Uchwała z dnia 1994-05-31 sygn. III CZP 75/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 75/94

Uchwała z dnia 31 maja 1994 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus.

Sędziowie SN: T. Ereciński (sprawozdawca), T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Lecha C. i Marii C. przeciwko Małgorzacie D. i Spółce Akcyjnej (...) - Oddziałowi (...) w K., Delegaturze w S., o ustalenie nieważności umowy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 30 maja 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach, postanowieniem z dnia 27 lutego 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy błąd poręczyciela wekslowego co do osoby wystawcy weksla własnego in blanco uzasadnia zarzut nieważności poręczenia wekslowego i zwalnia poręczyciela od odpowiedzialności wekslowej?"

podjął następującą uchwałę:

Błąd poręczyciela wekslowego co do osoby wystawcy weksla własnego in blanco nie zwalnia poręczyciela od odpowiedzialności wekslowej.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 30 listopada 1993 r. Sąd Rejonowy w Starachowicach ustalił, że nieważna jest umowa poręczenia weksla wystawionego przez Małgorzatę D. na rzecz Spółki Akcyjnej (...) w W. - Oddział w K., Zespołu w S., zawarta w dniu 25 października 1991 r. między Małgorzatą D. a Lechem C. i Marią C.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwana prowadząc na własny rachunek działalność gospodarczą dzierżawiła od Spółki Akcyjnej (...) w W. kioski. W jednym z nich zamierzała podjąć pracę kuzynka powodów - Ewa W., która miała być zatrudniona jako pracownik pozwanej. Pozwana poinformowała Ewę W., że powinna "znaleźć żyrantów na wypadek spowodowania niedoboru".

Powodowie zobowiązali się udzielić takiego poręczenia swej kuzynce.

W październiku 1991 r. w siedzibie pozwanej Spółki (...) zostały wypełnione: deklaracja wekslowa do kwoty 30 mln zł oraz weksel in blanco. Deklarację wekslową i weksel jako wystawca weksla podpisała Małgorzata D., powodowie zaś obydwa te dokumenty podpisali jako poręczyciele. Weksel in blanco był wekslem gwarancyjnym, zabezpieczającym należność Spółki (...) w stosunku do pozwanej. Powodowie podpisując weksel działali w przekonaniu, że udzielają poręczenie za Ewę W., a nie za pozwaną, osobę im nie znaną.

Pozwana Małgorzata D. za czyn polegający na tym, że działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadziła powodów do niekorzystnego rozporządzenia ich mieniem przez wprowadzenie w błąd w ten sposób, że uzyskała od nich poręczenie wekslowe do kwoty 30 mln zł, mylnie informując ich, że dokonują poręczenia za Ewę W., podczas gdy w rzeczywistości dokonali poręczenia na rzecz Małgorzaty D. - została skazana prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Starachowicach [sygn. akt. (...)] na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary i na karę grzywny.

Przy rozpoznawaniu rewizji pozwanej Spółki (...) Sądowi Wojewódzkiemu w Kielcach nasunęły się wątpliwości ujęte w zagadnieniu prawnym, które przedstawione zostały Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c.

W uzasadnieniu sąd rewizyjny wskazał, że zobowiązanie poręczyciela wekslowego ma szczególne cechy i że jest ważne, gdy zostaje udzielone za dług osoby podpisanej na wekslu. Osobą tą była w sprawie niewątpliwie pozwana Małgorzata D. Powództwo powodów zawiera w istocie oświadczenie powodów o uchyleniu się od skutków prawnych ich oświadczenia woli z powodu błędu, a jego celem jest uchylenie się od obowiązku zapłaty długu. Powstaje jednak wątpliwość, czy taki zarzut związany ze stosunkiem osobistym awalisty z awalantem przysługuje poręczycielowi wekslowemu (art. 17 Prawa wekslowego).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zobowiązanie poręczyciela wekslowego (awalisty) jest zawsze zobowiązaniem wekslowym, tzn. cechuje się abstrakcyjnością i bezwarunkowością. Zobowiązania osób podpisanych na wekslu są samodzielne (art. 7 Prawa wekslowego), a odpowiedzialność wszystkich dłużników wekslowych jest solidarna. Poręczenie wekslowe jest instytucją całkowicie odrębną od poręczenia cywilnego (uregulowanego w kodeksie cywilnym). Specyficzna jest również akcesoryjność awalu - byt prawny poręczenia wekslowego nie zależy bowiem w gruncie rzeczy od istnienia wierzytelności, lecz od istnienia podpisu na wekslu.

Odpowiedzialność poręczyciela wekslowego jest zatem samodzielna materialnie, niesubsydiarna, solidarna i w ograniczonym jedynie stopniu uzależniona od zobowiązania głównego. Wynika ona, jak trafnie przyjmuje się w literaturze przedmiotu, z formalnego, skrypturalnego i abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego. Gwarancyjny charakter poręczenia wekslowego jako formy wykonania zobowiązania pieniężnego sprawia, że awalista zobowiązuje się nie względem awalanta, lecz względem jego wierzyciela. Instytucja awalu służy zatem przede wszystkim zabezpieczeniu interesów wierzyciela.

Zgodnie z art. 32 Prawa wekslowego, zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej. Te ostatnie wypadki są wyjątkowe i zachodzą tylko wówczas, gdy według Prawa wekslowego nie powstało zobowiązanie osoby, za którą zostało udzielone poręczenie. Poręczyciel ponosi odpowiedzialność nawet wtedy, gdy osoba, za którą poręczył, nie miała zdolności wekslowej. Szczególne znaczenie ma kwestia odpowiedzialności awalisty, jeżeli został sfałszowany podpis osoby, za którą poręczył - przyjmuje się powszechnie, że i wówczas poręczyciel ponosi odpowiedzialność.

Z okoliczności sprawy wynika, że zobowiązanie wekslowe osoby, za którą powodowie poręczyli powstało, a samo poręczenie na wekslu in blanco było udzielone w pełni prawidłowo (na odwrocie blankietu wekslowego wpisano: "poręczamy za wystawcę" i znajdują się podpisy powodów-poręczycieli). Należy również zauważyć, że w deklaracji do weksla in blanco jako osoba, za którą żyranci mieli zabezpieczyć spłatę należności objętej deklaracją do wysokości 30 mln zł, figuruje nazwisko Małgorzaty D.

Z art. 17 Prawa wekslowego wynika, że dłużnicy wekslowi, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą weksla.

Poręczyciel wekslowy nie może wobec wierzyciela bronić się zarzutami opartymi na osobistych stosunkach awalisty z osobą, za którą poręczył, a więc np. tym, że dłużnik główny (awalant) wyłudził od niego poręczenie. W razie udzielenia przez awalistę poręki na wekslu w błędzie lub skutkiem podstępu, dokonanego przez dłużnika głównego, za którego poręczył - wobec późniejszego posiadacza weksla - wierzyciela, poręczyciel wekslowy nie może się zatem zasłaniać tymi zarzutami, które są oparte na jego osobistych stosunkach z dłużnikiem głównym. Błąd awalisty co do osoby wystawcy weksla nie zwalnia więc poręczyciela od odpowiedzialności wekslowej.

Poręczycielowi wekslowemu przysługują w zasadzie tylko zarzuty obiektywne oraz subiektywne, ale oparte na jego stosunkach z posiadaczem weksla (wierzycielem), a nie z osobą, za którą udzielił poręczenia. Należy również zauważyć, że w związku z art. 32 zd. 3 Prawa wekslowego poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel, nabywca prawa wynikające z weksla przeciw osobie, za którą poręczył.

Mają powyższe względy na uwadze udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1994 r., Nr 12, poz. 238