Uchwała z dnia 1992-11-20 sygn. III CZP 140/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 140/92

Uchwała z dnia 20 listopada 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz.

Sędziowie SN: B. Myszka, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku małoletniej Magdaleny M., z udziałem Czesława W., o zniesienie współwłasności i dział spadku, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie postanowieniem z dnia 24 września 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy do rozliczeń pomiędzy współwłaścicielami z tytułu pobranych przez jednego z nich pożytków, jakie rzecz wspólna przynosi, może mieć zastosowanie art. 224 k.c.?

podjął następującą uchwałę:

Do rozliczenia spadkobierców z pobranych przez jednego z nich pożytków z przedmiotu należącego do spadku nie ma zastosowania art. 224 k.c.

Uzasadnienie

Wątpliwość co do przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Wojewódzki powziął w sprawie o dział spadku, w skład którego wchodzi poza nieruchomością rolną 18 954 dolarów kanadyjskich, które otrzymał z polskiego konsulatu już po śmierci spadkodawcy uczestnik postępowania Czesław W., jeden z dwojga spadkobierców. Uczestnik ten ulokował wspomniane dolary na bankowym rachunku z oprocentowaniem stosownym dla terminowych wkładów oszczędnościowych. Sąd Rejonowy, dokonując działu i traktując przyrost kapitału z odsetek jako pożytek z rzeczy wspólnej (art. 52 § 2 k.c.), pobrany przez uczestnika, rozliczył z niego spadkobierców w ten sposób, że w ramach "wyrównania udziału" wnioskodawczyni Magdaleny M. zasądził na jej rzecz od uczestnika w pieniądzu polskim kwotę odpowiadającą jej udziałowi i okresowi liczonemu od dnia otrzymania przez uczestnika dolarów do dnia, w którym wnioskodawczyni pobrała od niego część spadkowego kapitału, a co do należności z tytułu odsetek od kwoty dotychczas nie spłaconej do dnia wskazanego przez wnioskodawczynię.

W rewizji od postanowienia działowego uczestnik postępowania dowodził, że rozstrzygnięcie o pożytkach cywilnych zapadło z naruszeniem art. 224 k.c., gdyż odsetkami bankowymi swobodnie i w dobrej wierze dysponował w okresie, w którym legitymował się postanowieniem sądowym stwierdzającym, że jest jedynym spadkobiercą. W tym stanie rzeczy zachował prawo do pobranych odsetek od ulokowanych wkładów.

Skarżący nawiązywał do postanowienia Sądu Rejonowego w Gryfinie z dnia 29 maja 1976 r. sygn. (...), zmienionego następnie na podstawie art. 679 k.p.c. postanowieniem tegoż Sądu z dnia 28 kwietnia 1988 r. sygn. (...), stwierdzającym prawo do spadku w równych częściach na rzecz uczestnika syna spadkodawcy i wnioskodawczyni małoletniej wnuczki spadkodawcy.

Sąd Wojewódzki, stawiając pytanie, czy do rozliczeń pomiędzy współwłaścicielami z tytułu pobranych przez jednego z nich pożytków może mieć zastosowanie art. 224 k.c., zauważył, że przejęcie zasad podziału pożytków według reguły art. 207 k.c. spowoduje, że uczestnik postępowania znajdzie się w sytuacji gorszej niż gdyby traktować go na gruncie art. 224 k.c. jako posiadacza samoistnego w dobrej wierze. W takim bowiem wypadku byłby zobowiązany do zwrotu pożytków dopiero w chwili wytoczenia przeciwko niemu powództwa o zwrot pobranych pożytków lub zapłaty ich równowartości. Według Sądu Wojewódzkiego, ustawodawca w art. 224 k.c. użył pojęcia posiadacza w rozumieniu art. 336 k.c. W myśl zaś tego przepisu posiadaczem samoistnym może być zarówno osoba, która włada rzeczą stanowiącą jej własność, jak też ten, kto zawładnął cudzą rzeczą.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sformułowane przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne odnosi się do stosunku prawnego powstałego pomiędzy spadkobiercami, regulowanego według zasad art. 1035 k.c. na podstawie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych. Dlatego udzielona odpowiedź dotyczy roszczenia spadkobiercy o udział w pobranych pożytkach ze spadkowego przedmiotu. Można jednak zauważyć, że takie samo rozstrzygnięcie przedstawionej kwestii uzasadnia stosunek współwłasności ułamkowej (por. art. 195 i art. 196 k.c.).

Już te wstępne uwagi dostarczają argumentacji dostatecznej do wyjaśnienia, że w stosunkach pomiędzy spadkobiercami (współwłaścicielami) na gruncie prawa do korzystania z rzeczy wspólnej ma zastosowanie art. 207 k.c., który zapewnia każdemu spadkobiercy (współwłaścicielowi) prawo do udziału w pożytkach i innych przychodach w stosunku do wielkości posiadanego udziału. W konsekwencji pobrania przez jednego z nich pożytków ponad udział rodzi obowiązek zwrotu lub stosownego rozliczenia się w ramach działu (zniesienia współwłasności) z pozostałymi spadkobiercami (współwłaścicielami).

Natomiast art. 224 k.c. odnosi się do stosunków innych, a mianowicie do stosunku pomiędzy właścicielem (współwłaścicielem) rzeczy a jej posiadaczem, tj. osobą, która nie jest związana we wspólność majątkową charakteryzującą stosunek współwłasności. Przepis ten zamieszczony został w oddzielnym dziale, zamieszczonym po dziale odnoszącym się do współwłasności. Dział ten obejmuje grupę przepisów, które ustalają sferę ochrony prawa własności poprzez określenie treści z zakresu szeregu roszczeń wynikających z tego prawa w stosunku do podmiotów, które w tę sferę wkraczają (por. art. 222-231 k.c.). Przede wszystkim chodzić tu będzie o osobę pozbawiającą właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą (por. art. 336 k.c.). Powszechnie przyjmuje się, że roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy o zwrot pożytków, o odszkodowanie za zużycie lub pogorszenie rzeczy oraz usunięcie skutków dokonanych nakładów, mają charakter uzupełniający roszczenia windykacyjne i negatoryjne (por. art. 222 k.c.). Mogą one powstać wyłącznie w stosunkach między właścicielem a posiadaczem. Nie mogą zaś zaistnieć pomiędzy współwłaścicielami. Innymi słowy, przepisy, o których mowa, odnoszą się do dziedziny stosunków zewnętrznych, natomiast przepisy o współwłasności, m.in. art. 207 k.c., do sfery układów wewnętrznych pomiędzy osobami, które mają uprawnienia w odniesieniu do rzeczy (przedmiotu) wspólnej.

Nie może wpłynąć na odmienną ocenę sprawy okoliczność, że Czesław W., uczestnik postępowania, rozporządzał pobranymi pożytkami z przedmiotu należącego do spadku w okresie, w którym legitymował się prawomocnym postanowieniem sądu stwierdzającym niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, że spadek przeszedł w całości na niego. Orzeczenie takie, legitymujące spadkobiercę wobec osób trzecich, stosownie do treści art. 1028 k.c., stwarza jedynie domniemanie spadkobrania (por. art. 1025 k.c.). Nie ma ono jednak charakteru konstytutywnego, gdyż o wwiązaniu w spadek decydują wyłącznie zdarzenia prawne określające spadkobranie według zasad kodeksowych. Te zaś w niniejszej sprawie każą traktować uczestnika Czesława W. jako spadkobiercę majątku ojca w 1/2 części, co zostało poświadczone w późniejszym postanowieniu zmieniającym orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku. Wobec współspadkobiercy wymieniony uczestnik postępowania nie może występować czy to jako właściciel rzeczy, czy też jako jego samoistny posiadacz w rozumieniu art. 224 k.c. Zmienione w trybie art. 679 § 1 k.p.c. postanowienie sądu spadku z dnia 29 maja 1976 r. nie może szkodzić uprawnieniom wnioskodawczyni opartym na art. 207 w związku z art. 1035 k.c.

Biorąc pod uwagę te zasady i na podstawie art. 391 k.p.c. Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści jak w sentencji.

OSNC 1993 r., Nr 4, poz. 4