art. 12 ust. 3c) u.p.d.o.p. przez niezastosowanie go w sprawie.

W uzasadnieniu podkreśliła, że organ bezzasadnie uznał, iż w wykonaniu umowy pożyczki akcji dojdzie do "typowego" przeniesienia własności papierów wartościowych oraz że do czynności tej zastosowanie będą mieć przepisy art. 12 ust. 3a pkt 1 i 2 u.p.d.o.p. Występujące przy umowie pożyczki akcji przeniesienie ich własności nie ma charakteru definitywnego. Istotą tej umowy jest czasowe korzystanie z akcji przez pożyczkobiorcę z obowiązkiem zwrotu akcji tego samego rodzaju i w tej samej ilości na rzecz pożyczkodawcy a nie ich trwałe zbycie przez pożyczkodawcę.

Organ w odpowiedzi na skargę zarzuty w niej wywiedzione uznał za bezzasadne i wniósł o jej oddalenie.

5. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uwzględnił skargę. Zdaniem sądu organ interpretacyjny bezzasadnie stwierdził, że czynności wykonane przez spółkę na podstawie umowy pożyczki akcji nie będą świadczeniem usług lecz sprzedażą papierów wartościowych. Zgodził się z organem, że umowa pożyczki akcji nie jest umową pożyczki, o której mowa w art. 720 § 1 k.c., gdyż przedmiotem umowy pożyczki mogą być jedynie pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku.

O tym, że spółka zawierając umowę pożyczki akcji nie będzie świadczyła usługi nie może przesądzać wskazywane przez organ przeniesienie własności akcji, do którego dojdzie w wyniku zawarcia umowy pożyczki akcji. Występujące w umowie pożyczki akcji przeniesienie własności przedmiotu umowy nie ma charakteru

definitywnego, którego wyłącznym celem jest przeniesienie prawa własności. Przeniesienie to ma charakter czasowy i jest niezbędne do właściwego korzystania

przez pożyczkobiorcę z przedmiotu umowy zatem jego celem nie jest przeniesienie własności lecz stworzenie warunków do korzystania przez pożyczkobiorcę

z przedmiotu umowy przez czas określony w umowie pożyczki.

Z uwagi na te okoliczności umowa pożyczki akcji nie może być traktowana jako zbycie papierów wartościowych, do którego zastosowanie mają przepisy art. 12 ust. 3a) pkt 1 i 2 u.p.d.o.p..

Sąd za prawidłowe uznał stanowisko wnioskodawcy, że będzie on wykonywać na rzecz pożyczkobiorcy usługę zbliżoną w treści do usługi wykonywanej przez zawarcie umowy pożyczki. We wniosku wskazano, że usługa ta będzie rozliczana w okresach rozliczeniowych, które nie będą dłuższe niż rok. Zdaniem sądu pierwszej instancji stan faktyczny opisany we wniosku odpowiadał stanowi faktycznemu opisanemu

w art. 12 ust. 3c) u.p.d.o.p., gdyż wnioskodawca wykazał, że będzie wykonywać usługę polegającą na wykonaniu umowy pożyczki papierów wartościowych. Usługa ta będzie miała charakter odpłatny. Odpłatność będzie uiszczana za okresy trwania umowy i wykonywania usługi, które zostaną określone

w umowie. Wobec tego sąd pierwszej instancji stwierdził, że zaskarżona interpretacja została wydana z naruszeniem art. 12 ust. 3c) u.p.d.o.p., które miało wpływ na wynik sprawy.

6. Powyższy wyrok organ interpretacyjny zaskarżył w całości skargą kasacyjną, zarzucając naruszenie:

1) art. 12 ust. 3, art. 12 ust. 3a i art. 12 ust. 3c) u.p.d.o.p. - poprzez błędną wykładnię przepisów polegającą na przyjęciu, że uzyskane przez spółkę wynagrodzenie z tytułu opisanej we wniosku "umowy pożyczki papierów wartościowych" będzie dla spółki przychodem na ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w przedmiotowej umowie, podczas gdy spółka uzyska przychód podatkowy z tytułu odpłatnego zbycia praw majątkowych, który powinien być rozpoznany zgodnie z przepisem art. 12 ust. 3 i ust. 3a) u.p.d.o.p. w dniu zbycia praw majątkowych, jakimi są akcje polskiej spółki akcyjnej, jednak nie później niż w dniu wystawienia faktury albo uregulowania należności.

Mając powyższe na uwadze, organ wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez

oddalenie skargi skarżącej spółki;

- zasądzenia od spółki na rzecz organu interpretacyjnego zwrotu kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

- rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną, spółka wniosła o:

- oddalenie skargi kasacyjnej,

- zasądzenie zwrotu kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego podlega oddaleniu.

7. Otóż z art. 12 ust. 3, ust. 3a) i ust. 3c) u.p.d.o.p. wynika, co następuje:

"Przychodami (...) są w szczególności:

"3. Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi

produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody,

choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych

towarów, udzielonych bonifikat i skont.

3a. Za datę powstania przychodu, o którym mowa w ust. 3, uważa się,

z zastrzeżeniem ust. 3c-3g oraz 3j-3m, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa

majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi, nie później

niż dzień:

1) wystawienia faktury albo

2) uregulowania należności,

3b.(uchylony).

3c. Jeżeli strony ustalą, iż usługa jest rozliczana w okresach rozliczeniowych, za

datę powstania przychodu uznaje się ostatni dzień okresu rozliczeniowego

określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku".

Zatem kwestią istotną dla wykładni tego przepisu jest ustalenie źródła przychodów. Z przedstawionego w sprawie stanu faktycznego nie wynika, żeby przychód z wynagrodzenia za pożyczkę papierów wartościowych spółka uzyskiwała jako związany z działalnością gospodarczą. Organ interpretacyjny – po pierwsze –

w zaskarżonej interpretacji, a także w skardze kasacyjnej, nie wyjaśnia, dlaczego ma to być przychód związany z działalnością gospodarczą, aczkolwiek trafny jest pogląd, że nie chodzi tu tylko o przychód uzyskany z działalności gospodarczej. Po drugie - nie można zgodzić się ze stanowiskiem skargi kasacyjnej, że fakt przeniesienia na pożyczkodawcę własności akcji spowoduje powstanie przychodu definitywnego, skoro same akcje i inkorporowane w nich prawa majątkowe nie generują przychodu dla pożyczkodawcy. Tym przychodem będzie dopiero wynagrodzenie za korzystanie z akcji. Nie ma – wbrew twierdzeniom skargi kasacyjnej - także znaczenia to, że akcje te mogą przynieść pożyczkobiorcy przychód z dywidendy i inne pożytki z prawa, skoro w sprawie nie chodzi o przychód pożyczkobiorcy lecz pożyczkodawcy. Po trzecie - ze stanu faktycznego przedstawionego we wniosku wynika, że zawarta umowa pożyczki będzie umową nienazwaną zawartą na podstawie art. 720 i art. 3531 k.c. Z tego też powodu istotne jest to, że jej przedmiotem jest usługa finansowa, czyli prawo korzystania z akcji przez ściśle określony czas.

Dlatego wartość tkwi w prawie, które inkorporuje. Obrót akcją jest obrotem dokumentami (art. 465 k.c.), co oznacza, że jego obrót (tu: pożyczanie) jest obrotem tym prawem, a więc przyznaniem uprawnienia do korzystania z tego prawa. Z tego powodu nie można utożsamiać papieru wartościowego (tu: akcji) jako rzeczy, gdyż należy brać pod uwagę ową swoistość jej konstrukcji indywidualnej (R. Jurga, M. Michalski, Krótkoterminowe papiery dłużne w obrocie papierami wartościowymi P.P. w 2001 r., nr 7, str. 3 – 18; M. Romanowski, Wpływ dematerializacji papierów wartościowych na podstawowe konstrukcje papieru wartościowego, PiP 1999, nr 10, s. 39-53)

Dlatego przedmiotem spornej umowy nie jest ani rzecz, ani środki pieniężne. Z tego też tytułu nie można podzielić poglądu organu interpretacyjnego, że przedmiotowe akcje są rzeczami oznaczonymi co do tożsamości bez względu na to, czy są to papiery wartościowe imienne, czy na okaziciela. Z tego też powodu nie można także mówić o przychodzie, który zaistnieje na dzień wydania rzeczy, czy zbycia prawa majątkowego, gdyż w stanie faktycznym nie mogło dojść do wydania rzeczy, czy zbycia prawa majątkowego, które to zbycie nie było zbyciem definitywnym.

8. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że przedmiotem umowy była usługa finansowa, rozliczana w okresie rozliczeniowym dłuższym niż rok, a który to okres maksymalny zostanie ustalony w toku negocjacji. To oznacza, że ma tu zastosowanie art. 12 ust. 3 c) u.p.d.o.p., z którego wynika, iż datą powstania przychodu będzie ostatni dzień okresu rozliczeniowego określonego w czasie, nie rzadziej niż raz w roku. Oznaczałoby to ten skutek, że określenie w procesie negocjacyjnym dłuższego niż rok okresu rozliczeniowego spowoduje powstanie przychodu nie później niż na koniec jednego roku korzystania z papieru wartościowego (akcji).

9. Reasumując, należy przyjąć, że akcja jako papier wartościowy zdematerializowany nie może być przedmiotem umowy pożyczki w rozumieniu art. 720 k.c., ale może być przedmiotem umowy nienazwanej zawartej w oparciu

o zasadę swobody umów (art. 3531 k.c. w związku z art. 720 § 1 k.c.) jako przedmiot umowy o korzystanie z papieru wartościowego (usługa finansowa). W takim przypadku przychód z korzystania z tej usługi powstanie zgodnie z art. 12 ust. 3c ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 851 ze zm.) na ostatni dzień okresu rozliczeniowego, określonego w umowie lub na wystawionej fakturze, nie rzadziej niż raz w roku.

10. W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 184 p.p.s.a., a w zakresie zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie art. 204 pkt 1, art. 205, art. 210 § 1 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 1 pkt 2 lit. b) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).