Uchwała z dnia 1993-05-27 sygn. III CZP 61/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 61/93

Uchwała z dnia 27 maja 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: A. Nalewajko (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Przetwórstwa Mięsnego - Spółka Cywilna w K. o ogłoszenie upadłości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 13 maja 1993 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie, postanowieniem z dnia 1 kwietnia 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

   "1. Czy Spółka Cywilna posiada zdolność upadłościową?

2. Czy wspólnicy Spółki Cywilnej posiadają zdolność upadłościową?
3. Czy w skład masy upadłości Spółki Cywilnej wchodzi wyłącznie majątek wspólny wspólników?
4. Czy obligatoryjną przesłanką ogłoszenia upadłości jest istnienie co najmniej dwóch wierzycieli upadłego podmiotu gospodarczego?"

podjął następującą uchwałę:

1. Spółka cywilna prowadząca ewidencjonowaną działalność gospodarczą ma zdolność upadłościową.
2. W skład masy upadłości spółki cywilnej wchodzi wyłącznie majątek wspólny wspólników.
3. Ogłoszenie upadłości może nastąpić tylko wówczas, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli podmiotu gospodarczego, którego dotyczy wniosek.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 6 stycznia 1993 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek Zakładu Przetwórstwa Mięsnego - Spółki Cywilnej w K. o ogłoszenie upadłości.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 22 sierpnia 1990 r. Wójt Gminy H. dokonał wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, pod nr 185 Józefa Z., Krzysztofa Z. i Wiesława Z. z określeniem przedmiotu działalności: ubój, przetwórstwo i handel w punkcie stałym przetworami mięsnymi. W dniu 23 stycznia 1991 r. osoby te zawarły formalnie umowę spółki cywilnej, wskazując taki sam przedmiot działalności spółki i wniosły wkłady pieniężne po 3.500.000 zł. Po śmierci wspólnika, Krzysztofa Z., pozostali wspólnicy dokonali zmiany umowy przez jego wykreślenie, a jednocześnie zgłosili zmianę w ewidencji działalności gospodarczej, wpisując w sposób wyraźny istniejącą między nimi Spółkę Cywilną pod nazwą "Zakład Przetwórstwa Mięsnego" w K.

Dłużnik, zgłaszając wniosek o ogłoszenie upadłości, wskazał czterech wierzycieli: Bank Spółdzielczy w C., Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości, Rejonowe Biuro Pracy w H. oraz Bank Spółdzielczy w H. - na łączną kwotę bez odsetek 809.007.500 zł. Majątek spółki dłużnik oszacował na kwotę 2.297.354.000 zł, wskazując wyłącznie składniki rzeczowe tego majątku: działkę gruntu, infrastrukturę, budynek masarni i ubocznych artykułów uboju, maszyny i urządzenia. Tymczasem budynek masarni został wzniesiony na działce gruntu będącej własnością wspólnika Józefa Z., która to działka uchwałą wspólników z dnia 24 stycznia 1991 r. została przekazana spółce w użytkowanie. Poza tym wspólnicy, działając w imieniu spółki zawarli jedynie umowę pożyczki dewizowej z dnia 16 kwietnia 1991 r. z Polsko-Amerykańskim Funduszem Przedsiębiorczości, przy czym w zakresie czynności dochodzeniowych i egzekucyjnych Fundusz ten upoważnił do działania w swoim imieniu Bank Depozytowo-Kredytowy w L. Z Bankiem Spółdzielczym w H. i z Bankiem Spółdzielczym w C. zawarł umowy kredytu indywidualnie Józef Z. bez udziału pozostałych wspólników. Również indywidualnie zawarte zostały cztery umowy pożyczki z Rejonowym Biurem Pracy w H. Po śmierci Krzysztofa Z. zobowiązania wynikające z tych umów przejęli w umowach z Rejonowym Biurem Pracy w H. Józef Z. i Wiesław Z., ale z aneksów nie wynika, by działali jako wspólnicy w imieniu swojej spółki. W uchwale wspólników z dnia 24 stycznia 1991 r. i z dnia 15 marca 1991 r. zobowiązali się oni przyjąć solidarną odpowiedzialność za spłatę kredytów udzielonych Józefowi Z. Jednakże, zdaniem Sądu Rejonowego, solidarna odpowiedzialność wspólników powinna znaleźć odzwierciedlenie w umowie zawartej z wierzycielami, a nie tylko między wspólnikami (art. 366 § 1 k.c. i art. 369 k.c.), a przejęcie długu Józefa Z. mogło nastąpić zgodnie z art. 519 § 2 k.c. również z udziałem wierzycieli. Z tego względu Sąd Rejonowy uznał, że jedynie Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości ma wierzytelność względem Spółki. W tej sytuacji, gdy istnieje jeden wierzyciel, ogłoszenie upadłości nie spełniłoby swego podstawowego celu, jakim jest równomierne spłacenie wierzytelności przy założeniu wielości wierzycieli. Poza tym za majątek spółki nie może być uznana działka gruntu oddana spółce przez Józefa Z. jedynie w użytkowanie, co dotyczy także budynku i innych urządzeń trwale z gruntem związanych. Dłużnik nie ma płynnych środków finansowych, a wniesiona zaliczka nie wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, co w przyszłości musiałoby prowadzić do umorzenia tego postępowania.

Przy rozpoznawaniu rewizji wnioskodawcy od powyższego postanowienia Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 1 kwietnia 1993 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji uchwały zagadnienia prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pierwsze z przedstawionych do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych dotyczy kwestii, czy spółka cywilna ma zdolność upadłościową. Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco, z jednym jednak istotnym zastrzeżeniem. Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe (Dz. U. Nr 14, poz. 87), zastąpiła w art. 1 § 1 pojęcie "kupca" pojęciem "podmiot gospodarczy". Według zatem obecnie obowiązującego brzmienia art. 1 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512) za upadłego ma być uznany podmiot gospodarczy, który zaprzestał płacenia długów. W § 2 tego artykułu wymienia się przykładowo podmioty określone w przepisach o działalności gospodarczej, w przepisach o spółkach z udziałem podmiotów zagranicznych oraz o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne. Zawarte w powyższym przepisie odesłanie, między innymi do przepisów o działalności gospodarczej, nakazuje sięgnąć do ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.). Ustawa ta w art. 2 ust. 2 zawiera definicję podmiotu gospodarczego, stanowiąc, że może nim być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. W świetle tego przepisu spółkę cywilną uznać trzeba za jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, której przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. Do zawarcia umowy spółki niezbędne jest bowiem zobowiązanie się wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób (art. 860 § 1 k.c.). W stosunku do jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, tak samo, jak w stosunku do osoby fizycznej, zawarty jest jednak w art. 8 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej dodatkowy warunek, aby podjęcie przez nie działalności gospodarczej zostało zgłoszone do ewidencji działalności gospodarczej. Spełnienie tego warunku daje podstawę do przyjęcia, że spełnione są wszystkie przesłanki z art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej, wbrew bowiem wątpliwościom Sądu Wojewódzkiego, spółkę cywilną prowadząca ewidencjonowaną działalność gospodarczą uznać trzeba także za "jednostkę organizacyjną". W konsekwencji przyjąć należy, że spółka cywilna prowadząca taką działalność ma zdolność upadłościową.

Takie rozstrzygnięcie pierwszego z przedstawionych zagadnień prawnych czyni bezprzedmiotowym udzielenie odpowiedzi na pytanie drugie, dotyczące zdolności upadłościowej wspólników spółki cywilnej. Zauważyć poza tym trzeba, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem sąd wojewódzki może przedstawić do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu takie pytanie prawne, na które odpowiedź jest niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy (por. orzecz. SN z dnia 26 kwietnia 1956 r. 4 Co 8/56 - OSPiKA 1957, z. 3, poz. 61; z dnia 26 lutego 1975 r. I PR 31/75 - OSNCP 1975, z. 12, poz. 175). Tego warunku nie spełnia drugie z przedstawionych zagadnień prawnych, gdyż w niniejszej sprawie nie został zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości wspólników Spółki Cywilnej - Zakład Przetwórstwa Mięsnego w K., a ogłoszenie upadłości może nastąpić jedynie na wniosek (art. 4 Prawa upadłościowego). Z tego względu drugie z przedstawionych pytań prawnych należało pozostawić bez odpowiedzi.

Trzecie z przedstawionych zagadnień prawnych dotyczy wątpliwości Sądu Wojewódzkiego, czy w skład masy upadłości spółki cywilnej wchodzi wyłącznie majątek wspólny wspólników. Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco. Z przepisów tytułu XXXI księgi trzeciej kodeksu cywilnego, a w szczególności z unormowań zawartych w art. 861-863 k.c., wynika, że wspólny majątek wspólników jest majątkiem odrębnym od nie wchodzących w jego skład majątków poszczególnych wspólników. W skład tego majątku wchodzą własność i inne prawa majątkowe wniesione do spółki lub też uzyskane dla spółki w czasie jej trwania, łącznie ze środkami pieniężnymi i wierzytelnościami. Każdy wspólnik ma we wspólnym majątku swój "udział", ale nie stanowi on żadnej określonej części wspólnego majątku i wspólnik nie może tym udziałem dysponować (art. 863 k.c.). Ta zasada wspólności łącznej utrzymuje wyodrębnienie majątku wspólnego i jego niepodzielność, co sprzyja osiągnięciu wspólnego celu ustalonego w umowie spółki. Tezy, że w skład masy upadłościowej spółki cywilnej wchodzi zatem jedynie majątek wspólny wspólników, a nie "całe majątki wspólników" - przez które Sąd Wojewódzki rozumie ich majątki odrębne - nie podważa w niczym powołany przez tenże Sąd art. 864 k.c. Z przepisu tego bowiem wynika jedynie, że za zobowiązania wspólnicy odpowiadają zarówno swym majątkiem wspólnym, czyli majątkiem spółki, jak i każdy z osobna swym majątkiem nie należącym do wspólności. Żaden przepis nie przewiduje, że wierzyciel powinien uzyskać najpierw zaspokojenie z majątku spółki, a dopiero wtedy, gdy nie wystarcza on na zaspokojenie wierzytelności - z indywidualnego majątku wspólników. Wierzycielowi przysługuje bowiem prawo swobodnego wyboru majątku, z którego chce uzyskać zaspokojenie i może także po ogłoszeniu upadłości spółki prowadzić egzekucję z majątku indywidualnego wspólnika. Jednakże - wbrew zapatrywaniu wyrażonemu przez Sąd Wojewódzki - nie podważa to celu postępowania upadłościowego. Należy bowiem mieć na uwadze, że wierzyciel, chcąc uzyskać zaspokojenie ze wspólnego majątku wspólników, musi dysponować orzeczeniem sądowym, opiewającym przeciwko wszystkim wspólnikom. Tymczasem ogłoszenie upadłości ma na celu prowadzenie egzekucji generalnej, to jest wspólne i w zasadzie równe zaspokojenie wszystkich wierzycieli, bez względu na to, czy uzyskali oni tytuły egzekucyjne, a nawet, czy ich wierzytelności są już wymagalne. Przytoczona wyżej zasada odrębności majątku wspólnego wspólników w stosunku do ich majątków odrębnych przesądza sprawę w tym kierunku, że w wypadku ogłoszenia upadłości spółki cywilnej, w skład masy upadłości wchodzi jedynie majątek wspólny wspólników, a to zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 20 § 1 Prawa upadłościowego.

Ostatnie zagadnienie prawne, przedstawione do rozstrzygnięcia dotyczy kwestii, czy obligatoryjną przesłanką ogłoszenia upadłości jest istnienie co najmniej dwóch wierzycieli upadłego podmiotu gospodarczego. Jak trafnie zauważył Sąd Wojewódzki, z przepisów Prawa upadłościowego taki warunek wyraźnie nie wynika. Rozstrzygając powyższe zagadnienie, należy jednak mieć na uwadze, co następuje:

Ogłoszenie upadłości podmiotu gospodarczego ma na celu wdrożenie postępowania upadłościowego. Z przepisów Prawa upadłościowego dotyczących tego postępowania wynika, że jego celem jest likwidacja majątku masy upadłości (art. 110 i nast.) oraz równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli (art. 203 i nast.). Służą temu przewidziane w Prawie upadłościowym takie czynności, jak zgłoszenie wierzytelności, ustalenie listy wierzytelności, możliwość zawarcia przez upadłego układu z wierzycielami nie uprzywilejowanymi, wreszcie podział funduszów masy upadłości. Wszystkie te czynności byłyby bezprzedmiotowe w wypadku istnienia jednego tylko wierzyciela upadłego. Poza tym jeden wierzyciel może osiagnąć ewentualne zaspokojenie swoich wierzytelności w stosunku do upadłego, wytaczając mu proces i następnie prowadząc egzekucję na swoją rzecz. Nie zachodzi zatem potrzeba udzielania mu ochrony prawnej w postaci ogłoszenia upadłości dłużnika. Z powyższych względów uznać trzeba, że z samego celu instytucji upadłości, wprowadzonej po to, aby doprowadzić do równomiernego zaspokojenia wszystkich wierzycieli dłużnika, wynika, że postępowanie upadłościowe może być wdrożone tylko w wypadku istnienia przynajmniej dwóch wierzycieli upadłego dłużnika.

Biorąc pod uwagę te zasady udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały, pozostawiając natomiast bez odpowiedzi pytanie drugie.