Postanowienie z dnia 2001-07-18 sygn. IV KKN 205/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KKN 205/01

Postanowienie z dnia 18 lipca 2001 r.

Sąd właściwy według przepisów kodeksu postępowania karnego do rozpoznania sprawy osoby, która popełniła przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przed ukończeniem 17 lat, może orzec wobec takiej osoby karę określoną w kodeksie karnym wtedy, gdy zachodzą podstawy do jej orzeczenia na podstawie art. 10 § 2 k.k. lub gdy w sytuacji, o jakiej mowa w art. 18 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, istnieją przesłanki do wymierzenia kary, wskazane w art. 13 tej ustawy.

Przewodniczący: sędzia SN P. Kalinowski.

Sędziowie SN: E. Gaberle, W. Kozielewicz (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Krajowej: K. Napierski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 18 lipca 2001 r. sprawy Mariusza G., skazanego z art. 279 § 1 k.k., z powodu kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego od postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 28 grudnia 2000 r.

uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę oskarżonego Mariusza G. przekazał Sądowi Rejonowemu w S. do dalszego rozpoznania.

Prokurator Rejonowy w S. oskarżył Mariusza G. (urodzonego w dniu 10 sierpnia 1981 r.) o to, że:

1. nocą z 10 na 11 czerwca 1997 r. w S., po uprzednim wyłamaniu zamka w drzwiach, włamał się do samochodu marki "Łada", skąd zabrał w celu przywłaszczenia radioodtwarzacz samochodowy, pieniądze w kwocie 200 zł, dowód rejestracyjny, prawo jazdy oraz lampkę samochodową o łącznej wartości co najmniej 300 zł na szkodę Stanisława K., tj. o przestępstwo określone w art. 279 § 1 k.k.,
2. w dniu 25 maja 1998 r. w S., działając wspólnie i w porozumieniu z nieletnim, sprawę którego rozpoznano w odrębnym postępowaniu, po uprzednim wyłamaniu zamka w drzwiach, włamał się do samochodu marki "Fiat 126p", skąd zabrał w celu przywłaszczenia gaśnicę samochodową, prawo jazdy, dowód rejestracyjny, saszetkę o łącznej wartości co najmniej 150 zł na szkodę Jacka M., tj. o przestępstwo określone w art. 279 § 1 k.k.,
3. w czasie i miejscu jak w pkt II, działając wspólnie i w porozumieniu z nieletnim, którego sprawę rozpoznano w odrębnym postępowaniu, po uprzednim wyłamaniu zamka w drzwiach, włamał się do samochodu marki "Fiat 126p", skąd zabrał w celu przywłaszczenia radioodtwarzacz samochodowy i głośniki "Pionier" oraz inne drobne akcesoria samochodowe łącznej wartości co najmniej 350 zł na szkodę Tomasza P., tj. o przestępstwo określone art. 279 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 28 grudnia 2000 r., na podstawie art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k., umorzył postępowanie karne wobec Mariusza G., a na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. orzekł o zwrocie na rzecz pokrzywdzonych zabezpieczonych w sprawie dowodów rzeczowych. Postanowienie to, które nie zostało zaskarżone przez żadną ze stron, uprawomocniło się w dniu 4 stycznia 2001 r.

Od tego postanowienia kasację na niekorzyść Marcina G. w części dotyczącej umorzenia postępowania karnego złożył Prokurator Generalny. Zarzucił w kasacji rażące i mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa procesowego, a w szczególności art. 18 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228 ze zm.) przez wyrażenie błędnego poglądu, że przepis ten stracił moc z chwilą wejścia w życie nowego kodeksu karnego, a co za tym idzie - że nie jest możliwe pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osoby, która popełniła przestępstwo przed ukończeniem 17 lat, w następstwie czego niesłusznie umorzono na podstawie art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k. postępowanie karne wobec Mariusza G. Podnosząc ten zarzut, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w części objętej niniejszą kasacją i przekazanie sprawy do dalszego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w S.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest oczywiście zasadna i jako taka zasługuje na uwzględnienie.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, że zarzucone oskarżonemu przestępstwa zostały popełnione przed ukończeniem przez niego 17 lat, zaś postępowanie karne przeciwko Mariuszowi G. zostało wszczęte po ukończeniu przez niego 18 lat, co zgodnie z art. 18 pkt 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 15 września 2000 r., Dz. U. Nr 91, poz. 1010, która weszła w życie z dniem 29 stycznia 2001 r.) uzasadniałoby właściwość Sądu Rejonowego w S. do rozpoznania sprawy w trybie kodeksu postępowania karnego. Jednakże - zdaniem tego sądu - skoro w przepisach wprowadzających ustawę z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 554 ze zm.) brak jest regulacji utrzymującej w mocy tenże przepis, a stosownie do art. 3 § 1 p.w.k.k. z dniem wejścia w życie kodeksu karnego straciły moc przepisy dotyczące przedmiotów w tym kodeksie unormowanych - należy przyjąć, że utracił moc również przepis art. 18 pkt 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, umożliwiający pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osoby, która popełniła przestępstwo przed ukończeniem 17 lat życia. Jedyne wyjątki, zdaniem tego sądu, umożliwiające odpowiedzialność karną nieletnich, określone bowiem zostały w przepisach art. 10 § 2 k.k.

Skarżący trafnie wywodzi, iż stanowisko to nie jest słuszne, gdyż oparte zostało na błędnej interpretacji wskazanych przez Sąd Rejonowy przepisów prawa. Zarówno w piśmiennictwie (por. B. Stańdo-Kawecka: Odpowiedzialność karna nieletnich a nowy kodeks karny, Pal. 1998, z. 9-10, s. 20), jak i w orzecznictwie (vide wyrok SN z dnia 3 września 1998 r., V KKN 301/98, Prok. i Pr. 1999, z. 5, poz. 18) podkreślano, że przepis art. 18 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 228 ze zm.) ma charakter procesowy, a nie materialnoprawny.

Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Do przepisów szczególnych, które w myśl powołanego art. 15 wyłączają właściwość sądu rodzinnego, należą:

1) art. 16 § 2 u.p.n. - przyznający prokuratorowi określone kompetencje w zakresie postępowania w sprawach nieletnich,

2) art. 16 § 2 u.p.n. i art. 18 u.p.n. - przyznający określone kompetencje sądowi właściwemu według przepisów kodeksu postępowania karnego,

3) art. 37 i 40 u.p.n. - przyznające policji uprawnienia do dokonywania wskazanych w nich czynności,

4) art. 42 § 4 u.p.n. - odnoszący się do szkoły i organizacji społecznej (por. P. Górecki, S. Stachowiak: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich - komentarz, Kraków 1998, s. 43; K. Gromek: Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Warszawa 2001, s. 156).

Według art. 18 § 1 u.p.n. (który jest treściowym odpowiednikiem art. 18 u.p.n. sprzed nowelizacji) sąd właściwy według przepisów kodeksu postępowania karnego rozpoznaje sprawę nieletniego w dwóch sytuacjach. Mianowicie, wtedy gdy zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 k.k., albo gdy przeciwko nieletniemu, który dopuścił się przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, postępowanie wszczęto po ukończeniu przez niego 18 lat. W tych sytuacjach sąd właściwy do rozpoznania sprawy według przepisów kodeksu postępowania karnego może orzec karę określoną w kodeksie karnym.

Wprawdzie w art. 13 u.p.n. ustawodawca użył sformułowania "sąd rodzinny", co sugerowałoby, że sąd właściwy do rozpoznania sprawy według przepisów kodeksu postępowania karnego nie ma podstaw do zastosowania prawnomaterialnej instytucji z tego przepisu, jednakże opowiedzenie się za takim poglądem czyniłoby normę zawartą w art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n. niemożliwą do zastosowania, bo należałoby także konsekwentnie przyjąć, iż sąd, o którym mowa w tym przepisie, nie może orzec środków wychowawczych oraz środka poprawczego, albowiem w dziale II ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich ustawodawca posługuje się jedynie sformułowaniem "sąd rodzinny" na określenie sądu, który uprawniony jest do orzeczenia środków wychowawczych oraz środka poprawczego.

Podsumowując, należy stwierdzić, że sąd właściwy według przepisów kodeksu postępowania karnego do rozpoznania sprawy osoby, która popełniła przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przed ukończeniem 17 lat, może orzec wobec takiej osoby karę określoną w kodeksie karnym, wtedy gdy zachodzą podstawy do jej orzeczenia na podstawie art. 10 § 2 k.k. lub gdy w sytuacji, o jakiej mowa w art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n., istnieją przesłanki do wymierzenia kary, wskazane w art. 13 u.p.n.

Oczywistą jest rzeczą, iż w obu wypadkach orzeczenie kary określonej w kodeksie karnym jest fakultatywne. Sąd, decydując się na orzeczenie takiej kary, ma w wypadku o którym mowa w art. 13 u.p.n., obowiązek zastosować instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary, wymierzając zaś karę na podstawie art. 10 § 2 k.k. - orzec ją w granicach, o których mowa w art. 10 § 3 k.k., także z możliwością nadzwyczajnego jej złagodzenia.

Na marginesie tylko należy przy tym zauważyć, iż o ile karę określoną w kodeksie karnym w wypadku, o jakim mowa w art. 13 u.p.n., może orzec sąd rodzinny - gdy rozpoznaje sprawę, w sytuacji zaś określonej w art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n. - sąd właściwy według przepisów kodeksu postępowania karnego, o tyle wymierzenie takiej kary wobec nieletniego na podstawie prawnej zawartej w art. 94 u.p.n. zastrzeżone jest do wyłącznej właściwości sądu rodzinnego.