Wyrok z dnia 2019-06-27 sygn. C-518/18

–

w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka, J. Vláčila i A. Kasalicką, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu węgierskiego przez Z. Wagner i M.Z. Fehéra, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Heller oraz M. Šimerdovą, działające w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U. 2004, L 143, s. 15).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między RD a SC, osobą fizyczną nieznaną z miejsca pobytu, w przedmiocie wywodzonego z umowy najmu roszczenia o zapłatę.

3

Zgodnie z brzmieniem motywów 5, 6, 10, 12, 13 i 16 rozporządzenia nr 805/2004:

[…]

[…]

[…]

4

Artykuł 1 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi:

„Celem niniejszego rozporządzenia jest utworzenie europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, aby umożliwić, poprzez ustanowienie minimalnych standardów, swobodny przepływ orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych na obszarze wszystkich państw członkowskich, bez potrzeby wszczynania jakichkolwiek postępowań pośrednich w państwie członkowskim wykonania przed uznaniem i wykonaniem”.

5

Artykuł 3 owego rozporządzenia, zatytułowany „Tytuły egzekucyjne, którym mają być nadane zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego”, stanowi ust. 1:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych dotyczących roszczeń bezspornych.

Roszczenie uznaje się za bezsporne, jeżeli:

6

Artykuł 6 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Wymagania dotyczące nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego”, stanowi w ust. 1:

„Orzeczeniu w sprawie roszczenia bezspornego wydanemu w państwie członkowskim nadaje się, na wniosek złożony w dowolnym czasie w sądzie wydania, zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, jeżeli:

7

Rozdział III rozporządzenia nr 805/2004, obejmujący art. 12–19, ustanawia minimalne standardy dla postępowań dotyczących roszczeń bezspornych. Owe standardy, służące ochronie prawa do obrony dłużnika, dotyczą nie tylko sposobów doręczenia pisma wszczynającego postępowanie i innych pism procesowych, lecz również treści tych pism, ponieważ dłużnik powinien być poinformowany o roszczeniu, a także o trybie postępowania właściwym w celu podważenia tego roszczenia.

8

Artykuł 12 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres stosowania minimalnych standardów”, stanowi w ust. 1:

„Orzeczeniu w sprawie roszczenia, które jest bezsporne w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) lub c), może być nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego jedynie wówczas, gdy postępowanie sądowe w państwie członkowskim wydania spełniało wymagania proceduralne określone w niniejszym rozdziale”.

9

Artykuł 14 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Doręczenie za potwierdzeniem odbioru przez dłużnika”, przewiduje:

„1.   Doręczenia dłużnikowi dokumentu wszczynającego postępowanie lub równoważnego dokumentu oraz wszelkich wezwań na rozprawę można również dokonać z zastosowaniem jednej z następujących metod:

[…]

2.   Do celów niniejszego rozporządzenia doręczenie zgodnie z ust. 1 nie jest dopuszczalne, jeżeli nie ma pewności co do adresu dłużnika.

[…]”.

10

Artykuł 15 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Doręczenie osobom reprezentującym dłużnika”, stanowi:

„Doręczenia zgodnie z art. 13 lub 14 można również dokonać do rąk osoby reprezentującej dłużnika”.

11

Zgodnie z brzmieniem art. 27 rozporządzenia nr 805/2004, zatytułowanego „Stosunek do rozporządzenia (WE) nr 44/2001”:

„Niniejsze rozporządzenie pozostaje bez wpływu na możliwość żądania uznania i wykonania orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego w sprawie roszczenia bezspornego, zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 44/2001”.

12

Paragraf 29 ust. 3 zákon č. 99/1963 Sb., Občanský soudní řád (ustawy nr 99/1963 kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „kodeksem postępowania cywilnego”) przewiduje:

„Jeżeli sąd nie przyjmie innego środka, prezes izby może ustanowić kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane, w przypadku której doręczenie na znany adres za granicą okazało się nieskuteczne, która z powodu choroby psychicznej lub innych przyczyn zdrowotnych nie może, choćby tylko przejściowo, brać udziału w postępowaniu albo która nie jest w stanie wyrażać się w sposób zrozumiały”.

13

Stosownie do § 353 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego na wniosek osoby wywodzącej prawa z orzeczenia sądowego, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego, które spełniają przesłanki określone w przepisach regulujących nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego albo częściowego europejskiego tytułu egzekucyjnego, sąd nadaje temu orzeczeniu, tej ugodzie lub temu dokumentowi urzędowemu zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego na warunkach wynikających z rozporządzenia nr 805/2004. Jeżeli nie są spełnione przesłanki nadania zaświadczenia, sąd go nie nadaje, a o przyczynach pisemnie powiadamia wnioskodawcę.

14

W pozwie złożonym w Okresní soud v Českých Budějovicích (sądzie rejonowym w Czeskich Budziejowicach) powódka, RD, domagała się od pozwanej, SC, zapłaty kwoty 6600 CZK (równowartość ok. 250 EUR) wraz z odsetkami za opóźnienie, uzasadniając to tym, że zgodnie z postanowieniami umowy najmu z dnia 23 lipca 2008 r., która zaczęła obowiązywać z dniem 1 sierpnia 2008 r., SC korzystała z lokalu położonego w Czeskich Budziejowicach i zobowiązała się umownie do zapłaty czynszu w wysokości 5600 CZK oraz zaliczki na poczet kosztów eksploatacyjnych w wysokości 1000 CZK, a zatem łącznie 6600 CZK miesięcznie. W dniu 28 września 2008 r. SC pisemnie uznała swój dług i zobowiązała się do jego zapłaty do dnia 30 września 2008 r., czego nie uczyniła.

15

Mimo przeprowadzonego dochodzenia sądowi nie udało się ustalić miejsca pobytu SC, dlatego ustanowiono dla niej kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu.

16

SC nie brała udziału w postępowaniu, a ustanowiony dla niej kurator mimo wezwania nie stawił się na wyznaczonej rozprawie. W oparciu o dowody przedstawione przez RD na rozprawie jej powództwo zostało uwzględnione. Jako że miejsce pobytu SC nie było znane, orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w danej instancji doręczono jedynie jej kuratorowi.

17

W dniu 14 października 2016 r. RD złożyła do sądu odsyłającego wniosek o przesłanie jej wyroku wraz ze wzmianką stwierdzającą jego prawomocność, wzmianką o nadaniu mu klauzuli wykonalności oraz wzmianką o nadaniu mu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego zgodnie z § 353 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego oraz rozporządzeniem nr 805/2004.

18

Pismem z dnia 3 listopada 2016 r. sąd odsyłający poinformował RD, że nie są spełnione przesłanki nadania wyrokowi zaświadczenia, podkreślając, że roszczenie uznaje się za bezsporne wtedy, gdy dłużnik wyraźnieje je uznał lub ewentualnie nie wniósł przeciwko niemu w toku postępowania sądowego sprzeciwu zgodnie ze stosownymi przepisami proceduralnymi odnośnego państwa członkowskiego lub też jeśli nie stawił się na rozprawie sądowej dotyczącej tego roszczenia, o ile takie niestawiennictwo uznaje się na podstawie prawa tego państwa członkowskiego za milczące uznanie roszczenia lub uznanie faktów przedstawianych przez wierzyciela.

19

W następnej kolejności RD wniosła skargę konstytucyjną do Ústavní soud (trybunału konstytucyjnego, Republika Czeska), podnosząc w istocie, że sąd odsyłający nie wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na podstawie art. 267 TFUE z pytaniem prejudycjalnym, czy za bezsporny można uznać wyrok, który sąd wydał po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jeżeli pozwany nie zgłosił zarzutów ani uwag co do okoliczności faktycznych. W kwestii tej RD powołała się na pkt 41 wyroku Trybunału z dnia 16 czerwca 2016 r., Pebros Servizi (C‑511/14, EU:C:2016:448), zgodnie z którym, z uwzględnieniem motywu 6 rozporządzenia nr 805/2004, roszczenie uznaje się za „bezsporne” w rozumieniu art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) rozporządzenia nr 805/2004, jeśli dłużnik w żaden sposób nie reaguje sprzeciwem wobec roszczenia, nie stosuje się do wezwania przez sąd do wypowiedzenia się na piśmie co do zamiaru prowadzenia obrony lub nie stawi się na rozprawie.

20

W wyroku z dnia 26 września 2017 r. Ústavní soud (trybunał konstytucyjny) uznał za niezgodną z konstytucją odmowę nadania przedmiotowemu wyrokowi zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego bez uprzedniego wystąpienia w tej kwestii z pytaniem do Trybunału Sprawiedliwości.

21

Powziąwszy zatem wątpliwości co do tego, czy roszczenie dochodzone w postępowaniu głównym może zostać uznane za bezsporne, a w związku z tym orzeczenie, które ma wydać, nie podlega zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd odsyłający uznał, że ma obowiązek wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

22

W tych okolicznościach Okresní soud v Českých Budějovicích (sąd rejonowy w Czeskich Budziejowicach) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że za bezsporne uznaje się roszczenie, o którym rozstrzygnięto po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jeżeli ani pozwana, która uznała swój dług przed wszczęciem postępowania, ani jej kurator nie wzięli udziału w [nie stawili się na] rozprawie i nie podnieśli żadnych zarzutów w toku postępowania?”.

23

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że w wypadku gdy sąd nie zdoła ustalić miejsca pobytu strony pozwanej, zezwala ono na nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego orzeczeniu wydanemu w przedmiocie roszczenia po przeprowadzeniu rozprawy, na której nie stawiła się ani strona pozwana, ani kurator procesowy wyznaczony do celów danego postępowania.

24

Jak wynika z art. 12 rozporządzenia nr 805/2004, możliwość nadania orzeczeniu sądowemu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego jest obwarowana dwoma przesłankami, wymagającymi ich kumulatywnego spełnienia. Po pierwsze, orzeczenie to musi dotyczyć roszczenia „bezspornego” w rozumieniu art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) lub c) rzeczonego rozporządzenia. Chodzi więc o brak sprzeciwu na etapie postępowania sądowego oraz milczące uznanie wynikające z faktu niestawiennictwa dłużnika na rozprawie względnie niebycia reprezentowanym na rozprawie w przedmiocie rzeczonego roszczenia. Po drugie, postępowanie sądowe, w ramach którego zostało wydane orzeczenie, musi spełniać minimalne standardy proceduralne sformułowane w rozdziale III rzeczonego rozporządzenia.

25

Zgodnie z motywem 12 rozporządzenia nr 805/2004 owe minimalne standardy mają na celu zagwarantowanie, że dłużnik będzie poinformowany w odpowiednim czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, po pierwsze, o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu sądowym i o wymogach aktywnego uczestnictwa w postępowaniu w celu zakwestionowania podnoszonego przeciwko niemu roszczenia, a po drugie, o konsekwencjach wynikających z braku jego uczestnictwa. W szczególnym wypadku orzeczenia wydanego zaocznie w rozumieniu art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 wspomniane minimalne standardy proceduralne mają na celu zapewnienie dostatecznych gwarancji poszanowania prawa do obrony (wyrok z dnia 16 czerwca 2016 r., Pebros Servizi, C‑511/14, EU:C:2016:448, pkt 44).

26

Trybunał zauważył, że z uwagi na art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 805/2004 oraz cele i systematykę owego rozporządzenia wyrok zaoczny wydany w wypadku niemożności ustalenia miejsca zamieszkania pozwanego nie może uzyskać zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego (wyrok z dnia 15 marca 2012 r., G, C‑292/10, EU:C:2012:142, pkt 64).

27

Wniosek ten pozostaje aktualny, mimo iż w sprawie rozpoznawanej przez sąd odsyłający, który nie zdołał ustalić miejsca pobytu SC, wyznaczony został kurator do spraw doręczeń.

28

O ile art. 15 rozporządzenia nr 805/2004 przewiduje, że poza możliwością doręczenia, o której mowa w art. 14 rzeczonego rozporządzenia, doręczenia można dokonać również do rąk osoby reprezentującej dłużnika, o tyle należy stwierdzić, że kurator, taki jak ustanowiony zgodnie z krajowymi przepisami prawnymi stosowanymi w postępowaniu głównym, nie może być uznawany za „osobę reprezentującą dłużnika” w rozumieniu art. 15. Interpretowany w świetle motywu 16 przepis art. 15 znajduje zastosowanie jedynie do sytuacji, w których czy to ze względów prawnych dłużnik obiektywnie nie może reprezentować siebie w sądzie, czy też gdy dłużnik upoważnił inną osobę do reprezentowania go w konkretnym postępowaniu sądowym w danej sprawie. W rozpatrywanej sprawie wystąpienie opisanych okoliczności nie zostało jednak stwierdzone.

29

Jako że prawodawca Unii obwarował możliwość skorzystania z dodatkowego i fakultatywnego instrumentu egzekucyjnego, jakim jest europejski tytuł egzekucyjny, w szczególności wymogiem, by dłużnik był znany z miejsca pobytu, który to wymóg nie jest spełniony w sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym, nie ma potrzeby badania w niniejszej sprawie, czy w świetle w szczególności motywów 5 i 6 rozporządzenia nr 805/2004 roszczenie, którego dotyczy postępowanie główne, może zostać uznane za bezsporne, gdyż ani SC, ani kurator SC ustanowiony przez sąd odsyłający nie wzięli udziału w postępowaniu, nie stawili się na rozprawie ani nie zakwestionowali charakteru i wysokości dochodzonego roszczenia.

30

Z całokształtu powyższych rozważań wynika, że na przedstawione pytanie trzeba odpowiedzieć, iż rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy sąd nie zdoła ustalić miejsca pobytu strony pozwanej, nie zezwala ono na nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego orzeczeniu wydanemu w przedmiocie roszczenia po przeprowadzeniu rozprawy, na której nie stawiła się ani strona pozwana, ani kurator procesowy wyznaczony do celów danego postępowania.

31

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy sąd nie zdoła ustalić miejsca pobytu strony pozwanej, nie zezwala ono na nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego orzeczeniu wydanemu w przedmiocie roszczenia po przeprowadzeniu rozprawy, na której nie stawiła się ani strona pozwana, ani kurator procesowy wyznaczony do celów danego postępowania.

Podpisy