Uchwała z dnia 1990-03-13 sygn. V KZP 31/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KZP 31/89

Uchwała 7 sędziów z dnia 13 marca 1990 r.

Organem uprawnionym do "sprawowania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania", jest w sytuacji określonej w art. 207a § 2 k.p.k., a więc jeszcze przed wszczęciem postępowania karnego lub dokonanego niezależnie od niego, organ sprawujący nadzór służbowy nad organem, który dokonał zatrzymania.

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski (sprawozdawca). Sędziowie: R. Góral, E. Jełowicka, M. Mizio, L. Nowak, W. Ochman, M. Szczepański.

Prokurator Prokuratury Generalnej: H. Minarczuk.

  Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego PRL z dnia 17 listopada 1989 r., przekazanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego - na podstawie art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 241 z późn. zm.) - składowi siedmiu sędziów w celu wyjaśnienia następującego zagadnienia prawnego:

"Jaki organ jest uprawniony do «sprawozdania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania» w rozumieniu art. 207a § 2 k.p.k.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

 Zgodnie z art. 207a § 2 k.p.k., sąd rozpoznający zażalenie w kwestii zatrzymania - w razie uznania jego bezpodstawności - poleca niezwłoczne zwolnienie zatrzymanego i zawiadamia o tym "organ uprawniony do sprawowania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania".

Na tle tego sformułowania zrodziła się wątpliwość co do tego, jaki organ powinien być adresatem zawiadomień, o których mowa w art. 207a § 2 k.p.k., a w szczególności czy jest nim prokurator, czy też właściwy organ (zwierzchni) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako "uprawniony do sprawowania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania".

Rozważając to zagadnienie prawne, stwierdzić należy, co następuje:

Z wyjątkiem sytuacji przewidzianej w art. 208 § 1 k.p.k., organem dokonującym zatrzymania jest organ Milicji Obywatelskiej (art. 206 § 1 k.p.k.), a także inny organ Ministerstwa Spraw Wewnętrznych m.in. wówczas, gdy zatrzymanie następuje na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 11 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Ani w jednym, ani w drugim wypadku prokurator nie jest organem "uprawionym do sprawowania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania" - w sensie nadzoru służbowego. Wprawdzie wtedy, gdy chodzi o czynności Milicji Obywatelskiej podejmowane w toku postępowania przygotowawczego, to prokurator - z mocy art. 292 k.p.k. - sprawuje nadzór nad śledztwem i dochodzeniem i czuwa "nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem postępowania przygotowawczego" (art. 292 § 2 k.p.k.), a także sprawuje nadzór nad prawidłowością zatrzymania (art. 216 k.p.k.), jednakże nie oznacza, że prokurator jest w stosunku do tych organów organem uprawnionym "do sprawowania nadzoru" w ogóle. Taka ogólna nadrzędność wynika ze stałego charakteru nadzoru, a nie procesowego, zależnego od tego, czy postępowanie karne w ogóle toczy się. Oczywiste jest, że w zakresie nadzoru służbowego, a więc poza postępowaniem karnym, prokurator nie wykonuje nadzoru nad organami Milicji Obywatelskiej i innymi podlegającymi Ministrowi Spraw Wewnętrznych, podobnie jak nie wykonuje tego sąd, choć także niekiedy sprawuje nadzór nad prawidłowością zatrzymania (art. 216 in fine). Z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 31, poz. 138) wynika, że prokurator ma uprawnienie (a zarazem obowiązek procesowy) sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez uprawniony do tego inny organ, ale przepis ten nie statuuje żadnych uprawnień nadzoru (nadrzędności służbowej) nad innym organem. Także w innych przepisach powołanej ustawy o Prokuraturze PRL, nakładających na nią obowiązki w zakresie prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa w ramach ogólnego obowiązku strzeżenia praworządności (art. 4 ust. 1, art. 42 powołanej ustawy), nie ustanowiono sprawowania przez prokuratora nadzoru w odniesieniu do kontrolowanych organów, a jedynie został on uprawniony do reagowania na stwierdzone nieprawidłowości środkami przewidzianymi przez prawo.

W związku z tym słuszny jest pogląd, że prokurator - z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 208 § 1 k.p.k. - nie może być adresatem zawiadomienia przez sąd o bezpodstawności zatrzymania; nie jest bowiem organem "uprawnionym do sprawowania nadzoru nad organem, który dokonał zatrzymania". Inna wykładnia sformułowań zawartych w art. 207a § 1 k.p.k. nie znajduje uzasadnienia w przepisach ani kodeksu postępowania karnego, ani też innych ustaw. Zresztą gdyby intencją ustawodawcy było zawiadomienie przez sąd prokuratora o bezpodstawności zatrzymania, niezależnie od tego, jaka podstawa prawna uzasadniała to zatrzymanie (art. 206, 208 k.p.k. i art. 7 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów), to niewątpliwie znalazłoby to swój wyraz w następującej redakcji art. 207 a § 2 k.p.k.: "(...) i zawiadamia o tym prokuratora." W ustawie użyto jednak innego wyrażenia, odnoszącego się wprost do nadrzędności organów, a w rozumieniu nadzoru służbowego. Nie oznacza to oczywiście niedopuszczalności niekiedy i obowiązku, zawiadomienia o tym także i prokuratora. Podkreślić należy, że prokurator z reguły dowie się o uznaniu przez sąd bezpodstawności zatrzymania na posiedzeniu sądu rozpoznającego zażalenie, w którym ma prawo wziąć udział (art. 88 k.p.k.). W wypadku zaś, gdy okoliczności zatrzymania wskazywałyby, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (np. z art. 165 § 1 lub 2 k.p.k.), obowiązkiem sądu byłoby zawiadomienie o tym prokuratora, ale na podstawie ogólnego przepisu - art. 256 § 2 k.p.k.

Z tych względów na przedstawione pytanie prawne należało udzielić odpowiedzi jak na wstępie.

OSNKW 1990 r., Nr 7-12, poz. 24