Wyrok z dnia 1992-12-02 sygn. I PRN 55/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PRN 55/92

Wyrok z dnia 2 grudnia 1992 r.

Pracownik przywrócony do pracy na poprzednich warunkach ma prawo domagać się zatrudnienia na tym samym stanowisku pracy, jakie zajmował uprzednio, nie wystarcza zaś zapewnienie mu pracy na stanowisku równorzędnym.

Przewodniczący: sędzia SN J. Iwulski.

Sędziowie SN: A. Filcek (sprawozdawca), W. Sanetra.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Rafała J. przeciwko Gminnej Spółdzielni (...) w M. o przywrócenie do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 27 września 1991 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej rewizję strony pozwanej i zmieniając wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r. sygn. akt (...) umorzył postępowanie w zakresie objętego nim wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy w kwocie 5.334.684 zł oraz oddalił rewizję strony pozwanej w zakresie dotyczącym przywrócenia powoda do pracy w pozwanej Spółdzielni. 

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Grójcu wyrokiem z dnia 5 czerwca 1991 r. sygn. akt (...) przywrócił powoda Rafała J. do pracy w pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w M. na poprzednich warunkach i zasądził powodowi od pozwanej spółdzielni wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy w kwocie 5.334.684 zł z ustawowymi odsetkami.

Powyższy wyrok wydany został na podstawie następujących ustaleń i wyprowadzonych z nich wniosków:

Powód był zatrudniony w pozwanej spółdzielni jako kierownik wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa. W czerwcu 1990 r. rozwiązano z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem, lecz wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 15 lutego 1991 r. powód został przywrócony do pracy w pozwanej spółdzielni na poprzednich warunkach pracy i płacy. W dniu 18 lutego 1991 r. powód zgłosił się do pracy w pozwanej spółdzielni, lecz ta nie zgodziła się zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku kierownika wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa, lecz na stanowisku równorzędnym - kierownika domu handlowego lub kierownika administracyjno-gospodarczego. Powód nie przyjął żadnego z proponowanych mu stanowisk i domagał się zatrudnienia go - zgodnie z treścią wyroku - na stanowisku kierownika wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa. W tych okolicznościach powodowi udzielono w dniach od 18 lutego do 19 marca 1991 r. zaległego urlopu wypoczynkowego za rok 1990. W dniach 20-22 marca 1991 r. powód przebywał w szpitalu, o czym zawiadomił stronę pozwaną doręczając zwolnienie lekarskie dnia 18 marca 1991 r. Pismem z dnia 27 marca 1991 r. pozwana spółdzielnia zawiadomiła powoda, że na podstawie art. 52 § 1 k.p. rozwiązuje z nim umowę o pracę z dniem 25 marca 1991 r. Strona pozwana twierdziła w postępowaniu przed sądem I instancji, że rozwiązała z powodem umowę o pracę z tego powodu, że po wykorzystaniu przez niego urlopu i zwolnienia lekarskiego, począwszy od dnia 25 marca 1991 r., powód nie stawił się do pracy. Tymczasem Sąd Rejonowy ustalił, że powód w dniu 25 marca 1991 r. (poniedziałek) stawił się do pracy, lecz nie udostępniono mu listy obecności. Ponadto powód był wieloletnim pracownikiem pozwanej spółdzielni i zastosowanie do niego od razu dyscyplinarnego zwolnienia z pracy było nadmiernie represyjne.

Z tych względów Sąd Rejonowy uznał, że rozwiązanie z powodem umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, co w świetle art. 56 k.p. uzasadnia jego roszczenia o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy. Z przedstawionych wyżej ustaleń wynika, że Sąd Rejonowy nie ocenił prawidłowości zwolnienia powoda z punktu widzenia przyczyny rozwiązania z nim umowy o pracę, podanej w piśmie z dnia 27 marca 1991 r.

Uczynił to dopiero Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, do którego pozwana Spółdzielnia wniosła rewizję od wymienionego na wstępie wyroku Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r., domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy temuż sądowi do ponownego rozpoznania.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, rozstrzygająca dla sprawy była ocena powodów zwolnienia Rafała J. konfrontowana z przyczynami wskazywanymi przez pracodawcę w pismach kierowanych zarówno do samego zainteresowanego, jak i do związków zawodowych. W pismach tych pozwana spółdzielnia jako przyczynę rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia podała "niepodjęcie pracy po wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego za 1990 r.".

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności wobec przedstawienia przez powoda w dniu 25 marca 1991 r. (a nie dnia 18 marca 1991 r. - jak przyjął Sąd Rejonowy opierając się na błędnej informacji strony pozwanej, zawartej w piśmie procesowym z dnia 26 kwietnia 1991 r.) zwolnienia lekarskiego opiewającego na dni następujące bezpośrednio po urlopie, tj. na dni 20-23 marca 1991 r., przyczyna ta - niepodjęcie pracy przez pracownika po urlopie - odpadła, i w momencie składania oświadczenia woli przez pracodawcę, tj. dnia 27 marca 1991 r. była nieprawdziwa. Brak zatem było podstaw do zwolnienia powoda z pracy w trybie art. 52 § 1 k.p.

Pomimo to jednak, w ocenie Sądu Wojewódzkiego, roszczenie powoda o przywrócenie do pracy nie zasługuje na uwzględnienie ze względu na stałe kwestionowanie przez niego warunków pracy, jakie stawia mu do dyspozycji pozwana spółdzielnia, wykonując orzeczenie sądowe z dnia 15 lutego 1991 r.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego orzekającego w niniejszej sprawie "poprzednie warunki pracy i płacy", na jakie powód został przywrócony wyrokiem z dnia 15 lutego 1991 r., nie oznaczają powrotu na konkretne, poprzednio zajmowane stanowisko, lecz jedynie na stanowisko równorzędne. Roszczenie zatem powoda o przywrócenie do pracy na to samo stanowisko jest nieuzasadnione. Dlatego też Sąd Wojewódzki, uznając rację powoda, lecz powołując się na art. 477¹ § 2 k.p.c., wyrokiem z dnia 27 września 1991 r. sygn. akt (...) zmienił wyrok sądu I instancji w ten sposób, że zasądził na rzecz Rafała J. jedynie odszkodowanie w kwocie 6.198.570 zł, a w pozostałej części rewizję pozwanej Spółdzielni oddalił.

Przedstawiony wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył rewizją nadzwyczajną Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, zarzucając, że zaskarżony wyrok wydany został z rażącym naruszeniem przepisów art. 56 k.p. i art. 477¹ § 2 k.p.c., i domagał się jego uchylenia i oddalenia rewizji pozwanej spółdzielni od wyroku Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r. sygn. akt (...).

Na rozprawie przed Sądem Najwyższym w dniu 2 grudnia 1991 r. powód oświadczył, że odszkodowanie w kwocie 6.198.570 zł, zasądzone zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyrokiem Sądu Wojewódzkiego, pobrał od pozwanej spółdzielni, w związku z czym nie zamierza dochodzić wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy, które w kwocie 5.334.684 zł zostało mu zasądzone zmienionym przez Sąd Wojewódzki wyrokiem Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r. i zrzeka się tego roszczenia, domagając się wyłącznie przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach.

Natomiast pełnomocnik strony pozwanej, wnosząc o oddalenie rewizji nadzwyczajnej, podniósł, że przywrócenie powoda do pracy w pozwanej Spółdzielni jest nieuzasadnione również dlatego, że stanowisko kierownika wytwórni wód gazowanych zostało zlikwidowane, a pozwana spółdzielnia postawiona została w stan likwidacji postanowieniem Sądu Gospodarczego, które uprawomocniło się dnia 13 listopada 1992 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty rewizji nadzwyczajnej są uzasadnione.

W świetle art. 56 i 57 § 1 k.p. pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach oraz o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc, albo o odszkodowanie. Wybór roszczeń należy do pracownika. Wprawdzie przepis art. 477¹ § 2 k.p.c. w sytuacji, gdy pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, daje sądowi możliwość uwzględnienia z urzędu innego roszczenia alternatywnego, ale tylko wtedy, jeżeli zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione. Tymczasem roszczenie powoda o przywrócenie do pracy było uzasadnione. Nie czyniła go bezzasadnym okoliczność, że powód w wykonaniu wcześniejszego wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 15 lutego 1991 r. domagał się przywrócenia do pracy na poprzednio zajmowane stanowisko kierownika wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa i nie zgadzał się na podjęcie pracy na proponowanych mu przez stronę pozwaną stanowiskach kierownika domu handlowego lub kierownika administracyjno-gospodarczego. Przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, w rozumieniu przepisów art. 45 § 1 i art. 56 k.p., oznacza bowiem - wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Wojewódzkiego - tę samą, a nie taką samą pracę, jak wykonywana przed rozwiązaniem umowy o pracę, a zatem pracownik przywrócony do pracy na poprzednich warunkach ma prawo domagać się zatrudnienia na tym samym stanowisku pracy, jakie zajmował uprzednio, nie wystarcza zaś zapewnienie mu pracy na stanowisku równorzędnym.

Za powyższym poglądem przemawia okoliczność, że Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 28 maja 1976 r. V PZP 12/75 (OSNCP, z. 9, poz. 187), wyjaśniając charakter prawny orzeczenia o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach, uznał, że doprowadza ono do powstania stosunku pracy, jaki istniał przed zakwestionowanym rozwiązaniem umowy o pracę, a więc restytuuje stosunek pracy o dotychczasowej treści. Nie można przy tym zrównywać roszczenia o przywrócenie do pracy z roszczeniami o ponowne nawiązanie stosunku pracy (np. art. 53 § 5 k.p., art. 66 § 2 k.p.) lub roszczeniami o zatrudnienie na stanowisku równorzędnym (np. § 16 rozp. RM z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych - jedn. tekst: Dz. U. z 1985 r. Nr 2, poz. 10 ze zm., art. 74 k.p., art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne - Dz. U. Nr 32, poz. 172 ze zm.). Inny bowiem charakter tych roszczeń wynika nie tylko z odrębnego i odmiennego zapisu ustawy, lecz także z celu, jakiemu one służą. Roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach przysługuje pracownikowi wówczas, gdy niezgodne z prawem działanie zakładu pracy doprowadziło do rozwiązania stosunku pracy. Ustawodawca cywilny przy tak nagannym zachowaniu kontrahenta i jego działaniu wbrew przepisom prawa przewiduje sankcje bezwzględnej nieważności czynności prawnej. W prawie pracy jednak, ze względu na konieczność zapewnienia pewności w stosunkach zatrudnienia, ustawodawca zasadniczo z sankcji tej zrezygnował, uznając wszelkie czynności zakładu pracy prowadzące do rozwiązania stosunku pracy za prawnie skuteczne, lecz wzruszalne. Konstrukcja ta, w porównaniu z konstrukcją przyjętą w art. 58 k.p., w znacznym zakresie ogranicza ochronę kontrahenta. Nie można zatem - jak to uczynił Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie w zaskarżonym wyroku - jeszcze jej pomniejszać w drodze rozszerzającej wykładni przepisów art. 45 i 56 k.p. i użytego w nich zwrotu "przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach". Wykładnia taka w sposób rażący narusza bowiem art. 45 i 56 k.p. i wyrażoną w tych przepisach zasadę ochrony trwałości stosunku pracy. W świetle powyższych rozważań uzasadniony był zatem wyrok Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r., przywracający powoda do pracy w pozwanej spółdzielni na poprzednich warunkach (co w zakresie rodzaju pracy oznacza przywrócenie do pracy na poprzednio zajmowanym stanowisku kierownika wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa), natomiast zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego, zmieniający wyrok Sądu Rejonowego i zasądzający powodowi zamiast przywrócenia do pracy odszkodowanie, wydany został z rażącym naruszeniem przepisów art. 477¹ § 2 k.p.c., wobec czego Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił rewizję strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r. przywracającego powoda do pracy w pozwanej spółdzielni na poprzednich warunkach.

Przywróceniu powoda do pracy nie stoją na przeszkodzie podniesione przez stronę pozwaną na rozprawie przed Sądem Najwyższym okoliczności, że zajmowane przez powoda stanowisko kierownika wytwórni wód gazowanych i rozlewni piwa uległo w nowej strukturze organizacyjnej spółdzielni likwidacji, a pozwana spółdzielnia postawiona została w stan likwidacji. Okoliczności te powstały już po wydaniu przez Sąd Rejonowy orzeczenia o przywróceniu do pracy. Mogą one, w zależności od całokształtu okoliczności towarzyszących, uzasadniać rozwiązanie umowy o pracę z powodem bądź w drodze wypowiedzenia, bądź wypowiedzenia mu warunków pracy i płacy (w tym zajmowanego stanowiska) po wykonaniu przez stronę pozwaną wyroku Sądu Rejonowego przywracającego powoda do pracy.

Natomiast nie uzasadniają one zasądzenia powodowi odszkodowania zamiast przywrócenia go do pracy, skoro w świetle art. 45 § 2 k.p. likwidacja zakładu pracy, zmiany organizacyjne związane z ograniczeniem zatrudnienia w zakładzie i inne wymienione w tym przepisie okoliczności pozwalają sądowi na nieuwzględnienie żądania pracownika przywrócenia go do pracy i przyznania mu w takim przypadku odszkodowania tylko w razie nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia umowy o pracę, nie zaś w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, dokonanego z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie.

Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej w powyższym zakresie nie przeszkadza fakt, że została wniesiona ona po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku. Zaskarżone orzeczenie bowiem, zasądzające na rzecz powoda jedynie odszkodowanie, nie zaś przywrócenie do pracy, praktycznie usankcjonowało wszystkie działania pozwanej spółdzielni zmierzające do rozwiązania z powodem stosunku pracy w sposób niezgodny z prawem, co nie godzi tylko w prawnie chronione interesy powoda, ale także - podważając wiarygodność wyroków sądowych - narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej jako państwa prawnego (art. 421 § 2 k.p.c.).

Uzasadniona byłaby rewizja nadzwyczajna także w zakresie wynagrodzenia w kwocie 5.334.684 zł, zasądzonego powodowi wyrokiem Sądu Rejonowego w Grójcu z dnia 5 czerwca 1991 r. za czas pozostawania bez pracy, gdyby nie oświadczenie powoda złożone na rozprawie przed Sądem Najwyższym, że wobec pobrania przez niego odszkodowania w kwocie 6.198.570 zł, zasądzonego mu zaskarżonym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego, zrzeka się roszczenia o wynagrodzenie i domaga się jedynie przywrócenia do pracy na poprzednio zajmowane stanowisko. Oświadczenie takie uznać należy za połączone ze zrzeczeniem się roszczenia cofnięcie pozwu o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Czynności te, w zasadzie niedopuszczalne w postępowaniu przed Sądem Najwyższym wywołanym rewizją nadzwyczajną (art. 423 § 2 k.p.c.), są dozwolone w postępowaniu przed tym sądem, spowodowanym złożeniem rewizji nadzwyczajnej w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 423 § 3 k.p.c.). Sąd Najwyższy uznał te czynności za dopuszczalne, gdyż nie pozostają one w niezgodności z prawem lub zasadami współżycia społecznego ani też nie naruszają słusznego interesu powoda (art. 203 § 4 i art. 469 k.p.c.). Z chwilą uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia rewizji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w części przywracającej powoda do pracy kwotę 6.198.570 zł, zasądzoną powodowi przez Sąd Wojewódzki jako odszkodowanie, ocenić należy jako wynagrodzenie za 3-miesięczny okres pozostawania powoda bez pracy (art. 57 § 1 k.p.), a pobranie przez powoda wymienionej kwoty zaspokaja jego roszczenia z tego tytułu. Natomiast zasądzenie mu tego wynagrodzenia niezależnie od pobranego odszkodowania mogłoby doprowadzić do otrzymania dwóch świadczeń z tego samego tytułu, zwłaszcza że nawet w razie uchylenia zaskarżonego wyroku w części zasądzającej powodowi odszkodowanie w wymienionej kwocie, jej odzyskanie przez pozwaną spółdzielnię byłoby w świetle art. 410 w zw. z art. 409 k.c. problematyczne. Z powyższego względu Sąd Najwyższy, zmieniając w tym zakresie wyrok Sądu Rejonowego w Grójcu, umorzył postępowanie w części dotyczącej objętego tym wyrokiem wynagrodzenia za czas pozostawania powoda bez pracy w kwocie 5.334.664 zł (art. 422 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1, art. 355 § 1, art. 393 § 1 i art. 423 § 1 k.p.c.).

OSNC 1993 r., Nr 9, poz.163