Wyrok z dnia 1992-12-22 sygn. III KRN 203/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KRN 203/92

Wyrok z dnia 22 grudnia 1992 r.

Nie narusza określonego w art. 408 k.p.k. zakazu reformationis in peius orzeczenie wobec oskarżonego surowszej kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przy równoczesnym wymierzeniu niższej od poprzednio orzeczonej kary pozbawienia wolności, jeśli w ten sposób globalny wymiar kary będzie dla oskarżonego oczywiście łagodniejszy, a w każdym razie z pewnością nie będzie dla niego bardziej dolegliwy. Taka sytuacja zajdzie wtedy, gdy okres, o jaki podwyższono tę karę dodatkową, będzie równy z okresem, o który została obniżona kara pozbawienia wolności lub będzie od niego krótszy.

Przewodniczący: Prezes SN: A. Murzynowski (sprawozdawca).

Sędziowie: A. Michalczyk, A. Popowicz.

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: W. Flatt-Ferenc.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 1992 r. sprawy Ryszarda A., oskarżonego z art. 145 § 2 i 3 k.k., z powodu rewizji nadzwyczajnej, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego, od wyroku Sądu Rejonowego w K. z dnia 23 września 1991 r.

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że orzeczoną wobec Ryszarda A. karę dodatkową zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych obniżył do 6 lat (...)

 Uzasadnienie

 Wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 27 lutego 1991 r. Ryszard A. został uznany za winnego tego, że w dniu 1 października 1990 r. w G., kierując w stanie nietrzeźwości samochodem osobowym, naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że poruszając się na terenie zabudowanym z nadmierną szybkością doprowadził do zderzenia z nadjeżdżającym z naprzeciwka motorowerem Janem N., który w wyniku doznanych obrażeń zmarł, to jest popełnienia przestępstwa przewidzianego w art. 145 § 2 i 3 k.k., i za to została mu wymierzona kara 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz orzeczona wobec niego kara dodatkowa zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 5 lat.

W wyniku rewizji, wniesionej jedynie przez obrońcę oskarżonego, Sąd Wojewódzki w O. uchylił zaskarżony wyrok dnia 26 kwietnia 1991 r. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K. Sąd Rejonowy ponownie uznał Ryszarda A. za winnego popełnienia przestępstwa przewidzianego w art. 145 § 2 i 3 k.k., i za to wymierzył mu karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz orzekł w stosunku do niego karę dodatkową zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 8 lat.

W dniu 30 października 1992 r. wpłynęła do Sądu Najwyższego rewizja nadzwyczajna Prokuratora Generalnego wniesiona na korzyść oskarżonego. Zarzuca się w niej zaskarżonemu wyrokowi obrazę art. 408 k.p.k., mającą wpływ na jego treść, która polega na orzeczeniu surowszej kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, mimo że poprzedni wyrok został zaskarżony, a następnie uchylony tylko na korzyść oskarżonego. W związku z tym Prokurator Generalny wnosi o zmianę wyroku Sądu Rejonowego w części dotyczącej orzeczenia o wyżej wymienionej karze dodatkowej przez obniżenie jej wysokości do 5 lat.

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Prokuratora Generalnego w tym zakresie, że orzeczenie w zaskarżonym wyroku wymiaru kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych wyższej o 3 lata (z 5 do 8 lat) nastąpiło z obrazą przewidzianego w art. 408 k.p.k. zakazu reformationis in peius. Takiej zmiany nie może zrównoważyć równoczesne wymierzenie kary pozbawienia wolności niższej tylko o jeden rok, jak w uchylonym wyroku, ponieważ nie można w sposób jednoznaczny i niewątpliwy stwierdzić, że globalnie rzecz ujmując oskarżony nie został tym ponownym wyrokiem sądu pierwszej instancji surowiej ukarany. Brak jest bowiem - wynikających z ustawy - obiektywnych kryteriów do ustalenia, w jakiej relacji pozostają wobec siebie kara pozbawienia wolności i kara dodatkowa zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, podobnych do tych kryteriów, którymi można się posłużyć przy zamianie kary pozbawienia wolności na karę grzywny (korzystając z treści art. 37 § 1 k.k.), lub na karę ograniczenia wolności (korzystając z treści art. 83 § 2 k.k.). Brak takich obiektywnych kryteriów powoduje, że wszystkie kary dodatkowe, wraz z zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych, uznaje się w doktrynie za nieprzeliczalne na inne rodzaje kar zarówno zasadniczych, jak i dodatkowych (por. K. Marszał: Zakaz reformationis in peius w nowym ustawodawstwie karnym procesowym, Warszawa 1970, s. 199-200).

Naruszenia zakazu reformationis in peius, którego dopuścił się Sąd Rejonowy w K., stanowi obrazę przepisów prawa karnego procesowego, mającą zawsze istotny wpływ na treść wydanego wyroku. Stwarza więc podstawę do dokonania stosownej zmiany lub uchylenia zaskarżonego wyroku.

Podzielając pogląd o naruszeniu w danym wypadku przez Sąd Rejonowy zakazu reformationis in peius z podanych wyżej powodów Sąd Najwyższy nie uwzględnił w całości wniosku Prokuratora Generalnego o przywrócenie pierwotnie orzeczonej kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 5 lat, skracając ją z 8 lat do 6 lat. Sąd bowiem uznał, że kara jednego roku zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych jest w sposób oczywisty łagodniejsza od kary jednego roku pozbawienia wolności, która w znacznie większym stopniu i znacznie szerszym zakresie ogranicza swobodę korzystania przez skazanego z normalnie przysługujących mu praw osobistych. Tę oczywistość wzmacnia jeszcze okoliczność, że okres, na który orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, rozpoczyna się dopiero po odbyciu przez skazanego kary pozbawienia wolności, choć zakaz ten obowiązuje już od chwili uprawomocnienia się wyroku (por. art. 45 k.k.). Tak więc w rozpoznawanej sprawie początek biegu sześcioletniego okresu tej kary dodatkowej rozpocznie się, wobec wymierzenia o rok krótszej kary pozbawienia wolności, o rok wcześniej, i w ten sposób czas, w którym ma ona działać, zrówna się z okresem zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzeczonym w poprzednim wyroku skazującym.

Przyjmując prawną dopuszczalność przedłużenia okresu kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przy równoważnym (co do czasu stosowania) skróceniu wymiaru kary pozbawienia wolności Sąd Najwyższy uznał za zbyt skrajny wyrażony w doktrynie pogląd, który wyklucza w warunkach obowiązywania zakazu reformationis in peius wszelką możliwość dokonywania zamiany choćby tylko części kary pozbawienia wolności na jakąkolwiek karę dodatkową, wobec braku obiektywnych kryteriów ich przeliczalności. Określony w art. 408 k.p.k. zakaz zaostrzenia kary należy bowiem traktować w sposób globalny, mając na względzie całokształt dolegliwości, które wynikają dla oskarżonego ze wszystkich wymierzonych mu za dany czyn rodzajów kary. Przemawia za tym przede wszystkim treść art. 50 § 1 i 2 k.k., który określa ogólne dyrektywy sądowego wymiaru kary, odnoszące się do całokształtu orzeczonych wobec oskarżonego kar. Przemawia za tym następnie ratio legis art. 408 k.p.k., który wprowadzając instytucję zakazu reformationis in peius ma ochronić oskarżonego przed niekorzystnymi dla niego skutkami zaskarżenia tylko na jego korzyść wyroku, to jest przed ukaraniem go za popełnione przestępstwo w sposób bardziej dolegliwy.

Taka właśnie myśl słusznie wyraził Sąd Najwyższy w niektórych swych orzeczeniach, dopuszczając możliwość dokonania zamiany jednej kary na drugą pod warunkiem, że stopień dolegliwości wynikających dla oskarżonego z sumy wymierzonych mu kar nie ulegnie obostrzeniu (por. uchwałę Izby Karnej SN z dnia 25 marca 1961 r. VI KO 54/60, OSN 1961, z. IV, poz. 50 oraz wyrok SN z dnia 2 lipca 1966 r. I K 303/65, OSNKW 1967, z. 4, poz. 35).

Trzeba też uznać, że brak obiektywnych kryteriów przeliczalności kary pozbawienia wolności na określonego rodzaju kary dodatkowe nie wyklucza możliwości porównywania stopnia ich dolegliwości, a więc i stwierdzenia, że przy równym lub krótszym okresie stosowania kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w stosunku do okresu stosowania kary pozbawienia wolności, pierwsza z nich będzie ze swej istoty karą łagodniejszą. Z takiego właśnie założenia niewątpliwie wychodził również ustawodawca tworząc art. 55 i 56 k.k.

Tego rodzaju całościowe traktowanie wymiaru kary w kontekście działania art. 408 k.p.k., przy którym dopuszcza się możliwość zastąpienia części skróconej kary pozbawienia wolności przedłużoną karą dodatkową zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jest uzasadnione także z punktu widzenia racjonalizacji karania sprawców przestępstw komunikacyjnych. Dysponując bowiem tak możliwością sądy będą mogły nieraz zdecydować się na znaczne złagodzenie kary pozbawienia wolności, mogąc zastąpić ją danym rodzajem łagodniejszej kary dodatkowej.

Dopuszczając w wyżej wskazanych okolicznościach możliwość skrócenia kary pozbawienia wolności na rzecz przedłużenia okresu działania omawianej kary dodatkowej, trzeba jednak mieć na uwadze konieczność ograniczenia tego rodzaju decyzji tylko do wypadków, w których globalna dolegliwość orzeczonych w ten sposób wobec oskarżonego kar, w żadnym razie, nie przekroczy globalnej dolegliwości kar wymierzonych w uchylonym na jego korzyść wyroku.

Kierując się tą dyrektywą należy - zdaniem Sądu Najwyższego - uznać, że nie narusza określonego w art. 408 k.p.k. zakazu reformationis in peius orzeczenie wobec oskarżonego surowszej kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przy równoczesnym wymierzeniu niższej jak poprzednio kary pozbawienia wolności, jeśli w ten sposób globalny wymiar będzie dla oskarżonego ewidentnie łagodniejszy, a w każdym razie z pewnością nie będzie dla niego bardziej dolegliwy. Taka sytuacja zajdzie wtedy, gdy okres, o jaki podwyższono tę karę dodatkową, będzie równy z okresem, o który została obniżona kara pozbawienia wolności lub będzie od niego krótszy.

Orzekając karę dodatkową zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 6 lat, Sąd kierował się okolicznościami popełnionego przestępstwa. Świadczą one o tym, że oskarżony wykazał karygodną lekkomyślność i lekceważenie prawa, prowadząc w stanie nietrzeźwości samochód z dużą szybkością (około 103 km/godzinę), na terenie zabudowanym, przez co doprowadził do tragicznych skutków zderzenia samochodu z motorowerem i w następstwie śmierć ofiary przestępstwa. W tych warunkach złagodzenie pierwotnie wymierzonej sprawcy czynu kary pozbawienia wolności należało łączyć z orzeczeniem wobec niego odpowiednio przedłużonej kary dodatkowej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.

OSNKW 1993 r., Nr 3-4, poz. 21