Wyrok z dnia 2018-02-28 sygn. C-289/17

–

w imieniu rządu estońskiego przez N. Grünberg, działającą w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Wilderspina, M. Heller i E. Randvere, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U. 2004, L 143, s. 15 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 7, s. 38).

2

Wniosek ten został złożony w ramach pięciu sporów pomiędzy wierzycielami, Collect Inkasso OÜ, ITM Inkasso OÜ i Bigbank AS, będącymi trzema spółkami prawa estońskiego a dłużnikami, R. Aintem, L. Palmem, R. Oikimusem, E. Noor oraz A. Konjarovem, w przedmiocie nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego orzeczeniom w przedmiocie wydania nakazu zapłaty, wydanych pod nieobecność dłużników.

3

Zgodnie z brzmieniem motywów 10, 12 i 13 rozporządzenia nr 805/2004:

[…]

4

Artykuł 3 owego rozporządzenia, zatytułowany „Tytuły egzekucyjne, którym mają być nadane zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego”, stanowi w ust. 1 lit. b):

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych dotyczących roszczeń bezspornych.

Roszczenie uznaje się za bezsporne, jeżeli:

[…]

[…]”.

5

Artykuł 6 owego rozporządzenia, zatytułowany „Wymagania dotyczące nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego”, przewiduje w ust. 1 lit. c):

„Orzeczeniu w sprawie roszczenia bezspornego wydanemu w państwie członkowskim nadaje się, na wniosek złożony w dowolnym czasie w sądzie wydania, zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, jeżeli:

[…]

[…]”.

6

Rozdział III rozporządzenia nr 805/2004, zatytułowany „Minimalne standardy dla procedur dotyczących roszczeń bezspornych”, obejmuje art. 12–19 owego rozporządzenia. Artykuł 12 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres stosowania minimalnych standardów”, stanowi w ust. 1:

„Orzeczeniu w sprawie roszczenia, które jest bezsporne w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) lub c), może być nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego jedynie wówczas, gdy postępowanie sądowe w państwie członkowskim wydania spełniało wymagania proceduralne określone w niniejszym rozdziale”.

7

Artykuł 17 rozporządzenia nr 805/2004, zatytułowany „Należyte poinformowanie dłużnika o niezbędnych krokach proceduralnych wymaganych w celu zakwestionowania roszczenia”, przewiduje w lit. a):

„W dokumencie wszczynającym postępowanie, równoważnym dokumencie lub jakimkolwiek wezwaniu na rozprawę sądową lub wraz z tym dokumentem lub wezwaniem doręczonym pouczeniu [w pouczeniu doręczonym wraz z wezwaniem] muszą być jasno wskazane:

8

Artykuł 18 owego rozporządzenia, zatytułowany „Konwalidacja braku zgodności z minimalnymi standardami”, stanowi w ust. 1:

„Jeżeli postępowanie w państwie członkowskim wydania nie spełniło wymagań proceduralnych określonych w art. 13–17, brak takiej zgodności może być konwalidowany, a orzeczeniu może być nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, jeżeli:

[…]

[…]”.

9

Do Tartu Maakohus (sądu pierwszej instancji w Tartu, Estonia) wpłynęło pięć spraw, w których stany faktyczne są bardzo zbliżone.

10

W dniu 4 stycznia 2008 r. Collect Inkasso złożyło do tego sądu trzy wnioski o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego przeciwko R. Aintowi, L. Palmowi i R. Oikimusowi w celu windykacji trzech różnych wierzytelności.

11

Wnioski o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego, sądowe wezwania do zapłaty (est. makseettepanek) skierowane do dłużników przez ów sąd oraz formularze sprzeciwu zostały doręczone, odpowiednio, R. Aintowi przez policję najpóźniej w dniu 11 marca 2009 r., L. Palmowi osobiście, za potwierdzeniem odbioru w dniu 16 lutego 2008 r. i R. Oikimusowi na adres jego zamieszkania i przekazane jego siostrze za potwierdzeniem odbioru w dniu 30 stycznia 2008 r. Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) uzupełnił sądowe wezwanie do zapłaty; odnośne postanowienie zostało doręczone R. Aintowi osobiście, za potwierdzeniem odbioru w dniu 25 maja 2009 r.

12

Jako że dłużnicy nie wnieśli sprzeciwu, Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) wydał wobec nich postanowienia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty obejmującego, poza kwotą roszczenia głównego, również odsetki za zwłokę i koszty postępowania.

13

Postanowienia te zostały doręczone odpowiednio R. Aintowi, L. Palmowi i R. Oikimusowi osobiście, za potwierdzeniem odbioru, względnie członkowi rodziny za potwierdzeniem odbioru, z wyjątkiem jednego z postanowień z dnia 30 marca 2009 r., wydanego przeciwko L. Palmowi, które nie zostało mu doręczone. W związku z tym wszystkie postanowienia – z wyjątkiem tego ostatniego – stały się prawomocne.

14

W dniu 7 czerwca 2016 r. Collect Inkasso złożyło do Tartu Maakohus (sądu pierwszej instancji w Tartu) trzy wnioski o nadanie wydanym przez ów sąd postanowieniom zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

15

Postanowieniami z dnia 16 sierpnia 2016 r. Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) odrzucił wnioski o nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego, stwierdzając, że ani w dokumentach wszczynających postępowanie, ani w wydanych postanowieniach nie wskazano dłużnikom adresu sądu, do którego można kierować odpowiedź lub, w odpowiednim przypadku, przed którym należy się stawić, względnie do którego należy złożyć środek zaskarżenia wydanych postanowień. W konsekwencji Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) odmówił nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego, ponieważ uznał, że nie zostały spełnione warunki określone w art. 6 ust. 1 lit. c), art. 17 lit. a) oraz art. 18 rozporządzenia nr 805/2004. Jeżeli chodzi o postanowienie z dnia 30 marca 2009 r. wydane przeciwko L. Palmowi, sąd ten stwierdził również, że nie zostało ono doręczone dłużnikowi zgodnie z wymogami określonymi w art. 13 i 14 rozporządzenia nr 805/2004.

16

W dniu 5 października 2016 r. Collect Inkasso wniosło środki odwoławcze od postanowień z dnia 16 sierpnia 2016 r., żądając ich uchylenia oraz nadania [wydanym orzeczeniom] zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

17

W dniu 15 sierpnia 2008 r. ITM Inkasso złożyło do Tartu Maakohus (sądu pierwszej instancji w Tartu) wniosek o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego w celu windykacji wierzytelności od E. Noor.

18

Po skierowaniu do E. Noor sądowego wezwania do zapłaty Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) doręczył w dniu 20 grudnia 2008 r. E. Noor osobiście, za potwierdzeniem odbioru, wniosek o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego, sądowe wezwanie do zapłaty oraz formularz sprzeciwu.

19

Wobec braku sprzeciwu – w dniu 21 kwietnia 2009 r. sąd ów wydał wobec niej postanowienie w przedmiocie wydania nakazu zapłaty obejmującego, poza kwotą roszczenia głównego, również koszty postępowania. Postanowienie to zostało doręczone dłużniczce osobiście, za potwierdzeniem odbioru, w dniu 4 maja 2009 r. i stało się prawomocne.

20

W dniu 21 października 2016 r. ITM Inkasso złożyło do sądu odsyłającego wniosek o nadanie ww. postanowieniu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

21

W dniu 4 września 2007 r. Bigbank złożył do Tartu Maakohus (sądu pierwszej instancji w Tartu) wniosek o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego w celu windykacji wierzytelności od A. Konjarova.

22

Po skierowaniu do A. Konjarova sądowego wezwania do zapłaty Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) doręczył mu w dniu 20 listopada 2008 r., na adres jego zamieszkania, przekazując jego matce za potwierdzeniem odbioru, wniosek o wszczęcie uproszczonego postępowania nakazowego, sądowe wezwanie do zapłaty oraz formularz sprzeciwu.

23

Wobec braku sprzeciwu – w dniu 6 marca 2009 r. sąd ów wydał postanowienie w przedmiocie wydania nakazu zapłaty obejmującego, poza kwotą roszczenia głównego, również koszty postępowania. Postanowienie to zostało doręczone dłużnikowi na adres jego zamieszkania i przekazane jego matce za potwierdzeniem odbioru w dniu 11 marca 2009 r., stając się prawomocne.

24

W dniu 2 stycznia 2017 r. Bigbank złożył do sądu odsyłającego wniosek o nadanie ww. postanowieniu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

25

Na potrzeby rozstrzygnięcia w przedmiocie środków odwoławczych wniesionych przez Collect Inkasso oraz wniosków ITM Inkasso i Bigbank o nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego sąd odsyłający uważa za konieczne wyjaśnienie zakresu minimalnych standardów sformułowanych w art. 17 lit. a) oraz art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004, w szczególności w odniesieniu do informacji o adresie instytucji, do której należy skierować odpowiedź lub przed którą należy się stawić, lub w odnośnym wypadku, do której należy złożyć środek zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty.

26

W kwestii tej sąd odsyłający podnosi, że dokumenty przekazane dłużnikom w postępowaniach głównych, mianowicie wnioski o wszczęcie uproszczonego postępowania o wydanie nakazu zapłaty, sądowe wezwania do zapłaty, formularze sprzeciwu oraz postanowienia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty nie zawierały informacji o tym adresie. Sąd odsyłający dodaje, że pozostałe wymagania proceduralne, w szczególności wskazanie nazwy instytucji, zostały spełnione.

27

Zdaniem owego sądu o ile z brzmienia art. 17 rozporządzenia nr 805/2004 wynika, że należy zakomunikować dłużnikowi wszystkie informacje wymienione w owym przepisie, jednocześnie należy przypuszczać, że znając nazwę instytucji osoba rozsądna byłaby bez większego trudu w stanie uzyskać informację o adresie tejże instytucji, w tym przypadku o adresie sądu odsyłającego, jako że jest to informacja dostępna publicznie.

28

W tych okolicznościach Tartu Maakohus (sąd pierwszej instancji w Tartu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

29

Poprzez swoje dwa pytania, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że orzeczeniu wydanemu w sytuacji, w której dłużnik nie został poinformowany o adresie instytucji, do której należy skierować odpowiedź, przed którą należy się stawić lub, w odnośnym wypadku, do której należy złożyć środek zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty można nadać zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego.

30

Przed sądem odsyłającym zawisło pięć spraw dotyczących nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego postanowieniom w przedmiocie wydania nakazu zapłaty. Mimo iż sprawy te znajdują się na różnych etapach postępowania, wszystkie charakteryzuje fakt, iż dokumenty wszczynające postępowanie, a następnie postanowienia wydane w następstwie przeprowadzenia uproszczonego postępowania nakazowego, mimo iż zostały one doręczone dłużnikom, nie zawierają informacji o adresie instytucji właściwej w przedmiocie prowadzenia odnośnego postępowania, względnie zbadania ewentualnego środka zaskarżenia wydanych postanowień. Pozostałe wymagania proceduralne, w szczególności wskazanie nazwy instytucji, zostały spełnione.

31

Z postanowienia odsyłającego wynika, że za ustalone uważa się, iż w ramach odnośnych postępowań dłużnicy pozostali bierni na etapie uproszczonego postępowania nakazowego, tak iż podnoszone wobec nich roszczenia należy uznać za „roszczenia bezsporne” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004, co uzasadnia samo w sobie wydanie wnioskowanych europejskich tytułów egzekucyjnych.

32

Jak wynika z art. 6 rozporządzenia, orzeczeniu w sprawie roszczenia bezspornego wydanemu w państwie członkowskim nadaje się na wniosek złożony w dowolnym czasie w sądzie wydania, jeżeli zostały spełnione pewne warunki, zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego. W przypadku roszczenia bezspornego w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) owego rozporządzenia warunek przewidziany w art. 6 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 805/2004 wymaga, by postępowanie sądowe w państwie członkowskim wydania spełniało minimalne standardy dla procedur dotyczących roszczeń bezspornych, określone w zawartych w rozdziale III owego rozporządzenia art. 12–19.

33

W tym kontekście art. 17 lit. a) rozporządzenia nr 805/2004 wymaga, by pewne informacje, do których należy nazwa i adres instytucji, do której należy skierować odpowiedź, lub, w danym przypadku, przed którą należy się stawić, wynikały jasno z dokumentu wszczynającego postępowanie, równoważnego dokumentu lub jakiegokolwiek wezwania na rozprawę sądową lub wraz z tym dokumentem lub wezwaniem doręczonego pouczenia.

34

Na wypadek gdyby minimalne standardy dla procedur dotyczących roszczeń bezspornych nie były przestrzegane, art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia stwarza dłużnikowi możliwość zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie bezspornego roszczenia za pomocą środków umożliwiających pełną kontrolę sądową i ustanawia obowiązek, by dłużnik został należycie poinformowany w orzeczeniu lub wraz z tym orzeczeniem doręczonym pouczeniu o wymaganiach proceduralnych dotyczących tego zaskarżenia, w tym o nazwie i adresie instytucji, do której należy złożyć środek zaskarżenia.

35

W konsekwencji z jednoznacznego brzmienia art. 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004, o których wykładnię wnosi sąd odsyłający, wynika, że wskazanie dłużnikowi adresu odnośnej instytucji jest obowiązkowe.

36

Ustanowione w rozdziale III rozporządzenia nr 805/2004 minimalne standardy wyrażają wolę prawodawcy Unii Europejskiej, by czuwać nad tym, aby postępowania prowadzące do wydania orzeczenia w sprawie roszczenia bezspornego oferowały dostateczne gwarancje poszanowania prawa do obrony w państwie członkowskim pochodzenia (zob. podobnie wyrok z dnia 9 marca 2017 r., Zulfikarpašić, C‑484/15, EU:C:2017:199, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo), biorąc pod uwagę zasadę braku kontroli poszanowania prawa do obrony w państwie członkowskim wykonania orzeczenia.

37

Jak wynika bowiem z orzecznictwa Trybunału, owe minimalne standardy, do których należy wskazanie adresu odnośnej instytucji, mają zgodnie z motywem 12 rozporządzenia nr 805/2004 na celu zagwarantowanie, że dłużnik będzie poinformowany w odpowiednim czasie i w sposób umożliwiający przygotowanie obrony, zarówno o wytoczonym przeciwko niemu powództwie i o zasadach uczestnictwa dłużnika w postępowaniu w celu zakwestionowania danego roszczenia, jak też o skutkach niewdania się w spór. W konkretnym wypadku orzeczenia wydanego zaocznie w rozumieniu art. 3 ust. 1 akapit drugi lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 wspomniane minimalne standardy proceduralne mają na celu zapewnienie istnienia gwarancji wystarczających do poszanowania prawa do obrony (zob. podobnie wyrok z dnia 16 czerwca 2016 r., Pebros Servizi, C‑511/14, EU:C:2016:448, pkt 44).

38

W końcu należy przypomnieć, że – jak wynika z art. 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 – informacje, których podania wymagają przywołane przepisy, mogą zostać zakomunikowane pozwanemu nie tylko w pismach procesowych czy też w orzeczeniu sądowym, lecz również w doręczonych wraz z nimi pouczeniach. W kwestii tej rząd estoński jest zdania, że gdy sądy Republiki Estonii wystosowują do dłużników sądowe wezwanie do zapłaty, zwykle załączają do niego list przewodni na papierze firmowym sądu, na którym znajdują się wszystkie dotyczące go dane adresowe. O ile jednak adres właściwego sądu może co do zasady zostać w ten sposób skutecznie podany do wiadomości dłużnika, o tyle w badanej sprawie sąd odsyłający stwierdził, że odnośny adres nie został przekazany dłużnikom w postępowaniach głównych.

39

W świetle powyższych rozważań na przedstawione pytania trzeba odpowiedzieć, że art. 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że orzeczeniu wydanemu w sytuacji, w której dłużnik nie został poinformowany o adresie instytucji, do której należy skierować odpowiedź, przed którą należy się stawić lub, w odnośnym wypadku, do której należy złożyć środek zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty, nie można nadać zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

40

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 17 lit. a) i art. 18 ust. 1 lit. b) rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych należy interpretować w ten sposób, że orzeczeniu wydanemu w sytuacji, w której dłużnik nie został poinformowany o adresie instytucji, do której należy skierować odpowiedź, przed którą należy się stawić lub, w odnośnym wypadku, do której należy złożyć środek zaskarżenia orzeczenia w przedmiocie wydania nakazu zapłaty, nie można nadać zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.

Podpisy