Wyrok z dnia 2003-10-03 sygn. III CKN 1313/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 1313/00

Wyrok z dnia 3 października 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Iwona Koper, Zbigniew Strus.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. - Oddziału w N. przeciwko Powszechnej Kasie Oszczędności - Bankowi Polskiemu S.A. - Oddziałowi w N. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 3 października 2003 r. na rozprawie kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 11 kwietnia 2000 r.

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

W sprawie jest bezsporne, że w latach 1967-1974 powód wraz z Państwowym Zakładem Ubezpieczeń i z poprzednikiem prawnym pozwanego - Powszechną Kasą Oszczędności - Bankiem Państwowym wznieśli w ramach tzw. inwestycji wspólnej budynek biurowy na działkach nr 53 i 47/2, położonych w N., stanowiących własność Skarbu Państwa. Decyzją z dnia 28 czerwca Wojewoda N. stwierdził, że poprzednik prawny pozwanego nabył z dniem 5 grudnia 1990 r. prawo wieczystego użytkowania do tych działek gruntu oraz prawo własności do stojącego na nim budynku. W niniejszej sprawie powód początkowo domagał się ustalenia obowiązku pozwanego złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na jego rzecz udziału w wysokości 16/100 w użytkowaniu wieczystym i we własności budynku, odpowiadającemu jego udziałowi w kosztach wzniesienia budynku, a następnie wniósł o zasądzenie od pozwanego 90.000 zł, stanowiących zwrot części nakładów poczynionych na ten budynek.

Sprawa była rozpoznawana już przez Sąd Okręgowy dwukrotnie, gdyż pierwszy wyrok z dnia 21 grudnia 1998 r., uznający powództwo za usprawiedliwione co do zasady, został uchylony przez Sąd Apelacyjny do ponownego rozpoznania.

Obecnie wyrokiem z dnia 20 października 1999 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, jako przedwczesne, wychodząc z założenia, że powód nie może dochodzić należności w ramach bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu poniesionych nakładów na nieruchomość, dopóki korzysta z tej nieruchomości, a ściśle - dopóki korzysta z niej najemca, któremu powód wynajął część budynku.

Na skutek apelacji powoda od tego orzeczenia Sąd Apelacyjny w K. wyrokiem z dnia 11 września 2000 r. zmienił je i zasądził od pozwanego na rzecz powoda 90.000 zł z odsetkami od 1 lutego 2000 r. i kosztami procesu. Zgodnie z ustaleniami tego Sądu powód wypowiedział skutecznie umowę najmu części budynku zajmowanej przez najemcę, a w dodatku w sprawie (...) Sądu Okręgowego zapadł w dniu 13 września 1999 r. prawomocny wyrok orzekający eksmisję tego najemcy z budynku. W ten sposób upadły przeszkody uniemożliwiające dochodzenie powodowi roszczenia o zwrot nakładów. Wartość tych nakładów została oszacowana w operacie szacunkowym sporządzonym w 1998 r. na zlecenie PZU. Rzeczoznawca sporządzający ten operat szacunkowy uwzględnił w nim i odliczył korzyści, jakie z budynku osiągnął powód i ostatecznie wycenił aktualną wartość 16/100 udziału powoda w budynku na 271.067 zł. Uznając, że strona powodowa nie kwestionowała tego wyliczenia, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 405 k.c. uwzględnił roszczenie powoda o zasądzenie kwoty 90.000 zł, stanowiącej część przysługującej mu należności.

Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył pozwany kasacją, opartą na obu podstawach kasacyjnych. W ramach podstawy procesowej zarzucił naruszenie art. 383 w zw. z art. 203 k.p.c., art. 325, 355 § 1, 316 § 1 i 386 § 3 k.p.c., a także art. 378, 386 § 4 i § 6 k.p.c., art. 233, 230, 231, 321 i 378 § 1 k.p.c.

W ramach podstawy prawno-materialnej zarzucił naruszenie art. 365, 358 § 1 i § 4 k.c., art. 348, 405 i 488 k.c. oraz art. 2 ust. 1-3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464, ze zm.) oraz § 27 ust. 1 i 2 uchwały Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1969 r. w sprawie terenowej koordynacji inwestycji oraz realizacji inwestycji towarzyszących i wspólnych (M.P. Nr 31, poz. 227) i § 18 uchwały Rady Ministrów z dnia 30 września 1992 r. w sprawie nadania statutu Powszechnej Kasie Oszczędności. Na tych podstawach wnosił o zmianę wyroku i oddalenie apelacji, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nieuzasadnione są te zarzuty poniesione w ramach materialno-prawnej podstawy kasacji, przy pomocy których pozwany kwestionuje roszczenie powoda co do samej zasady. Przede wszystkim nietrafny jest pogląd o przedwczesności powództwa. Skoro bowiem pozwany dysponuje wyrokiem nakazującym eksmisję najemcy z budynku, któremu swego czasu wynajął pomieszczenia powód, to wyłącznie od inicjatywy pozwanego zależy, czy i kiedy ten wyrok będzie wykonany. W tej sytuacji nie można nadal utrzymywać, że powód, lub z jego upoważnienia inny podmiot - były najemca, korzysta w dalszym ciągu z nakładów poczynionych na budynek, a tym samym, że powód nie może żądać zwrotu ich wartości. Błędne jest także stanowisko podtrzymywane w kasacji, że powodowi przysługuje co najwyżej prawo domagania się zwrotu nakładów wedle ich nominalnej wysokości. Sąd Apelacyjny prawidłowo wskazał, że roszczenie powoda należy rozpatrywać w ramach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.). W tym kontekście zasadniczego znaczenia nabiera sporna w doktrynie kwestia, jaki moment jest miarodajny dla obliczenia wartości przedmiotu wzbogacenia. Judykatura także nie zajmowała w tej mierze jednolitego stanowiska. W dawniejszych orzeczeniach przyjmowano tu datę powstania wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1977 r., I CR 83/77, OSNCP 1978, z. 4, poz. 71), bądź datę żądania zwrotu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1983 r., III CZP 18/83, OSN 1983, z. 11, poz. 71). Ostatnio wskazuje się za miarodajną datę wyrokowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1998 r., I CKN 522/97, OSNC 1998, z. 11, poz. 176), przekonująco argumentując, że wobec niemożności waloryzacji takiego świadczenia na mocy art. 358¹ § 1 k.c., gdyż nie jest ono świadczeniem pieniężnym, jedynym słusznym rozwiązaniem pozostaje przyjęcie daty wyrokowania, a więc aktualnego stanu wzbogacenia, co zresztą najlepiej odpowiada samej istocie tej instytucji. Przyjęcie zasady wyliczenia aktualnej wartości bezpodstawnego wzbogacenia zakłada rzecz jasna konieczność potrącenia korzyści osiąganych z budynku przez powoda, czego słusznie domaga się pozwany. Kasacja trafnie podnosi, że Sąd Apelacyjny zbytnio uprościł kwestię ustalenia wysokości należnego stronie powodowej świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Kwestia ta nie była bowiem przedmiotem roztrząsania na rozprawie; pozwany nie wypowiadał się też na jej temat w żadnym z pism procesowych. Należy przy tym podkreślić, że podstawowym dylematem do rozstrzygnięcia przy trzykrotnym rozpoznawaniu sprawy w różnych instancjach pozostawała sama zasada prawna dochodzonego roszczenia. W tej sytuacji nie można zaakceptować stanowiska Sądu Apelacyjnego, który przyjął, że pozwany nie kwestionował wysokości żądania. Zastosowanie przewidzianej w art. 230 k.p.c. konstrukcji przyznania istotnych okoliczności nie wchodzi tu bowiem w rachubę, gdyż pozwany konsekwentnie przez cały czas procesu wnosił o oddalenie powództwa. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny, mając zamiar wydania wyroku reformatoryjnego, powinien był odebrać od pozwanego wyraźne oświadczenie, czy uznaje on prawidłowość wyliczeń dokonanych w operacie szacunkowym PZU, a nie przyjmować domniemanie takiego uznania. Dlatego też nie da się odeprzeć zarzutu kasacji uchybienia art. 230 k.p.c., mającego wpływ na wynik sprawy, co skutkuje uwzględnieniem kasacji (art. 393¹³ k.p.c.). Trzeba jednocześnie podkreślić, że nieuzasadnione są pozostałe procesowe zarzuty kasacji. Jeśli chodzi o zarzut niedopuszczalnej zmiany przez powoda roszczenia w postępowaniu apelacyjnym, to należy wskazać, że po raz pierwszy powód sformułował roszenie o zasądzenie już w odpowiedzi na pozew, a jednoznaczne sprecyzowanie tego roszczenia nastąpiło w piśmie procesowym z dnia 2 listopada 1998 r. Tak więc twierdzenie pozwanego, iż powód wystąpił z takim roszczeniem dopiero w postępowaniu apelacyjnym jest bezpodstawne. Inna rzecz, że Sądy obu instancji zajmując się wyłącznie roszczeniem o zapłatę "zgubiły" w swoich orzeczeniach roszczenie o ustalenie, którego powód wyraźnie nie cofnął. W tej sytuacji pozwany miał prawo w odpowiednim terminie złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku, zgłaszanie zaś pretensji o to w kasacji jest spóźnione i procesowo bezskuteczne. Nie jest wreszcie trafne podważanie przez pozwanego swojego uprawnienia do występowania w niniejszej sprawie - z powoływaniem się na to, iż pozwanym powinna być centrala Banku w W. Słusznie bowiem powód podnosi, że w aktach sprawy jest pismo centrali Banku z dnia 15 lipca 1993 r. (k. 17), zawierające upoważnienie dla Oddziału Banku w N. do załatwienia sprawy związanej z uregulowaniem stanu prawnego nieruchomości, co do której pretensje o nakłady zgłosił powód. Stosownie zaś do treści rozdziału I § 4 regulaminu organizacyjnego Oddziału Centrum w N., Oddział ten posiada zdolność sądową. W tej sytuacji pozwanie w sprawie tego Oddziału było dopuszczalne, a zatem kwestionowanie przez Oddział możliwości takiego pozwania trzeba uznać za bezpodstawne.

Z podanych przyczyn orzeczono jak w sentencji.