Uchwała z dnia 1993-04-23 sygn. III CZP 7/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 7/93

Uchwała z dnia 23 kwietnia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: J. Gudowski, J. Majewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Zagranicznego (...) w Ł. przeciwko Krzysztofowi H., Robertowi K. i Tadeuszowi B. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 16 listopada 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy przedsiębiorstwo zagraniczne, które nie ma osobowości prawnej ma zdolność wekslową?

  2. Czy może zostać uznany za ważny weksel, w którym polecenie zapłaty brzmi «zapłaci» zamiast «zapłacę», i który  spełnia pozostałe warunki ważności weksla własnego?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

1. Przedsiębiorstwo zagraniczne nie będące osobą prawną nie ma zdolności wekslowej.
2. Wykładnia tekstu weksla nie jest wyłączona, w szczególności co do oczywistych błędów w pisowni, łączeniu lub odmianie poszczególnych wyrazów zawartych w treści weksla.

Uzasadnienie

Powodowe Przedsiębiorstwo Zagraniczne (...) żądało, aby Sąd Rejonowy wydał przeciwko pozwanym: Krzysztofowi H., Robertowi K. i Tadeuszowi B. nakaz zapłaty zawierający orzeczenie o solidarnej zapłacie przez wymienionych pozwanych kwoty 24.221.608 zł z odsetkami i kosztami procesu.

Sąd Rejonowy wydał w dniu 4 września 1992 r. postanowienie odmowne. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Rejonowy przytoczył, że strona powodowa przedłożyła wystawiony dnia 8 stycznia 1992 r. blankiet wekslowy na kwotę 24.221.608 zł, w którym bezwarunkowe polecenie zapłaty brzmi "zapłaci", lecz nie podano nazwiska trasata. Nie można uznać - zdaniem Sądu Rejonowego - wypełnionego blankietu wekslowego za weksel własny. Nie jest także wekslem trasowanym, gdyż brak jest nazwiska trasata. Dlatego nie istnieją podstawy do wydania nakazu zapłaty na podstawie blankietu wekslowego, który nie został należycie wypełniony (art. 486 k.p.c.).

W złożonym zażaleniu powodowe Przedsiębiorstwo zarzuciło zaskarżonemu postanowieniu obrazę art. 102 Prawa wekslowego oraz art. 489 w zw. z art. 486 k.p.c. i wnosiło o jego uchylenie z przekazaniem sprawy właściwemu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Powstałe przy rozpoznawaniu zażalenia zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, Sąd Wojewódzki przedstawił - w brzmieniu powyżej przytoczonym - do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odwołanie się do przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne (Dz. U. z 1989 r. Nr 27, poz. 148) nie przesądza, co trafnie podkreślił Sąd Wojewódzki, o formie prawnej prowadzonej przez powodowe Przedsiębiorstwo działalności gospodarczej. Podzieleniu założenia, na którym wsparte jest sformułowanie w pkt 1 zagadnienie prawne, nie stoi na przeszkodzie wyposażenie zagranicznego podmiotu gospodarczego - nie będącego osobą prawną - w zdolność sądową w zakresie prowadzonej przez ten podmiot działalności gospodarczej.

Źródłem zdolności sądowej, a więc podstawą bytu prawnego w postępowaniu przed sądem gospodarczym podmiotu krajowego lub zagranicznego, nie mającego osobowości prawnej, może być prowadzona przez ten podmiot działalność gospodarcza. Z powyższego wynika, że przyznanie podmiotom gospodarczym zdolności w zakresie stosunków procesowych nie stwarza podstaw do wniosku o przysługiwaniu tym samym podmiotom zdolności w zakresie materialnych stosunków cywilnoprawnych.

Skoro przedstawione zagadnienie dotyczy zdolności wekslowej przedsiębiorstwa zagranicznego, nie wyposażonego w przymiot osobowości prawnej, to nie zachodzi potrzeba rozważania zdolności sądowej w sprawach cywilnych, gospodarczych i w innych sprawach cywilnych niegospodarczych.

Obowiązująca ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282) nie zawiera przepisów regulujących zagadnienie tzw. zdolności wekslowej. Tylko w dwóch przepisach tej ustawy, tj. w art. 7 w sensie negatywnym i w art. 77 w sensie pozytywnym, ustawodawca posłużył się zwrotem o zdolności do zaciągania zobowiązań wekslowych. Jednakże żaden z tych przepisów nie określa w sposób jednoznaczny, kto ma zdolność wekslową. Przytoczony przepis art. 77 zawiera wskazówkę interpretacyjną - poprzez odesłanie do przepisów prawa ojczystego (lex patriae) - w kwestii oceny zdolności wekslowej osoby zaciągającej zobowiązania wekslowe. Wobec takiego odesłania zdolność wekslową należy oceniać na podstawie prawa ojczystego obecnie obowiązującego. Tym samym należy dojść do wniosku - jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu nie publikowanej uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r. III CZP 176/92 - że zdolność wekslową, tj. zdolność do tego, aby być podmiotem praw i zobowiązań wekslowych ma każdy, kto według przepisów ogólnych prawa cywilnego ma zdolność prawną. Zdolność wekslową mają więc osoby fizyczne i osoby prawne. Zdolność wekslowa łączy się z pojęciem zdolności prawnej, zaś zdolność do działań wekslowych z pojęciem zdolności do działań prawnych. Każda z nich dzieli się na czynną (do nabywania praw wekslowych) i bierną (do zaciągania zobowiązań wekslowych). Ten, kto nie ma zdolności do działań prawnych, nie ma też zdolności do zaciągania zobowiązań wekslowych. Do kręgu podmiotów pozbawionych osobowości prawnej należy powodowe Przedsiębiorstwo Zagraniczne (...). Nieposiadanie przez ten podmiot osobowości prawnej przesądza w sensie negatywnym o jego zdolności wekslowej.

Na ogół przyjmuje się, że przyznanie osobowości prawnej - o którym mowa w art. 33 k.c. - polega na nazwaniu określonego (w rozpoznawanej sprawie - zagranicznego) podmiotu gospodarczego osobą prawną w odnoszących się do tego podmiotu przepisach. Za uznaniem strony powodowej za podmiot wyposażony w zdolność prawną nie mogą przemawiać przytoczone przykładowo w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego zasady, którymi kieruje się ten podmiot w prowadzonej działalności gospodarczej, w tym także dotyczące zawierania umów z innymi podmiotami oraz zatrudnianiem pracowników. Przytoczony w uzasadnieniu art. 81 k.h., według którego spółka jawna może "nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana", potwierdza, że ustawodawca, jeżeli jest jego wolą wyposażenie podmiotu nie będącego osobą prawną w atrybuty przysługujące z reguły takim osobom, daje temu wyraz w stosowanym, wyraźnie brzmiącym przepisie. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w przytoczonej uchwale z dnia 31 marca 1993 r., ustawodawca, nowelizując w sposób zasadniczy przepis art. 33 k.c. (por. art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 55, poz. 321), nie unormował odmiennie zdolności prawnej tych podmiotów gospodarczych, które dotychczas nie miały przymiotu w postaci odrębnej podmiotowości. Dosłowne rozumienie ustalonej treści art. 33 k.c. i konieczność - podkreślana także w orzecznictwie sądowym - uznawania za osoby prawne tylko takich podmiotów, który ten przymiot osobowości przyznają właściwe przepisy, uzasadnia udzielenie odpowiedzi na pierwsze z przytoczonych zagadnień w brzmieniu przytoczonym na wstępie.

Weksel jest dokumentem sporządzonym w formie ściśle określonym przez przepisy Prawa wekslowego. Urzeczywistnia on zobowiązanie wekslowe. Cechą tego zobowiązania jest zatem to, że jest ono inkorporowane w ściśle sformalizowanym dokumencie, który dla swej ważności jako weksel musi - jak to podkreślono w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego - odpowiadać ustanowionym przez Prawo wekslowe wymaganiom (art. 1 i 101 Prawa wekslowego). Prawo wekslowe określa formę weksla i wymienia jego części składowe. Brak jednej z nich lub jej niewłaściwe określenie powoduje, że dokument nie będzie traktowany jako weksel. Obok istotnych części składowych weksla, weksel może zawierać szereg klauzul dodatkowych. Przedstawione zagadnienie i istota sprawy nie wymagają omawiania poszczególnych, istotnych części składowych weksla, jak też klauzul dodatkowych i ich znaczenia dla zobowiązania wekslowego lub stosunków pozawekslowych. Podkreślić jednak wypada, że weksel jako dokument zawierający wszystkie elementy składowe, jakie Prawo wekslowe dla ważności zobowiązania przewiduje i zastrzega, wyczerpuje treść tego zobowiązania. Zobowiązanie wekslowe ma zawsze - jak trafnie podkreślił Sąd Wojewódzki - bezwarunkowy charakter. Bezwarunkowość zapłaty lub polecenia zapłaty (przy wekslu trasowanym) stanowi o ważności zobowiązania z weksla. Ponieważ weksel ma charakter zobowiązania kompletnego, tj. w pełni wyczerpującego treść zobowiązania wekslowego, dlatego z podpisu na wekslu powinno wynikać, kto i w jakim charakterze podpisuje weksel. Zakres odpowiedzialności dłużnika wekslowego określa treść dokumentu. Cechy charakteryzujące wierzytelności wekslowe sprawiają, że wierzytelności te korzystają w maksymalnym stopniu z bezpieczeństwa w obrocie, co pozwala im spełniać szereg funkcji, jakie Prawo wekslowe wiąże z obiegiem weksli.

Charakter weksla, jako zobowiązania formalnego, nie wyłącza, co zgodnie stwierdza się w literaturze przedmiotu, wykładni tekstu weksla, która powinna uwzględniać typowe znaczenie wyrażonych w dokumencie oświadczeń. Podkreślany charakter weksla jako zobowiązania formalnego przesądza, że nie wola strony decyduje o treści zobowiązania wekslowego, lecz tekst weksla. Wyłączona jest możliwość dokonania zmian w tekście weksla, pociągających za sobą zmianę ról między poszczególnymi uczestnikami stosunku wekslowego.

Znaczenie wykładni jest ograniczone. Nie wyłącza to jednak wykładni w zakresie dotyczącym uściślenia znaczenia poszczególnych zwrotów tekstu weksla, usunięcia oczywistych pomyłek i błędów gramatycznych lub innych błędów językowych dotyczących prawideł pisowni poszczególnych znaków graficznych, odmiany wyrazów, ich tworzenia, łączenia itp. Odmienne, rygorystyczne zapatrywanie nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach i ograniczałoby rosnącą tendencję do wykorzystywania tak ważnego instrumentu polityki kredytowej w nowych warunkach gospodarczych. Uzasadnia to udzielenie odpowiedzi jak w pkt 2 uchwały.

OSNC 1993 r., Nr 11, poz.199