Postanowienie z dnia 1991-11-20 sygn. I KZP 25/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 25/91

Postanowienie z dnia 20 listopada 1991 r.

Aczkolwiek użyte w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149) sformułowanie "czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego" wskazuje na kryterium o charakterze przedmiotowym, tym niemniej - zgodnie z dominującą w polskim modelu odpowiedzialności karnej zasadą subiektywizacji (której obowiązywania powołana ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. nie podważyła) - nie sposób wykluczyć sytuacji, w których właśnie dopiero analiza strony podmiotowej może decydować o uznaniu za nieważne orzeczenia, bądź o oddaleniu wniosku.

Przewodniczący: Prezes SN A. Murzynowski. Sędziowie: L. Misiurkiewicz, S. Zabłocki (sprawozdawca).

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Władysława M., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w Warszawie - postanowieniem z dnia 26 lipca 1991 r. - zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy określone w art. 1 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149) pojęcie «czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego» odnosi się również do czynu osoby będącej przed 1 września 1939 r. członkom partii komunistycznej, polegającego na ujawnieniu władzom śledczym Państwa Polskiego działalności innych członków tej partii?"

postanowił odmówić udzielenia odpowiedzi.

Uzasadnienie

Z uzasadnienia pytania, przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wynika, że w niniejszej sprawie sąd ten oczekuje, iż w trybie art. 390 § 1 k.p.k. Sąd Najwyższy dokona oceny faktów, z uwzględnieniem ponadto "podstawowych racji moralnych".

W przedstawionym przez Sąd Apelacyjny pytaniu w istocie chodzi o wyjaśnienie dwóch kwestii. Pierwszą z nich można sprowadzić do tego, czy działalność partii komunistycznej była skierowana przeciwko Państwu Polskiemu i czy zagrażała jego niepodległości, albowiem przy założeniu pozytywnej odpowiedzi na oba człony tak sformułowanego pytania, możliwe jest wnioskowanie, że działania o charakterze destrukcyjnym, prowadzące do osłabienia struktur partii komunistycznej (np. w postaci ujawniania władzom śledczym osób prowadzących działalność komunistyczną), w rezultacie mogły służyć obronie niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wyżej sygnalizowane zagadnienie wyjściowe nie stanowi jednak problemu prawnego, lecz typowy problem faktyczny, który związany jest z realiami dowodowymi każdej konkretnej sprawy. W działalności ugrupowania, czy partii politycznej, niezależnie od prezentowanej opcji politycznej oraz rozpatrywanego okresu historycznego, wyróżnić można różne sfery. Przykładowo, działalność w sferze propagowania postulatów o charakterze socjalnym trudno wiązać z zagrożeniem niepodległego bytu państwa, w odróżnieniu od działalności zmierzającej do osłabienia struktur obronnych państwa, czy zmiany w drodze pozaparlamentarnej ustroju państwa. (...)

Druga z wątpliwości zgłoszonych przez Sąd Apelacyjny (znalazła ona swe rozwinięcie w uzasadnieniu przedstawionego pytania) sprowadza się do tego, czy przy stosowaniu przepisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, powinny być uwzględniane "podstawowe racje moralne", akcentowane w uzasadnieniu projektu tej ustawy.

W płaszczyźnie ogólnej, która mogłaby stanowić przedmiot przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.k. zagadnienia prawnego, odpowiedzi na tak sformułowane pytanie udzielił już - w zasadzie - w uzasadnieniu swego postanowienia sam Sąd Apelacyjny. Oprócz odwołania się do treści uzasadnienia projektu ustawy, które przydatne są przy posługiwaniu się wykładnią autentyczną, należałoby ponadto zwrócić uwagę na fakt, że każdorazowo analizując stronę podmiotową, zamiar sprawcy, pobudki i motywy jego działania, sąd tym samym dokonuje też ocen natury moralnej, które wiążą się z dokonywanymi ocenami prawnymi. Nie może być zwolniony od takich ocen i przy analizie podmiotowej strony problemu, czy "czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego." Aczkolwiek cytowane sformułowanie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149) wskazuje na kryterium o charakterze przedmiotowym, tym niemniej - zgodnie z dominującą w polskim modelu odpowiedzialności karnej zasadą subiektywizacji odpowiedzialności (której obowiązywania powołana ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. nie podważyła) - nie sposób wykluczyć sytuacji, w których właśnie dopiero analiza strony podmiotowej może decydować o uznaniu za nieważne orzeczenia lub o oddaleniu wniosku. Zasygnalizowania wymaga ponadto i to, że przy tak dokonywanej ocenie podmiotowej nie może odgrywać decydującej roli polityczna opcja ugrupowania, którego członkiem był oskarżony podejrzany (skazany), lecz wynikający z realiów dowodowych konkretnej sprawy zamiar sprawcy, mający służyć urzeczywistnieniu celu konstytutywnego dla przepisu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.

O ile jednak Sąd Najwyższy upoważniony był do wskazania wyżej przedstawionych kierunków wykładni, o tyle nie może rozstrzygać wątpliwości wysuniętych przez Sąd Apelacyjny przede wszystkim w uzasadnieniu jego pytania, albowiem te, w ścisły sposób nawiązując do stanu dowodowego niniejszej sprawy, wymagałyby nie zasadniczej wykładni ustawy, ale dokonania oceny konkretnego czynu, co leży w gestii sądu orzekającego.

Reasumując, przedstawione pytanie w istocie rzeczy zmierza do uzyskania odpowiedzi, czy wskazana w nim sytuacja faktyczna pozwala przyjąć, że mają do niej zastosowanie przepisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. A zatem ze względu na to, że sformułowany w pytaniu problem nie dotyczy wykładni ustawy, lecz sprowadza się do oceny faktów, uzasadnione było odmówienie udzielenia odpowiedzi.

OSNKW 1992 r., Nr 3-4, poz. 22