Uchwała z dnia 1978-03-20 sygn. III CZP 10/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 10/78

Uchwała z dnia 20 marca 1978 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski. Sędziowie SN: W. Bryl, J. Majorowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Karola S. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowemu "P." w P. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu postanowieniem z dnia 13 stycznia 1978 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy przekroczenie terminu sprzedaży samochodu określonego w § 8 zarządzenia Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 11 lutego 1975 r. w sprawie sprzedaży dla ludności nowych samochodów osobowych (M.P. Nr 5, poz. 30), zmienionego zarządzeniem Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 23 czerwca 1977 r. (M.P. Nr 16, poz. 93), «orientacyjnie» powoduje skutki zwłoki dłużnika (P.P. w P.) w rozumieniu art. 476 k.c.?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Przekroczenie terminu sprzedaży samochodu, o którym mowa w § 8 ust. 3 zarządzenia Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 11 lutego 1975 r. w sprawie sprzedaży dla ludności nowych samochodów osobowych (M.P. Nr 5, poz. 30; zm.: M.P. z 1977 r. Nr 16, poz. 93), może powodować skutki zwłoki dłużnika w rozumieniu art. 476 k.c.

Uzasadnienie

Przedstawione w trybie art. 391 k.p.c. budzące wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Powód dokonał przedpłaty na kupno samochodu "Syrena 105 L" u pozwanego, a pozwany, powiadamiając powoda o przyjęciu przedpłaty, określił termin dostawy samochodu na II kwartał 1976 r. zgodnie z § 8 zarządzenia Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 11 lutego 1975 r. (M.P. Nr 5, poz. 30).

Zgodnie z punktem 3 § 8 wymienionego zarządzenia termin ten mógł być przedłużony o 1 miesiąc. Faktyczna dostawa samochodu nastąpiła na rzecz powoda dopiero 23 września 1976 r. W dniu wydania samochodu obowiązywała cena sztywna samochodu, która była o 15.000 zł wyższa od ceny sztywnej obowiązującej do dnia 31.VIII.1976 r. Powód, który nabył samochód na zasadach przedsprzedaży, tę wyższą cenę za samochód zapłacił.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął, że termin dostawy samochodu na zasadach przedpłaty, o którym mowa w § 8 pkt 1 zarządzenia, jest terminem orientacyjnym, z czego wyprowadził wniosek, że potwierdzenie przyjęcia przedpłaty i ustalenie terminu dostawy było jednoznaczne z zawarciem umowy przedwstępnej z art. 389 k.c. Nie było natomiast podstaw do przyjęcia, że było ono równoznaczne z zawarciem umowy sprzedaży z art. 535 § 1 k.c., skoro termin wydania samochodu stanowiący istotny składnik umowy sprzedaży został określony orientacyjnie. Z tego Sąd Rejonowy wysnuł dalszy wniosek, że do zawarcia umowy sprzedaży doszło pomiędzy stronami, gdy powód zapłacił pozwanemu pełną cenę kupna samochodu, a pozwany wydał powodowi samochód. Obowiązywała wówczas cena sztywna samochodu określona w § 1 art. 537 k.c.

Z tych przyczyn Sąd Rejonowy powództwa o zapłatę nie uwzględnił.

Od tego wyroku powód wniósł rewizję, zarzucając błędną wykładnię § 8 pkt 1 zarządzenia Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 11 lutego 1975 r.

Należy zauważyć, co następuje:

Wydane na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 1 dekretu z dnia 29 października 1952 r. o gospodarowaniu artykułami obrotu towarowego i zaopatrzenia (Dz. U. Nr 44, poz. 301 ze zmianami) oraz na podstawie § 1 pkt 1 zarządzenia nr 187 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 września 1961 r. (M.P. Nr 80, poz. 334 ze zmianami) zarządzenie Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 11 lutego 1975 r. w sprawie sprzedaży dla ludności nowych samochodów osobowych (M.P. Nr 5, poz. 30; zm.: M.P. z 1977 r. Nr 16, poz. 93) reguluje sprzedaż samochodów prowadzoną przez przedsiębiorstwa państwowe "Polmozbyt" na zasadzie przedpłaty na określoną markę samochodu. Zgodnie z § 2 ust. 2 zarządzenia sprzedaż następuje w kolejności dokonanej przedpłaty. Po dokonaniu przedpłaty sprzedawca jest zobowiązany zawiadomić nabywcę w terminie 14 dni, licząc od dnia jej dokonania, o zajmowanej kolejności na liście przedpłat na daną markę (typ samochodu). W zawiadomieniu tym określa się orientacyjny termin sprzedaży samochodu oraz zamieszcza się inne istotne postanowienia umowy sprzedaży, w szczególności stwierdzenie, że ceną sprzedaży będzie cena detaliczna samochodu obowiązująca w dniu wydania samochodu (§ 8 ust. 1 zarządzenia). Z kolei w ust. 2 i 3 § 8 zarządzenia bliżej oznaczono pojęcie "termin orientacyjny", a mianowicie termin ten określa się w poszczególnych kwartałach lub w skali roku w zależności od rodzaju przedpłat, z tym zastrzeżeniem, że określony przez sprzedawcę w zawiadomieniu termin sprzedaży samochodu może być przedłużony o 1 miesiąc w odniesieniu do samochodu produkcji krajowej i o 3 miesiące w odniesieniu do samochodu pochodzącego z importu.

Na tle podanej wyżej treści § 8 zarządzenia powstaje przede wszystkim pytanie co do charakteru dokonanej przez strony czynności prawnej, związanej z wpłatą przez nabywcę określonej kwoty w ramach przedpłat i przyjęciem tej kwoty przez sprzedawcę z równoczesnym określeniem orientacyjnego terminu umowy sprzedaży, która ma być zawarta, oraz istotnych postanowień tej umowy; w szczególności chodzi o odpowiedź na pytanie, czy ta czynność prawna może być uznana za umowę przedwstępną, czy też do zawarcia umowy sprzedaży doszło już w chwili potwierdzenia przez pozwanego przyjęcia przedpłaty i określenia istotnych postanowień umowy, czy wreszcie mamy do czynienia jedynie z zaciągnięciem przez sprzedawcę zobowiązania do zawarcia w przyszłości umowy z osobą, która dokonała przedpłaty.

Nie wydaje się słuszne stanowisko, że z chwilą dokonania przedpłaty i otrzymania zawiadomienia o jej przyjęciu z określeniem istotnych postanowień umowy sprzedaży dochodzi już do sprzedaży samochodu. Przeciwko takiemu stanowisku przemawia treść § 2 ust. 2 zarządzenia, w myśl którego to przepisu sprzedaż samochodu następuje w kolejności przedpłat. Zestawienie treści tego przepisu z przepisem § 8 zarządzenia wskazuje, że do umowy sprzedaży dochodzi dopiero po wybraniu przez nabywcę określonego samochodu.

Poprzedzające tę umowę czynności prawne dokonane przez obie strony zawierają wszystkie istotne elementy, jakie wymagane są przez art. 389 k.c. dla umowy przedwstępnej. W szczególności zawarte między stronami porozumienie określa istotne postanowienie umowy przyrzeczonej, a więc przedmiot oraz cenę, ponadto termin, w ciągu którego umowa ma być zawarta.

Nie można bowiem przyjąć w świetle sformułowań § 8 zarządzenia, że określenie terminu zwanego "terminem orientacyjnym" jest sprzeczne z przepisem art. 389 k.c. Zgodnie z ustalonym poglądem w nauce prawa oraz w orzecznictwie nie jest sprzeczne z przepisem art. 389 k.c. określenie daty przez wskazanie np. pory roku lub oznaczonego zdarzenia, jeśli okres takiego terminu da się ustalić bez żadnych trudności. Wymogom tym czyni zadość omawiany przepis § 8 zarządzenia. Określony w tym przepisie termin zwany "orientacyjnym" ma ściśle oznaczone ramy czasowe, dopuszczając możliwość przesunięcia tego terminu tylko o jeden miesiąc lub trzy miesiące w zależności od tego, czy chodzi o samochód marki krajowej czy zagranicznej. Nie jest to więc termin dowolny, lecz konkretny.

W tej sytuacji, jeżeli sprzedawca nie zawarł umowy przyrzeczonej w oznaczonym terminie, nabywcy przysługuje prawo domagania się zawarcia umowy przyrzeczonej, co zresztą w konkretnej sprawie nastąpiło. Skoro jednak do zawarcia umowy przyrzeczonej doszło z przekroczeniem terminu, a więc już w czasie, kiedy obowiązywała nowa cena sztywna na określony typ samochodu, i w związku z tym nabywca, płacąc cenę wyższą, poniósł szkodę, może on domagać się zapłaty odszkodowania, stanowiącej różnicę między ceną, za jaką samochód byłby sprzedany, gdyby nie doszło do uchybienia terminu przez sprzedawcę, a ceną rzeczywiście przez niego zapłaconą. Żądania odszkodowawczego nie wyłącza okoliczność, że kupującemu przysługuje prawo dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej. Zakres tej odpowiedzialności należy ocenić, jak to słusznie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia, w ramach art. 476 k.c., a więc przepisu normującego skutki zwłoki dłużnika. Do stwierdzenia zwłoki nie jest konieczne wykazanie, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Odpowiedzialność z tego przepisu byłaby wyłączona dopiero wówczas, gdyby sprzedawca udowodnił, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia wynikło z konkretnych okoliczności będących poza zakresem jego odpowiedzialności.

Z tych założeń wychodząc, na przedstawione zagadnienie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.