Uchwała z dnia 1988-12-22 sygn. VI KZP 16/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 16/88

Uchwała z dnia 22 grudnia 1988 r.

Za teren zakładu pracy pracowników lasów państwowych, o którym mowa jest w art. 44 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.), należy uznać także ściśle wyznaczony obszar leśny w czasie wykonywania na nim określonej i zorganizowanej przez przedsiębiorstwo lasów państwowych pracy, podlegającej nadzorowi służbowemu.

Przewodniczący: sędzia W. Ochman.

Sędziowie: J. Bratoszewski, R. Góral (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Generalnej: H. Minarczuk.

 Sąd Najwyższy w sprawie Zdzisława N., oskarżonego m.in. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 44 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.), po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k przez Sąd Wojewódzki w Lublinie postanowieniem z dnia 20 października 1988 r. zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy użyte w art. 44 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) pojęcie "teren zakładu pracy" obejmuje każde miejsce działalności społeczno-gospodarczej i stałego wykonywania zorganizowanej pracy przez pracowników zakładu pracy, o którym mowa w art. 3 k.p., czy też pojęcie to oznacza wyłącznie wyodrębniony i zamknięty obszar, obejmujący budynki, pomieszczenia, lokale, urządzenia techniczne i środki transportowe, tworzący wraz z przyległym gruntem zwartą całość funkcjonalną dla wykonywania określonych zadań, przez zajmującą ten kompleks jednostkę organizacyjną, zatrudniającą pracowników, o której mowa w art. 3 k.p.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Zakres pytania ujęty został zbyt szeroko, wykraczając poza ramy wytyczone w art. 390 § 1 k.p.k. W sprawie, której dotyczy pytanie, chodzi w istocie o wyjaśnienie pojęcia "teren zakładu pracy", użytego w art. 44 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.), w odniesieniu do pracowników lasów państwowych wykonujących pracę na obszarze leśnym.

Ustosunkowując się do tak rozumianego pytania, należy zważyć, co następuje:

Ustawa nie wyjaśnia tego pojęcia. Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 20 listopada 1985 r. - VI KZP 26/85 (OSNKW 1985, z. 5-6, poz. 33), z dnia 27 października 1986 r. VI KZP 19/86 (OSNKW 1987, z. 3-4, poz. 24) i z dnia 26 lutego 1988 r. - VI KZP 40/87 (OSNKW 1988, z. 5-6, poz. 35) wskazał, że interpretując to pojęcie należy pomocniczo posłużyć się określeniem "zakład pracy", zdefiniowanym w art. 3 k.p., jako istotnym elementem pojęcia "teren zakładu pracy."

Artykuł 3 k.p. stanowi, że: "Zakładem pracy jest jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników, choćby nie posiadała osobowości prawnej. W szczególności zakładem pracy jest przedsiębiorstwo państwowe, urząd lub inna państwowa jednostka organizacyjna, spółdzielnia, organizacja społeczna."

W myśl tej definicji - nawiązując do realiów sprawy, na tle której doszło do rozpatrywania niniejszego zagadnienia prawnego - nie ulega wątpliwości, że przedsiębiorstwa lasów państwowych są zakładami pracy w rozumieniu przepisów kodeksu pracy. Wynika to z treści przepisów normujących gospodarowanie obszarami leśnymi, a w szczególności z przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1949 r. o państwowym gospodarstwie leśnym (Dz. U. Nr 63, poz. 494; zm.: Dz. U. z 1950 r. Nr 49, poz. 448; z 1971 r. Nr 27, poz. 249; z 1974 r. Nr 24, poz. 142 i Nr 7, poz. 54), rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 1968 r. w sprawie przedsiębiorstw lasów państwowych oraz jednostki grupującej te przedsiębiorstwa (Dz. U. z 1969 r. Nr 1, poz. 3), a także rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 czerwca 1982 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz dostosowania przepisów ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych do specyfiki niektórych przedsiębiorstw (tekst jednolity: Dz. U. z 1986 r. , Nr 23, poz. 112 i 113).

Jednakże, jak już wspomniano, w razie interpretacji pojęcia "teren zakładu pracy" art. 3 k.p. ma tylko pomocniczy charakter, służy bowiem jako punkt wyjścia do wnioskowania, czy konkretne miejsce pracy jest terenem określonego zakładu pracy, czy też ewentualnie pozostaje poza tym terenem. Pamiętać przy tym należy o różnicy celów, jakim służą dwie różne gałęzie prawa, tj. prawa pracy i prawa karnego.

Odróżnienie pojęcia "miejsce pracy" od określenia "teren zakładu pracy" znajduje uzasadnienie w przepisach powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. O ile bowiem w art. 1 ustawy, nakładającym na organ władzy i administracji państwowej obowiązki podejmowania różnego rodzaju działań na rzecz ograniczenia spożycia alkoholu, zmiany obyczajów w tym zakresie i przeciwdziałania nietrzeźwości, mowa jest m.in. o działaniach na rzecz trzeźwości w miejscach pracy, o tyle przepisy zawierające zakazy sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych, a w szczególności art. 14 oraz łączący się z nim przepis karny - art. 44 ustawy, posługują się pojęciem "teren zakładu pracy" (przy czym art. 14 ustawy poza terenem zakładu pracy wymienia także inne miejsca czy placówki). W świetle tego jest podstawa do twierdzenia, że przepis art. 44 omawianej ustawy łączy odpowiedzialność karną tylko z takim miejscem pracy (miejscem świadczenia pracy), które znajduje się na terenie zakładu pracy.

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie sądowym nadaje się znamieniu "teren zakładu pracy" stosunkowo szerokie znaczenie. Pojęcie "teren zakładu pracy" zasadnie uznaje się za szersze niż pojęcie "zakład pracy", rozumiane jako pomieszczenia zakładowe. Do określenia "zakład pracy" zalicza się - oprócz hal produkcyjnych, pomieszczeń dyrekcji i biurowych, korytarzy, portierni, magazynów i pomieszczeń pomocniczych, placów manewrowych - także budynki służące przedsiębiorstwu, niejednokrotnie położone poza obrębem jednostki, place budowlane, warsztaty, pomieszczenia o charakterze socjalnym i kulturalnym oraz inne miejsca zwarte w sensie organizacyjnym, w których pracują stale, przejściowo lub choćby doraźnie pracownicy z ramienia zakładu i pod jego zwierzchnim nadzorem. Wiele przedsiębiorstw państwowych czy spółdzielczych prowadzi działalność na obszarach wolnych i otwartych (piaskarnie, żwirownie, kamieniołomy, kopalnie odkrywkowe, tartaki, wyręby leśne). Zawsze jednak musi to być teren ściśle oznaczony charakterem i zakresem wykonywanej pracy.

Wychodząc z takich założeń, wskazać należy, że na terenach leśnych wykonywane są różnego rodzaju prace mieszczące się w pojęciu gospodarki leśnej realizowanej przez przedsiębiorstwa lasów państwowych. Nie ulega więc wątpliwości, że pewne obszary leśne, a mianowicie wyznaczone dla wykonywania określonych i zorganizowanych przez właściwe przedsiębiorstwo prac, są miejscem pracy tych przedsiębiorstw; należy więc dojść do dalszego wniosku, że te miejsca pracy znajdują się na terenie przedsiębiorstw leśnych, będących dla określonych grup pracowników terenem zakładu pracy. Nie sposób bowiem przyjąć, że terenem zakładu pracy dla pracowników leśnych, np. drwali, brygadzistów, jest tylko teren, na którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa, np. nadleśnictwo. Na tym bowiem terenie świadczenie pracy przez tych pracowników odbywa się zupełnie sporadycznie, natomiast zasadnicza jej część polega właśnie na wykonywaniu robót na określonych obszarach leśnych. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby w istocie do twierdzenia, że przedsiębiorstwa lasów państwowych dla niektórych, znacznych grup pracowników są przedsiębiorstwami bez "terenu zakładu pracy", choć prowadzą ustawową działalność na określonym terenie i z tym terenem są ściśle powiązane, mając uprawnienia i obowiązki w zakresie planowania i realizowania określonych zadań oraz organizowania pracy swych pracowników.

Z charakteru zatem i zakresu wykonywanej pracy przez przedsiębiorstwo lasów państwowych wynika, że ściśle wyznaczony obszar leśny, w czasie wykonywania na nim określonej i zorganizowanej pracy podlegającej nadzorowi służbowemu, jest także "terenem zakładu pracy" w rozumieniu art. 44 omawianej ustawy.

Omawiane określenie "terenu zakładu pracy" należy ściśle wiązać z czasem wykonywania pracy. Wynika to z istoty i charakteru przestrzeni leśnych. Teren leśny bowiem różni się od innych, zwłaszcza zamkniętych, których to na przykład dotyczyła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1986 r. - VI KZP 19/86, traktująca świetlicę położoną na terenie zakładu pracy, jako "teren zakładu pracy" w rozumieniu art. 44 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i zapobieganiu alkoholizmowi. Świetlica jest bowiem obiektem stałym, znajdującym się na terenie zamkniętym zakładu pracy, w odniesieniu do którego to ograniczenie czasowe nie było konieczne.

Jest oczywiste, że przewidzianej w art. 44 cytowanej ustawy odpowiedzialności karnej podlega jedynie osoba, na której spoczywa szczególny obowiązek nadzoru przewidziany w tym przepisie, mający zapobiegać spożywaniu alkoholu na terenie zakładu pracy. Obowiązek ten ciąży z mocy prawa i istoty stanowiska przede wszystkim na kierowniku zakładu pracy. Na inne osoby rozciąga się tylko wtedy, gdy otrzymują w tym zakresie delegację wraz z określeniem zakresu kompetencji i obowiązków. Ustalając podstawy odpowiedzialności karnej, kwestia ta musi być każdorazowo przedmiotem analizy.

OSNKW 1989 r., Nr 1, poz. 4