Uchwała z dnia 1994-10-20 sygn. I KZP 25/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 25/94

Uchwała 7 sędziów z dnia 20 października 1994 r., 

W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności sąd zalicza na poczet tej kary okres tymczasowego aresztowania, mimo uprzedniego zaliczenia tego okresu na poczet kary grzywny orzeczonej obok kary pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono.

Przewodniczący: Prezes SN A. Murzynowski.

Sędziowie: J. Bratoszewski, A. Deptuła, A. Konopka, L. Kubicki, E. Strużyna (sprawozdawca), S. Zabłocki.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej: Z. Młynarczyk.

 Sąd Najwyższy w sprawie Sylwestra F., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 2 k.p.k. przez skład zwykły Sądu Najwyższego, postanowieniem z dnia 5 lipca 1994 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy w przypadku zarządzenia wykonywania kary warunkowo zawieszonej (art. 78 § 1 k.k.) dopuszczalne jest zaliczenie na poczet tej kary okresu tymczasowego aresztowania zaliczonego poprzednio w wyroku na poczet kary grzywny (art. 83 § 3 k.k.)?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione powiększonemu składowi Sądu Najwyższego na podstawie art. 390 § 2 k.p.k. powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Sprawca czynów określonych w art. 208 k.k. oraz w art. 248 k.k. w zb. z art. 249 k.k. w zw. z art. 10 § 2 k.k. skazany został odpowiednio: na kary roku pozbawienia wolności i 1.500.000 zł grzywny oraz karę roku pozbawienia wolności. Wykonanie orzeczonej kary łącznej roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności sąd warunkowo zawiesił, a na podstawie art. 83 § 3 k.k. na poczet orzeczonej kary grzywny zaliczył okres tymczasowego aresztowania (uznając grzywnę za wykonaną w części).

W okresie próby sprawca popełnił przestępstwo określone w art. 208 k.k., za które prawomocnym wyrokiem został skazany na bezwzględną karę pozbawienia wolności. Sąd zarządził wykonanie kary warunkowo zawieszonej, uchylając orzeczenie o zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny i zaliczając ten okres na poczet kary pozbawienia wolności.

Rewizję nadzwyczajną od postanowienia o zarządzeniu wykonania kary wniósł Prokurator Generalny, zarzucając obrazę prawa procesowego - art. 11 pkt 7 k.p.k. - polegająca na wydaniu postanowienia w przedmiocie zaliczenia okresu tymczasowego aresztowania, mimo uprzednio wydanego i prawomocnego orzeczenia w tej kwestii.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 83 k.k. wprowadza zasadę zaliczania tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonych kar zasadniczych. Przepis ten nie rozstrzyga jednak wyraźnie kwestii trybu zaliczania tymczasowego aresztowania w wypadku wymierzenia sprawcy zarówno kary pozbawienia wolności, jak i kary grzywny. Wątpliwości powstawały w przeszłości, zwłaszcza w sytuacji, gdy wykonaniu podlegała tylko kara grzywny, wobec warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności, a sprowadzały się do tego, na poczet której z tych kar okres tymczasowego aresztowania powinien być zaliczony.

Zarówno w praktyce sądowej, jak i w doktrynie z aprobatą przyjęte zostało konsekwentne stanowisko Sądu Najwyższego, że skoro faktycznemu wykonaniu podlega kara grzywny, a nie kara pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono, to na podstawie art. 83 § 3 k.k. okres tymczasowego aresztowania zalicza się na poczet kary grzywny. Nie znalazło natomiast zwolenników odmienne, a zarazem odosobnione stanowisko, oparte na językowej wykładni art. 83 § 1 k.k., zgodnie z treścią którego tymczasowe aresztowanie "z mocy prawa" podlega zawsze zaliczeniu na poczet kary pozbawienia wolności, jeżeli kara taka została orzeczona, i bez względu na to, czy nastąpiło warunkowe zawieszenie jej wykonania, czy też nie (por. K. Buchała: Glosa do wyroku składu siedmiu sędziów z 20 sierpnia 1970 r. RNw 33/70, PiP 1971, nr 1, s. 183).

Kolejne wątpliwości nasuwały się w związku z zarządzeniem wykonania kar pozbawienia wolności uprzednio warunkowo zawieszonych w wypadkach, gdy tymczasowe aresztowanie zostało zaliczone na poczet kary grzywny. W kwestii tej zajął stanowisko Sąd Najwyższy, stwierdzając, że w przypadku zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej niedopuszczalne jest zaliczenie na poczet tej kary okresu tymczasowego aresztowania zaliczonego uprzednio na poczet kary grzywny. Zdaniem Sądu Najwyższego, było rzeczą oczywistą, że "areszt tymczasowy można zaliczyć na poczet kary tylko raz" (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 1970 r. Rw 112/70 i składu siedmiu sędziów z dnia 20 sierpnia 1970 r. RNw 33/70, Biul. SN 1970, z. 4, poz. 34 i z. 9, poz. 156). Na stanowisku Sądu Najwyższego, przyjętym następnie w praktyce, zaciążyła zatem teza, że decyzja sądu o zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny jest prawomocna i nie może podlegać żadnym zmianom w razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej (por. także uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1971 r. VI KZP 39/71, OSNKW 1972, poz. 26, s. 19).

W praktyce sądowej nie zwrócono uwagi na argumentację przedstawicieli nauki, podających w wątpliwość twierdzenia o prawomocności i niewzruszalności decyzji o zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny w sytuacji wprowadzania do wykonania kary pozbawienia wolności uprzednio warunkowo zawieszonej. W doktrynie wskazywano bowiem na konieczność odpowiedniego korygowania także decyzji o zaliczeniu tymczasowego aresztowania. Obowiązek zaliczenia tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności w każdym stadium egzekwowania tej właśnie kary wiązano ze sformułowaniem zawartym w treści art. 83 § 1 k.k. "z mocy prawa" (por. H. Rajzman: Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego materialnego, NP 1970, nr 12, s. 1802). Wskazywano ponadto na charakter prawny i rolę instytucji zaliczenia okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary (chodzi o realna ulgę w sytuacji prawnokarnej skazanego) oraz preferencje w zaliczaniu tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności (dolegliwość związana z tymczasowym aresztowaniem jest porównywalna z uciążliwością tylko tej kary).

Podkreślano także, że wobec nadrzędnej roli przepisów prawa karnego materialnego nad prawem procesowym, brak wyraźnego uregulowania trybu do wzruszenia prawomocnego orzeczenia o zaliczeniu tymczasowego aresztowania nie może stanowić przeszkody do wydania, w toku wykonywania kary, decyzji merytorycznie słusznej. Orzeczenie o zarządzeniu wykonania kary w istocie zmienia treść prawomocnego wyroku, wprowadzając nową postać kary i nie sprzeciwia się przyjęciu, że poprzednia decyzja sądu o zaliczeniu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny traci moc (por. A. Murzynowski: W sprawie zaliczenia okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary w razie warunkowego zawieszenia jej wykonania, NP 1972, nr 9, s. 1357; Glosa do uchwał z dnia 18 listopada 1971 r. - VI KZP 45/71 oraz VI KZP 39/71, NP 1972, nr 12, s. 1889; Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994, s. 67; por. także E. Janiszewska-Talago: Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary w orzecznictwie Sądu Najwyższego, "Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny" 1973, nr. 4, s. 31-32).

Przytoczoną wyżej argumentację, podniesioną w piśmiennictwie, należy w pełni podzielić. Decyzja o zarządzeniu wykonania kary warunkowo zawieszonej jest bez wątpienia decyzją merytoryczną, zmieniającą w sposób zasadniczy zawarte w prawomocnym wyroku orzeczenie o karze przez wprowadzenie nowej postaci tej kary. Sąd decyduje o uchyleniu stosowanej prawomocnie instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary i odbyciu przez skazanego bezwzględnej kary pozbawienia wolności. W świetle powyższych uprawnień sądu orzekającego o zarządzeniu wykonania kary warunkowo zawieszonej, pozwalających temu sądowi na dokonywanie zasadniczych zmian w treści prawomocnego wyroku, zmian równoznacznych z odmienną od zawartej w prawomocnym wyroku decyzją o losie skazanego, nie można odmówić temu sądowi uprawnienia do skorygowania zawartego w wyroku orzeczenia o zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania (orzeczenia ściśle związanego z uprzednią, zmienioną postacią kary).

Trzeba też zwrócić uwagę na fakt, że przepis art. 77 § 2 k.k. przyznaje sądowi w okresie próby liczne uprawnienia: zmiany, rozszerzenia, a nawet uchylenia obowiązków nałożonych na skazanego w prawomocnym wyroku. Nie można także nie dostrzegać sytuacji, w której na skutek zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej decyzja o zaliczeniu tymczasowego aresztowania na poczet grzywny staje się całkowicie bezprzedmiotowa. W wypadku zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności kara grzywny orzeczona na podstawie art. 75 § 1 k.k. nie podlega bowiem wykonaniu (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego: z dnia 8 grudnia 1978 r. VII KZP 35/78, OSNKW 1979, z. 1-2, poz. 2, s. 21 oraz z dnia 18 grudnia 1986 r. VI KZP 40/86, OSNKW 1987, z. 3-4, poz. 15). Należy dodać, że uzasadnienie cytowanej wyżej uchwały prowadzi do wniosku, iż grzywna orzeczona na podstawie art. 75 § 1 k.k. nie podlega wykonaniu bez względu na przyczynę podjęcia decyzji o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności.

Konieczne jest także podkreślenie, że dla rozstrzygnięcia przedstawionego powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienia prawnego nie ma znaczenia kwestia, czy wobec warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności zaliczenie okresu tymczasowego aresztowania nastąpiło na poczet grzywny orzeczonej obok kary pozbawienia wolności na podstawie art. 75 § 1 k.k., czy na poczet grzywny kumulatywnej obligatoryjnej (art. 36 § 3 k.k.) lub fakultatywnej (art. 36 § 4 k.k.). Nic bowiem nie przemawia za odmiennym traktowaniem instytucji zaliczenia tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny w zależności od podstawy jej wymierzenia.                                                                                

Przytoczona argumentacja prowadzi do wniosku, że zaliczenie okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary grzywny ma w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności również charakter warunkowy, a więc pozostaje w mocy, jeżeli kara pozbawienia wolności nie jest wykonywana. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności - bez względu na podstawę tej decyzji odradza się więc kwestia zaliczenia na poczet tej kary okresu tymczasowego aresztowania. Należy bowiem zgodzić się z twierdzeniem, że zawarte w art. 83 § 1 k.k. sformułowanie "z mocy prawa" stanowi podstawę zaliczania tymczasowego aresztowania przede wszystkim na poczet kary pozbawienia wolności, zwłaszcza że tylko zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności stanowi pełne zadośćuczynienie dolegliwości związanych z tymczasowym aresztowaniem, a więc faktycznym pozbawieniem wolności przed wydaniem skazującego wyroku. Należy ponadto podzielić wyrażony w doktrynie pogląd, że wobec racji merytorycznych, przemawiających za rozstrzygnięciem omawianego zagadnienia w interesie skazanego, podstawę proceduralną do wydania postanowienia o zaliczeniu tymczasowego aresztowania na poczet podlegającej wykonaniu kary pozbawienia wolności powinien stanowić - w drodze analogii - przepis art. 368 § 1 k.p.k.    

OSNKW 1994 r., Nr 11-12, poz. 67