Wyrok z dnia 1993-12-08 sygn. I PRN 111/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PRN 111/93

Wyrok z dnia 8 grudnia 1993 r.

Przewidziany w przepisach regulujących prawo do odprawy "związek" między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej może mieć nie tylko charakter przyczynowy, czasowy, ale także funkcjonalny.

Przewodniczący: sędzia SN S. Szymańska.

Sędziowie SN: W. Sanetra (sprawozdawca), M. Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora I. Kaszczyszyn, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Huberta M. przeciwko Przedsiębiorstwu Turystycznemu (...) w Ś. o odprawę i odszkodowanie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 21 lutego 1992 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo o odprawę rentową (pkt II) oraz w tej części poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Świnoujściu z dnia 23 sierpnia 1991 r. sygn. akt (...) i w tym zakresie sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Powód Hubert M. w pozwie z dnia 9 listopada 1990 r. domagał się ustalenia, że strona pozwana - Przedsiębiorstwo Turystyczne (...) w Ś. zobowiązana była do wypłacenia mu odprawy rentowej w chwili przejścia w 1987 r. na rentę inwalidzką oraz zasądzenia na jego rzecz odszkodowania z tej racji, że strona pozwana wadliwie wypełniła zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach przesłane do Oddziału ZUS, w następstwie czego organ rentowy wypłacał mu świadczenie rentowe w zaniżonej wysokości.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Świnoujściu wyrokiem z dnia 23 sierpnia 1991 r. sygn. akt (...) oddalił powództwo. Sąd ten ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej w okresie od dnia 2 grudnia 1985 r. do dnia 31 sierpnia 1987 r. na stanowisku głównego księgowego. Umowa o pracę została z powodem rozwiązana na skutek wypowiedzenia dokonanego przez zakład pracy. W związku z zaliczeniem powoda do III grupy inwalidów została mu przyznana renta inwalidzka od dnia 11 listopada 1987 r. Zdaniem Sądu Pracy, powód w chwili otrzymania renty nie był już pracownikiem, a zatem nie było podstaw do wypłacenia mu odprawy rentowej. Poza tym roszczenie powoda uległo 3-letniemu przedawnieniu, gdyż było już wymagalne we wrześniu 1986 r. Sąd uznał również, że zakład pracy prawidłowo podał w zaświadczeniu dla celów emerytalno-rentowych wysokość zarobków powoda.

Rozpatrując sprawę na skutek rewizji powoda Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyrokiem z dnia 21 lutego 1992 r. sygn. akt (...) zmienił zaskarżony wyrok, przyjmując, że zakład pracy w zaświadczeniu o zatrudnieniu i zarobkach zaniżył dane dotyczące wynagrodzenia powoda. Z tego powodu powód poniósł szkodę, gdyż otrzymał zaniżone świadczenie rentowe. W związku z tym sąd zasądził na jego rzecz odszkodowanie w kwocie 222.270 zł z ustawowymi odsetkami.

Natomiast, jeśli chodzi o roszczenie o odprawę rentową, to sąd uznał je za nieuzasadnione, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami prawo do jednorazowej odprawy przysługuje pracownikowi, a nie byłemu pracownikowi. Tymczasem z powodem stosunek pracy został rozwiązany z dniem 31 sierpnia 1987 r., a na rentę inwalidzką powód przeszedł dopiero dnia 11 listopada 1987 r. Powód nie przeszedł więc na rentę inwalidzką bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy. Poza tym - zdaniem sądu - nawet gdyby powód nabył prawo do tej odprawy, to i tak roszczenie o nią uległo 3-letniemu przedawnieniu, gdyż termin przedawnienia upłynął dnia 31 sierpnia 1990 r., a powód wystąpił z pozwem w dniu 9 listopada 1990 r.

Wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, zarzucając mu rażące naruszenie prawa, a w szczególności art. 28a ust. 1 protokołu dodatkowego nr 8 z dnia 24 listopada 1981 r. do Układu Zbiorowego Pracy dla Centrali Turystycznej (...) z dnia 31 grudnia 1974 r. oraz art. 291 § 1 k.p. Przede wszystkim autor rewizji zakwestionował to, że roszczenie powoda o odprawę rentową uległo 3-letniemu przedawnieniu. Nie stało się ono bowiem wymagalne już dnia 31 sierpnia 1987 r., tj. z dniem rozwiązania z powodem umowy o pracę, a to dlatego, że powód prawo do renty inwalidzkiej uzyskał dopiero dnia 11 listopada 1987 r., przy czym o przyznaniu renty inwalidzkiej dowiedział się dopiero w lutym 1988 r. O wymagalności tego roszczenia, a więc o możności żądania jego zaspokojenia można mówić dopiero wówczas, gdy nic nie stało na przeszkodzie temu, aby powód mógł dochodzić roszczenia o odprawę rentową, co nastąpiło w lutym 1988 r.

Zdaniem rewidującego, nie można również podzielić poglądu sądu, że odprawa rentowa przysługuje jedynie pracownikowi, a nie byłemu pracownikowi. Wprawdzie w art. 28a ust. 1 protokołu dodatkowego nr 8 do Układu Zbiorowego Pracy dla Centrali Turystycznej (...) jest mowa o pracownikach przechodzących na emeryturę lub rentę inwalidzką, lecz nie ulega wątpliwości, że chodzi w tym przepisie także o byłych pracowników, skoro odprawa przewidziana w tym przepisie przysługuje dopiero po przejściu na emeryturę lub rentę. Pracownik zaś przechodzący na emeryturę lub rentę przestaje być pracownikiem i uzyskuje status emeryta lub rencisty. Powód spełnia warunki do przyznania odprawy rentowej przewidzianej w art. 28a ust. 1 protokołu nr 8 z dnia 24 listopada 1981 r., gdyż po rozwiązaniu stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 1987 r. nadal pobierał zasiłki chorobowe aż do ich wyczerpania z dniem 10 listopada 1987 r., a następnie od dnia 11 listopada 1987 r. uzyskał rentę inwalidzką.

W ocenie Ministra Sprawiedliwości kwestionowany wyrok nie tylko rażąco narusza powołane przepisy pracy, lecz także interes Rzeczpospolitej Polskiej, godząc w zasadę ochrony wynagrodzenia za pracę i pozbawiając powoda należnego mu świadczenia w związku z przejściem na rentę inwalidzką.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty autora rewizji nadzwyczajnej są uzasadnione. Prawo do odprawy rentowej może bowiem powstać dopiero po przyznaniu danej osobie renty inwalidzkiej. Przemawia za tym okoliczność, że często przed wydaniem przez ZUS decyzji w tej sprawie nie można z całą pewnością stwierdzić, czy spełnione są wszystkie wymagania przewidziane dla nabycia renty, w tym zwłaszcza w kwestii zaliczenia wnioskodawcy do grupy inwalidzkiej. Ponadto w ocenie wymagalności roszczenia o odprawę rentową nie bez znaczenia jest także, w jakiej chwili wnioskodawca dowiaduje się o przyznaniu mu renty inwalidzkiej, co trafnie zostało podniesione w rewizji Ministra Sprawiedliwości. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z jednej strony, przyjął przy tym, że prawo do odprawy - jeżeliby stanowisko takie zaakceptować - miałoby powstać na rzecz osoby, która nie jest już pracownikiem i tym samym uznał, że stałoby się aktualne dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy z powodem, a jednocześnie, z drugiej strony, uznał, że początkową datą, od której rozpoczął swój bieg okres przedawnienia, jest dzień 31 sierpnia 1987 r., a więc dzień rozwiązania stosunku pracy. W istocie więc, jeśli chodzi o ocenę roszczenia powoda w aspekcie przepisów o przedawnieniu (art. 291 § 1 k.p.), sąd przyjął założenie, że powstało ono w momencie rozwiązania stosunku pracy, natomiast zastanawiając się nad tym, czy w ogóle roszczenie takie powstało, założył, iż mogłoby ono ewentualnie powstać, ale już po rozwiązaniu stosunku pracy z powodem, a więc później, gdy powód nie był już pracownikiem.

Możliwość taką Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jednak odrzucił, powołując się w uzasadnieniu na to, że zgodnie z ogólnie obowiązującymi przepisami w zakresie prawa do jednorazowej odprawy w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę inwalidzką, jak również przepisami obowiązującymi u pozwanego, świadczenie to przysługuje pracownikowi, a nie byłemu pracownikowi. Ponadto sąd ten podkreślił, że prawo do odprawy "nabywa np. pracownik przechodzący na emeryturę bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy". Twierdzenie, że odprawa przysługuje tylko pracownikowi, a nie byłemu pracownikowi, nie jest trafne. Wielokrotnie bowiem przepisy prawa pracy pojęciem pracownika obejmują także byłego pracownika. Ponadto, zwłaszcza w razie długotrwałej choroby pracownika, już po rozwiązaniu stosunku pracy, nie może być jeszcze podjęta decyzja o przyznaniu renty inwalidzkiej, np. z uwagi na korzystanie przez pracownika ze świadczenia rehabilitacyjnego. Nie oznacza to wszakże automatycznie przekreślenia prawa pracownika do odprawy rentowej. Przeczy to również sugestii, że odprawa ta miałaby przysługiwać jedynie wtedy, gdy pracownik przechodzi na rentę inwalidzką bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy.

Dokonując wykładni postanowienia art. 28a protokołu dodatkowego nr 8 do Układu Zbiorowego Pracy dla Centrali Turystycznej (...) należy mieć na uwadze także przepisy powszechnie obowiązujące. Chodzi tu zwłaszcza o art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz. 407), w myśl którego pracownikowi przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w razie rozwiązania stosunku pracy w związku z nabyciem przez tego pracownika prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej. Ustawa nie wyjaśnia, jak należy pojmować "związek" między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem przez pracownika prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, pozostawiając tę kwestię organom stosującym prawo. Ocena w tej kwestii zależy od konkretnego stanu faktycznego, przy czym w części przypadków nie mają w niej rozstrzygającego znaczenia intencje pracownika i pracodawcy w chwili rozwiązania stosunku pracy, lecz obiektywny stan rzeczy, z którego wynika, że po rozwiązaniu stosunku pracy pracownik nie podejmuje zatrudnienia, lecz przechodzi na rentę inwalidzką lub na emeryturę. Podkreślić też trzeba, że odprawa przysługuje pracownikowi w związku z nabyciem prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, a nie pracownikowi, który nabył już prawo do tych świadczeń lub też w chwili nabycia tego prawa. Oznacza to, że ustawodawca zakłada, iż odprawa przysługuje także po rozwiązaniu stosunku pracy, a więc tym samym osobom, które pracownikami już nie są. Z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. wynika także, że powstanie prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej nie musi mieć miejsca bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy, byleby między tym rozwiązaniem a powstaniem prawa do tych świadczeń zachodził "związek". Może to być, oczywiście, związek przyczynowy i czasowy, ale wystarczy także związek funkcjonalny, gdyż w przeciwnym razie ustawodawca posłużyłby się bardziej restryktywną z punktu widzenia interesów pracownika formułą prawną, wymagającą np. by rozwiązanie stosunku pracy następowało "z powodu" (z przyczyny) nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej bądź też z powodu podjęcia przez strony (stronę) stosunku pracy działań zmierzających do uzyskania przez pracownika emerytury lub renty inwalidzkiej i uzyskania przez niego takiego świadczenia. Posługując się szerszym pojęciem "związku" ustawodawca pozostawił tym samym większą swobodę organom orzekającym w zakresie obejmowania prawem do odprawy także tych pracowników, w wypadku których rozwiązanie stosunku pracy nie zbiega się ściśle w czasie z nabyciem prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej. Pozostawił on także organom stosującym prawo ocenę, czy w konkretnym przypadku wskazywane przez zakład pracy przyczyny rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem przekreślają istnienie "związku" w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Nie zawsze bowiem są to przyczyny rzeczywiste i nie zawsze, nawet gdy są przyczynami rzeczywistymi, mogą być uznane za wyłączne przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Rzeczą sądu, któremu sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania, będzie dokonanie wszechstronnej oceny, czy w okolicznościach, w jakich doszło do rozwiązania stosunku pracy z powodem, podawane przyczyny tego rozwiązania mogą być potraktowane jako równoznaczne z przekreśleniem związku między rozwiązaniem stosunku pracy z powodem a nabyciem przez niego prawa do renty inwalidzkiej.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 422 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

OSNC 1994 r., Nr 12, poz. 243