Wyrok z dnia 1992-07-09 sygn. II KRN 101/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II KRN 101/92

Wyrok 7 sędziów z dnia 9 lipca 1992 r.

Jeżeli wyrok skazujący za czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego został wydany mimo istnienia przesłanek do umorzenia postępowania z powodu abolicji, to należy stwierdzić nieważność tego wyroku na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.

Przewodniczący: Prezes A. Murzynowski.

Sędziowie: Z. Doda (sprawozdawca), H. Gordon-Krakowska, J. Grajewski, H. Kwaśny, L. Misiurkiewicz, A. Popowicz.

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: U. Arszennik-Jaroszek.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 9 lipca 1992 r. sprawy Ludwika O., skazanego z art. 1 § 1 i 3 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192), art. 225 §1 d.k.k. i innych, z powodu rewizji nadzwyczajnej, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego, od wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego w R. z dnia 28 lipca 1950 r., postanowienia Zgromadzenia Sędziów b. Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 15 czerwca 1955 r. i postanowienia Sądu Apelacyjnego w R. z dnia 14 stycznia 1992 r. (...) oddalił rewizję nadzwyczajną w odniesieniu do postanowienia Sądu Apelacyjnego. (...)

 Uzasadnienie

 Po rozpoznaniu sprawy Ludwika O., b. Wojskowy Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z dnia 28 lipca 1950 r. uznał oskarżonego za winnego, między innymi tego, że:

W marcu 1946 r. we wsi S., będąc członkiem bandy pod dowództwem "Zenita", brał udział w walce z oddziałem Wojska Polskiego, w czasie której został zabity oficer Armii Radzieckiej, oficer Wojska Polskiego ranny, a żołnierzom i oficerom została zabrana broń i umundurowanie, tj. przestępstwa określonego w art. 1 § 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 53, poz. 300), i za to na podstawie art. 1 § 3 tego dekretu skazał go na karę dożywotniego więzienia, a na podstawie art. 34 § 2 powołanego dekretu i art. 49 § 2 k.k. W.P. na utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat; na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii (Dz. U. Nr 20, poz. 78). Sąd zamienił wymierzoną oskarżonemu karę dożywotniego więzienia na karę 15 lat więzienia; (...)"

Wyrok b. Wojskowego Sądu Rejonowego nie został zaskarżony w części dotyczącej oskarżonego Ludwika O.

Uwzględniwszy w trybie nadzoru sądowego wniosek rewizyjny Naczelnego Prokuratora Wojskowego, Zgromadzenie Sędziów b. Najwyższego Sądu Wojskowego postanowieniem z dnia 15 czerwca 1955 r. zmieniło wyrok b. Wojskowego Sądu Rejonowego w odniesieniu do Ludwika O., a mianowicie:

- złagodziło karę dożywotniego więzienia wymierzoną za przestępstwo wyżej określone do kary 10 lat więzienia, a po zastosowaniu amnestii z 1947 r. złagodziło do kary 5 lat więzienia (...).

Ludwik O. zmarł 15 lutego 1987 r. Jego żona, Janina O., złożyła wniosek o stwierdzenie nieważności wyroku do b. Wojskowego Sądu Rejonowego w trybie określonym przez ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149). Sąd Wojewódzki w R. postanowieniem z dnia 25 listopada 1991 r. wniosku tego nie uwzględnił, przyjął bowiem, że stoją temu na przeszkodzie okoliczności przewidziane w art. 1 ust. 3 powołanej ustawy.

Postanowieniem z dnia 14 stycznia 1992 r. Sąd Apelacyjny w R. uwzględnił częściowo zażalenie Janiny O. i zmienił postanowienie Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że uznał za nieważny wyrok b. Wojskowego Sądu Rejonowego w części skazującej Ludwika O. za przestępstwo określone w art. 1 § 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r.

Od wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego w R., postanowienia Zgromadzenia Sędziów b. Najwyższego Sądu Wojskowego oraz postanowienia Sądu Apelacyjnego w R. rewizję nadzwyczajną na korzyść oskarżonego Ludwika O. wniósł Prokurator Generalny, żądając m.in. uchylenia również postanowienia Sądu Apelacyjnego w R., uzasadniając to tym, że "abolicja jest negatywną przesłanką procesową, mającą pierwszeństwo przed orzeczeniem stwierdzenia nieważności zaskarżonego wyroku w części dotyczącej czynu opisanego w pkt 1, dokonanego przez Sąd Apelacyjny".

Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:

(...) Sąd Najwyższy oddalił rewizję nadzwyczajną w odniesieniu do postanowienia Sądu Apelacyjnego, brak jest bowiem podstaw do uchylenia orzeczenia o uznaniu za nieważny wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego w części skazującej Ludwika O. za popełnienie czynu określonego w art. 1 § 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r.

Wnosząc o uchylenie postanowienia Sądu Apelacyjnego, autor rewizji nadzwyczajnej nie podniósł w istocie żadnego zarzutu pod jego adresem. Należy stwierdzić, że orzeczenie Sądu Apelacyjnego jest trafne i stanowi wynik postępowania przeprowadzonego w sposób zgodny z prawem. Ze względów wskazanych w uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Apelacyjny słusznie uznał za nieważną oznaczoną wyżej część wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego, gdyż w tym zakresie nie ma zastosowania wyłączenie przewidziane w art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149). Należy podkreślić, że skoro zgodnie z art. 4 tej ustawy stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzie "zastosowanie amnestii lub abolicji", to jest oczywiste, iż Sąd Apelacyjny - dokonawszy trafnych ustaleń co do istnienia podstawy zastosowania art. 1 ust. 1 wskazanej ustawy - nie mógł orzec inaczej. Nie mógł on przecież przejść do porządku nad istnieniem podstawy do stwierdzenia nieważności wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego w części skazującej Ludwika O. za czyn "związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego". Fakt, że skazanie to nastąpiło z obrazą przepisu przewidującego zastosowanie abolicji, wcale nie uzasadnia odmiennej oceny. W odniesieniu bowiem do wypadków istnienia podstawy do uznania orzeczenia za nieważne ustawodawca wyraźnie preferuje stosowanie szczególnego trybu przewidzianego w powołanej wyżej ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. (arg. ex art. 12 tej ustawy).

Nie można więc podzielić wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej poglądu, że abolicja jako negatywna przesłanka procesowa, ma pierwszeństwo przed stwierdzeniem nieważności orzeczenia na podstawie i w trybie określonym w omawianej ustawie z 1991 r. Po pierwsze, pogląd ten jest niezgodny z unormowaniem przyjętym w art. 4 tej ustawy. Ponieważ stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzie "zastosowanie abolicji", to nie może mu również stać na przeszkodzie fakt, że w sprawie należało zastosować abolicję, a zatem, że dane orzeczenie zostało wydane mimo istnienia przesłanek do zastosowania abolicji i umorzenia postępowania. Po drugie zaś, co jeszcze ważniejsze, u podstaw tego poglądu leży najwyraźniej przeoczenie okoliczności o doniosłym znaczeniu, a mianowicie tego, że w interesującym tu układzie procesowym stwierdzenie nieważności orzeczenia bez wątpienia lepiej służy realizacji założonych celów omawianej ustawy, tj. rehabilitacji osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, aniżeli uchylenie wyroku skazującego wydanego mimo istnienia przesłanek do zastosowania abolicji i umorzenia z tego powodu postępowania. Uchylenie wyroku skazującego i umorzenie postępowania wskutek abolicji oznacza jedynie stwierdzenie, że skazanie było wadliwe z tego powodu, iż doszło do niego mimo istnienia negatywnej przesłanki procesowej. Natomiast stwierdzenie nieważności wyroku skazującego na podstawie art. 1 ust. 1 powołanej wyżej ustawy jest "równoznaczne z uniewinnieniem" (art. 2 ust. 1 zdanie 2 tej ustawy), a ponadto oznacza dokonanie ocen korzystnych dla oskarżonego, łączy się bowiem z ustaleniem, że działał on na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i że z tego właśnie powodu był on represjonowany.

Jeżeli więc wyrok skazujący za czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego został wydany mimo istnienia przesłanek do umorzenia postępowania z powodu abolicji, to należy stwierdzić nieważność tego wyroku na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.

Należy jeszcze zauważyć, że oprócz podniesionych wyżej argumentów za takim ujęciem przemawia również porównanie konsekwencji prawnych związanych z uchyleniem wyroku skazującego i umorzeniem postępowania wskutek abolicji oraz ze stwierdzeniem nieważności wyroku skazującego. Chodzi o sprawę odszkodowania z tytułu niesłusznego skazania lub represjonowania za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Istotny jest mianowicie fakt, że w tym względzie sytuacja prawna małżonka, dzieci i rodziców nieżyjącego oskarżonego (osoby represjonowanej) przedstawia się korzystniej w wypadku stwierdzenia nieważności wyroku skazującego (art. 8 ust. 1 omawianej ustawy), aniżeli w wypadku uchylenia takiego wyroku i umorzenia postępowania wskutek abolicji, której nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu (art. 490 § 1 i 2 k.p.k.).

Jak z tego wynika, uwzględnienie wniosku rewizji nadzwyczajnej o uchylenie również postanowienia Sądu Apelacyjnego oraz umorzenie postępowania w przedmiocie czynu określonego w art. 1 § 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r., z powodu abolicji nie jest możliwe z dwóch względów. Po pierwsze, nie wchodzi tu w grę żadna z przyczyn odwoławczych określonych w art. 387 k.p.k., po drugie, byłoby to w istocie rozstrzygnięcie niekorzystne dla Ludwika O. Dlatego też Sąd Najwyższy oddalił rewizję nadzwyczajną co do postanowienia Sądu Apelacyjnego

OSNKW 1992 r., Nr 11-12, poz. 78