Uchwała z dnia 1991-12-11 sygn. WZP 3/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt WZP 3/91

Uchwała 7 sędziów z dnia 11 grudnia 1991 r.

Zawarte w art. 59a pkt 1 k.k. sformułowanie "inne umyślne przestępstwo, którego skutkiem jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pokrzywdzonego" dotyczy wszystkich innych niż wymienione w rozdziale XXI kodeksu karnego umyślnych przestępstw znamiennych tymi skutkami, przy czym rozumieć przez nie należy następstwa czynu, które sprawca co najmniej powinien był i mógł je przewidzieć.

Przewodniczący: Prezes SN płk J. Godyń. Sędziowie: płk A. Kamieński, płk S. Kosmal, płk W. Maciak, płk E. Matwijów, płk. S. Przyjemski (sprawozdawca), płk J. Steckiewicz.

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: ppłk W. Kutzmann.

Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza B. oskarżonego o przestępstwo z art. 210 § 1 k.k., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 2 k.p.k. przez Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa w składzie zwykłym - postanowieniem z dnia 29 marca 1991 r. - zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy zawarte w art. 59a pkt 1 k.k. sformułowanie «...inne umyślne przestępstwo, którego skutkiem jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pokrzywdzonego» odnosi się wyłącznie do przestępstw, których ustawowym znamieniem są właśnie skutki, czy też te przestępstwa, których rzeczywistym skutkiem jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pokrzywdzonego".

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

 Z brzmienia sformułowanego w niniejszej sprawie pytania prawnego i z treści przedstawionego do tego pytania uzasadnienia wynika, że w praktyce nadal nie jest jasna sytuacja prawna co do możliwości orzekania nawiązek na podstawie art. 59a pkt 1 k.k., jeżeli wynikające z określonego przestępstwa skutki dotyczą życia i zdrowia, a nie są zawarte w ustawowych znamionach tego przestępstwa.

Na zagadnienie to zwrócono już uwagę w piśmiennictwie prawniczym, czego wyrazem jest m.in. teza 2 do art. 59a w komentarzu do kodeksu karnego (J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1987, str. 250), stwierdzająca, że podstawą orzeczenia nawiązki, przewidzianą w pkt 1, jest również skazanie za wszelkie inne umyślne przestępstwo (spoza rozdziału XXI), którego skutkiem, chociażby nie objętym zamiarem sprawcy, jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Jest również jasny, co do merytorycznej strony zagadnienia, pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 12 września 1986 r. Rw 659/86 (OSNKW 1987, z. 5-6, poz. 38), że warunkiem orzeczenia nawiązek, na podstawie art. 59a pkt 1 k.k., jest zawarcie w wyroku opisu czynu i odpowiadającej mu kwalifikacji prawnej, wskazujących, że czyn stanowi przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu.

 Rozważając problem przedstawiony powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zważyć należy, co następuje:

Wymaganie odzwierciedlenia w opisie czynu jego strony przedmiotowej, a zatem tych elementów zachowania się sprawcy, które, oprócz innych przesłanek faktycznych i prawnych zdarzenia, będą nosiły podstawę do orzeczenia nawiązki, wynika wyraźnie z nakazu zawartego w prawie procesowym, mianowicie w art. 360 § 1 pkt 4 i § 2 pkt 1 k.p.k.

Nie ulega wątpliwości, że orzeczenie nawiązki jest wzmożeniem dolegliwości karnej. Naruszenie racji leżących u podstaw jej orzeczenia może w zależności od sytuacji naruszyć interes prawny pokrzywdzonego (przez jej nieorzeczenie) lub też interes prawny oskarżonego (przez jej orzeczenie). W obydwu wypadkach obraz przepisu art. 59 a pkt 1 k.k. narusza interes społeczny przez wadliwe stosowanie prawa.

Zważywszy, że m.in. przesłanką ponoszenia surowszej odpowiedzialności karnej, ustawowo uzależnionej od określonego następstwa, jest realna przewidywalność tych następstw przez sprawcę, konieczne jest, by każdy przypadek umyślnego przestępstwa, którego skutkiem jest śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pokrzywdzonego, rozpatrywany był przez pryzmat art. 8 k.k. Zatem, jeżeli chodzi o przestępstwo kwalifikowane ze względu na określone w ustawie następstwo czynu, to do przypisania takiej jego postaci wystarczy, że sprawca następstwo to powinien był i mógł przewidzieć, nie musi zaś obejmować go swym zamiarem.

Przestępstwa umyślne, kwalifikowane przez przedmiotowe następstwo, a nie objęte ramami rozdziału XXI k.k., określone są m.in. w przepisach art. 184 § 2, art. 187 § 2, art. 275 § 2, art. 311 i art. 325 § 2 k.k. Jeżeli jednak w odniesieniu do kwalifikującego następstwa nie można sprawcy przypisać nawet nieumyślności, to może w grę wchodzić tylko odpowiedzialność typu podstawowego. Wówczas brak jest racji do orzeczenia nawiązki. W tym miejscu podnieść należy, że do typu przestępstwa określonego w art. 234 § 2 k.k. nie stosuje się zasady wyrażonej w art. 8 k.k., gdyż w tym wypadku ciężkie uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia nie są traktowane jako następstwo czynnej napaści, lecz jako znamię rozgraniczające typy czynu tak, jak przy uszkodzeniach ciała. Nie ma to jednak żadnego znaczenia dla obowiązku orzekania nawiązki, wynikającego z nakazu zawartego w art. 59a pkt 1 k.k.

Zatem, jeżeli przez pojęcie "skutek" rozumie się "wynik, następstwo, konsekwencję, rezultat czego" (według "Słownika Języka Polskiego", pod redakcją W. Doroszewskiego, Warszawa 1966, t. 8, s. 380), to rozważane zagadnienie należy rozpatrywać zarówno przez pryzmat wywołania jednym czynem wielu skutków różnorodnych, jak i możliwości wywołania jednym czynem jednego skutku, lub też wielu, ale jednorodnych.

W pierwszym wypadku (w płaszczyźnie rozpatrywanego zagadnienia) będziemy mieli do czynienia z kumulatywną kwalifikacją czynu, w której zostanie odzwierciedlone naruszenie przez sprawcę innego dobra (jako głównego celu zamachu tego sprawcy), aniżeli chronione w rozdziale XXI kodeksu karnego, obok przepisu wskazującego na skutek w postaci śmierci, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pokrzywdzonego.

W drugim wypadku natomiast, jeżeli sprawca jednym czynem wywołał jeden lub wiele skutków jednorodnych, a tym samym wyczerpał znamiona określone w jednym tylko przepisie ustawy karnej, to nie mamy do czynienia ze zbiegiem przepisów. W tej sytuacji należy mieć na względzie pozorny (pomijalny) zbieg przepisów ustawy, a możliwość orzekania nawiązki na podstawie art. 59a pkt 1 k.k. uwarunkowana będzie zaistnieniem jednego z wymienionych w tym przepisie skutków. Będzie to miało miejsce w razie skazania za takie w szczególności przestępstwa, jak określone w art. 140 § 1 pkt 1 k.k., art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1970 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 29, poz. 245 z późn. zm.) art. 108 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3, poz. 6 z późn. zm).

Użyte w niniejszej uchwale określenie "sprawca" potraktowane jest sensu largo.

OSNKW 1992 r., Nr 3-4, poz. 17