Uchwała z dnia 1993-05-12 sygn. I KZP 9/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 9/93

Uchwała 7 sędziów z dnia 12 maja 1993 r.

Motorower, przeznaczony do poruszania się w ruchu drogowym wyłącznie przy pomocy silnika, jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu przepisów kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń, niezależnie od posiadanych parametrów technicznych.

Przewodniczący: Prezes SN A. Murzynowski (sprawozdawca).

Sędziowie: J. Bratoszewski, A. Deptuła, J. Grajewski, L. Kubicki, J. Mikos, A. Popowicz.

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: W. Grzeszczyk.

Sąd Najwyższy w sprawie Henryka W., po rozpoznaniu przekazanego przez skład zwykły Sądu Najwyższego, postanowieniem z dnia 25 lutego 1993 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy motorower, o pojemności skokowej nie przekraczającej 50 cm³ i którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 50 km/godz., może być uznany za pojazd mechaniczny, w związku z treścią art. 4 ust. 1 pkt 12 i 16 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz. U. z 1992 r. Nr 11, poz. 41)?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Używane w przepisach kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń pojęcie "pojazdu mechanicznego" nie zostało w ustawie zdefiniowane, i dlatego powstają wątpliwości co do rodzaju pojazdów poruszających się w ruchu drogowym, które tym pojęciem są objęte. Chodzi tu w szczególności o to, czy do pojazdów mechanicznych należy zaliczyć również motorower. Wątpliwość powstaje w związku z tym, że ustawa z dnia 1 lutego 1993 r. prawo o ruchu drogowym (tekst. jedn. Dz. U. z 1992 r. Nr 11, poz. 41 ze zm.) nie zalicza motorowerów, poruszających się za pomocą silnika spalinowego o pojemności skokowej nie przekraczającej 50 cm³ i którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 50 km na godzinę, do pojazdów silnikowych, lecz obejmuje go określeniem "roweru" (art. 4 pkt 12 i pkt 16).

Wątpliwość ta wystąpiła w praktyce orzeczniczej od chwili wprowadzenia - nie zdefiniowanego w ustawie - pojęcia "pojazdu mechanicznego" do systemu przepisów prawa karnego. Nastąpiło to wraz z wydaniem ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu (Dz. U. Nr 69, poz. 434), która wprowadziła odpowiedzialność karną za prowadzenie w stanie nietrzeźwości tego rodzaju pojazdów.

Pojęcie to wprowadzono do przepisów kodeksu karnego z dnia 19 kwietnia 1969 r. dotyczących popełnienia przestępstw komunikacyjnych, a także zaboru pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia, oraz do przepisów kodeksu wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. przewidujących odpowiedzialność za prowadzenie w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub podobnie działającego środka pojazdów mechanicznych. Niewątpliwie intencją tych zabiegów legislacyjnych było wzmożenie przeciwdziałania nasilającym się wypadkom komunikacyjnym, zwłaszcza powodowanym przez kierowców prowadzących po spożyciu znacznej ilości alkoholu pojazdy poruszane energią mechaniczną.

Problem zaliczenia motoroweru do kategorii pojazdów mechanicznych był już wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Początkowo Sąd Najwyższy wyłączał z zakresu pojęcia "pojazdów mechanicznych" motorowery, które wyposażone były w silnik pomocniczy o pojemności skokowej do 50 cm³ (por. np.: uchwała z dnia 19 kwietnia 1961 r. VI KO 73/60, OSN 1962 r., z. 1, poz. 5; wyrok z dnia 22 maja 1973 r. V KRN 177/73, OSNKW 1973 r. z. 11, poz. 144). Sąd opierał się w tym względzie na przepisach rozporządzenia Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 1 października 1962 r. w sprawie ruchu na drogach publicznych (Dz. U. Nr 61, poz. 295), a następnie rozporządzenia z dnia 20 lipca 1968 r. w sprawie ruchu na drogach publicznych (Dz. U. Nr 27, poz. 183), w których stanowiono, że określenie "rower" obejmuje również motorower poruszany za pomocą silnika spalinowego o pojemności skokowej nie przekraczającej 50 cm³ i nie rozwijający szybkości większej niż 40 km na godzinę (§ 1 pkt 8 obydwu powołanych rozporządzeń). Warto zauważyć, że o ile w pierwszym z wyżej powołanych rozporządzeń mowa była o wyposażeniu motoroweru w "pomocniczy" silnik, to o tyle w drugim rozporządzeniu słowo "pomocniczy" zostało już pominięte.

Istotnej zmianie uległ kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego w omawianym przedmiocie od chwili uchwalenia przez Sąd Najwyższy wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o przestępstwa drogowe - z dnia 28 lutego 1975 r. (V KZP 2/74; OSNKW z 1975 r. z. 3-4, poz. 33). W uchwale tej Sąd Najwyższy zaliczył motorower do pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym w rozumieniu przepisów prawa karnego. Uznał natomiast, że nie są pojazdami mechanicznymi w rozumieniu przepisów kodeksu karnego rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nie przekraczającej 50 cm³, pod warunkiem jednak, że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy, umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów. Ten punkt widzenia utrwalił się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, o czym świadczą np.: uchwała z dnia 20 lipca 1976 r. (VII KZP 10/76, OSNKW z 1976 r. z. 9, poz. 109); uchwała z dnia 29 grudnia 1976 r. (VII KZP 27/76, OSNKW z 1977 r. z. 1-2, poz. 4); uchwała z dnia 14 listopada 1981 r. (VI KZP 16/81, OSNKW z 1981 r., z. 12, poz. 72); wyrok z dnia 4 lutego 1993 r. (III KRN 254/92, nie publ.); został on także zaaprobowany przez doktrynę i uznany za nadal aktualny po wydaniu ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. - Prawo o ruchu drogowym (por. np.: Z. Drexler, J. Kochanowski, W. Rychter, W. Tomczyk: Kodeks drogowy, Komentarz, Warszawa 1988, s. 34; M. Bojarski, W. Radecki: Kodeks wykroczeń z komentarzem, Warszawa 1992, s. 69-70).

Warto też zauważyć, że na zmianę kierunku orzecznictwa Sądu Najwyższego wpłynęło zapewne i to, że z biegiem czasu zanikała produkcja rowerów dodatkowo tylko wspomaganych mocą słabych silników, na rzecz motorowerów poruszających się już wyłącznie za pomocą nowoczesnych i wydajnych silników.

Brak ustawowego określenia pojęcia "pojazdu mechanicznego" jest jednak nadal źródłem wątpliwości, jak należy traktować motorower o wskazanych parametrach technicznych w prawie o ruchu drogowym z 1983 r., którego przepisy (obecnie już rangi ustawowej) nie zaliczają do kategorii pojazdów silnikowych, lecz obejmują określeniem "roweru". Wyrazem tych wątpliwości jest pytanie postawione przez skład orzekający Sądu Najwyższego, będące przedmiotem rozstrzygnięcia niniejszej uchwały. W uzasadnieniu tego pytania wskazuje się na możliwość dostosowania nie zdefiniowanego ustawowego pojęcia "pojazdu mechanicznego" do sprecyzowanego w ustawie o ruchu drogowym pojęcia "pojazdu silnikowego", zwłaszcza, że zostało ono ustawowo określone dopiero po uchwaleniu przez Sąd Najwyższy wspomnianych wytycznych z 1975 r., jeszcze pod rządem przepisów rozporządzenia w sprawie ruchu na drogach publicznych, a więc aktu normatywnego - w stosunku do kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń - niższego rzędu.

Pytanie to mogło zostać w takim trybie postawione, ponieważ instytucja wytycznych została zniesiona, a w świetle uchwały Pełnego Składu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r. (Kw. Pr. 5/92, OSNKW z 1993 r. z. 1-2, poz. 1), wytyczne nie wiążą już składów orzekających tego Sądu jako uchwały, którym nadano moc zasad prawnych. Nie stoi to natomiast na przeszkodzie korzystaniu przez sądy z treści wytycznych jako formy wykładni obowiązujących przepisów prawa stosowanej przez Sąd Najwyższy, przydatnej w wielu wypadkach w działalności jurysdykcyjnej.

Trzeba przyznać, że sugerowany w uzasadnieniu pytania sposób rozumowania zasługuje na uwagę interpretatora rozpatrywanych przepisów prawnych. Jest bowiem rzeczą z wielu względów pożądaną posługiwanie się jednolitymi i przez wszystkich jednoznacznie rozumianymi pojęciami prawnymi na gruncie oddzielnych dziedzin obowiązującego prawa. Pomimo to Sąd Najwyższy nie uznał za możliwe zrównanie pojęcia "pojazdu mechanicznego" z pojęciem "pojazdu silnikowego" w jego ujęciu w prawie o ruchu drogowym wyłącznie w drodze zabiegu interpretacyjnego; możliwe byłoby to tylko na drodze ustawodawczej.

Za takim poglądem przemawia kilka istotnych argumentów. Po pierwsze, brak jest dostatecznych podstaw do dokonywania - w drodze pozaustawowej - zmiany dotychczasowej praktyki sądów karnych, która na tyle się już utrwaliła, traktując motorower jako pojazd mechaniczny, że gdyby ustawodawca chciał ją zmienić, to mógł to uczynić zarówno wraz z wydaniem Prawa o ruchu drogowym, jak i wielokrotnie nowelizując od czasu wydania wytycznych z 1975 r. kodeks karny oraz kodeks wykroczeń, w tym zwłaszcza wydając ustawę z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach (Dz. U. Nr 23, poz. 100), także w odniesieniu do przepisów dotyczących przestępstw i wykroczeń związanych z prowadzeniem w stanie nietrzeźwości oraz w stanie po użyciu alkoholu pojazdów mechanicznych (przez dodanie do określenia "pojazd mechaniczny" także "lub inny pojazd").

Po drugie, sposób określenia zakresu pojęcia "pojazdu silnikowego" jest - jak można zauważyć - dostosowany do potrzeb regulacji objętej ustawą - prawo o ruchu drogowym. Widać to wyraźnie po sposobie sformułowania art. 4 pkt 12 ustawy, w którym wyłącza się z zakresu pojęcia pojazdu silnikowego nie tylko motorower, ale również pojazd szynowy. Trudno byłoby uznać na gruncie przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach, że np. trolejbus jest pojazdem mechanicznym (bo jest pojazdem silnikowym), a nie jest nim tramwaj czy też lokomotywa elektryczna i spalinowa (bo nie zalicza się ich do pojazdów silnikowych). Ponadto, również w samych przepisach prawa o ruchu drogowym, generalnie zaliczających motorower do wspólnego określenia z rowerem, w niektórych sytuacjach zachowuje się jednak pomiędzy tymi dwoma rodzajami pojazdów pewne zróżnicowania. Tak więc np. kartę rowerową można otrzymać już w wieku 10 lat, a kartę motorowerową - w wieku 13 lat, karta motorowerowa uprawnia do prowadzenia również roweru, natomiast posiadanie tylko karty rowerowej nie uprawnia do prowadzenia motoroweru.

Po trzecie, istnieje pewien logiczny związek pomiędzy różnego rodzaju kategoriami pojazdów poruszających się wyłącznie przy użyciu siły mechanicznej. Są to na ogół pojazdy, którymi kierowanie - ze względu na ich szybkość poruszania się lub rozmiary oraz automatyzm działania - stwarza zwiększone wymagania zachowania sprawności fizycznej i psychicznej przy poruszaniu się w ruchu drogowym. Te właśnie względy zadecydowały o wyodrębnieniu w przepisach prawa karnego i prawa o wykroczeniach osobnej kategorii omawianych pojazdów, którą należy traktować w sposób ściśle dostosowany do ich wspólnej cechy, polegającej na ich poruszaniu się wyłącznie za pomocą siły mechanicznej i nie można tej kategorii modyfikować wyłącznie w drodze interpretacji obowiązujących w tym zakresie przepisów.

Warto jest na koniec zauważyć, że wraz z uzupełnieniem w 1985 r. przepisów kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń, dotyczących prowadzenia w stanie nietrzeźwości oraz w stanie po użyciu alkoholu "pojazdów mechanicznych" o "inne pojazdy" (patrz rozważanie wyżej), problem zakwalifikowania motoroweru do pojazdów mechanicznych stracił sporo na praktycznym znaczeniu. Nie stracił go jednak całkowicie. Zachowuje on swe znaczenie w odniesieniu do zaboru motoroweru w celu krótkotrwałego użycia, stanowiącego przestępstwo określone w art. 214 k.k., nie zaś wykroczenia przewidzianego w art. 127 k.w. Osoba prowadząca motorower w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka będzie odpowiadała na podstawie nieco surowszego przepisu § 1, a nie § 2 art. 87 k.w.

Wreszcie, w wypadku orzeczenia wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym, zakaz ten dotyczyć będzie także motoroweru. W tym ostatnim jednak wypadku organ orzekający tę karę będzie mógł - w razie potrzeby - wyłączyć motorower z zakazu prowadzenia selektywnie określonych pojazdów mechanicznych, ponieważ - jak słusznie stwierdzono w wytycznych Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1975 r. (patrz wyżej, s. 32) - kara dodatkowa, określona w art. 43 k.k., może także obejmować zakaz prowadzenia tylko określonego rodzaju pojazdów mechanicznych w danej strefie ruchu.

OSNKW 1993 r., Nr 5-6, poz. 27