Charakterystyka roszczeń uzupełniających

W świetle art. 224 i 225 k.c. wyróżnić należy roszczenia: o wynagrodzenie za (bezumowne) korzystanie z rzeczy, o wynagrodzenie za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy oraz o zwrot pożytków, których posiadacz nie zużył i o zwrot wartości tych, które zużył, jak również o zwrot wartości pożytków, które nie zostały uzyskane przez posiadacza z powodu złej gospodarki.

Roszczenia uregulowane w art. 224 i n. k.c. są w stosunku do roszczeń windykacyjnego i negatoryjnego (art. 222 k.c.) tzw. właścicielskimi roszczeniami uzupełniającymi (rozliczeniowymi), i tak jak rei vindicatio oraz actio negatoria służą cywilnoprawnej ochronie własności. 

Celem roszczeń uzupełniających jest przywrócenie równowagi majątkowej, która została zakłócona w czasie, gdy rzecz stanowiąca własność jednego podmiotu znajdowała się w posiadaniu innego podmiotu, a posiadanie to nie miało podstawy w istniejącym między tymi podmiotami stosunku prawnym.

W przeciwieństwie do roszczeń zaliczanych do petytoryjnej ochrony własności, roszczenia uzupełniające nie mają charakteru obiektywnego, gdyż ich powstanie i zakres zależą dodatkowo od czynników związanych z dobrą lub złą wiarą posiadacza. Wyłączną przyczynąi źródłem roszczeń z art. 224-225 k.c. jest bezumowne samoistne posiadanie cudzej rzeczy.

Adresatem roszczeń uzupełniających jest posiadacz samoistny, może nim być także posiadacz zależny (art. 230 k.c.). 

W piśmiennictwie podkreśla się, że jeżeli w przepisach ustawy nie zostałyby zawarte normy przyznające właścicielowi roszczenia uzupełniające, mógłby on dochodzić ochrony swoich interesów, których nie zaspokaja roszczenie windykacyjne, na zasadach ogólnych, przede wszystkim na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych (art. 415 i n. k.c.) i o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n. k.c.).

Przewidziane w Kodeksie cywilnym przepisy normujące roszczenia uzupełniające wyłączają w zakresie swego obowiązywania stosowanie zasad ogólnych, co powoduje, w porównaniu z zasadami ogólnymi, zwiększenie ochrony posiadacza samoistnego w dobrej wierze (art. 224 § 1 k.c.) i zaostrzenie odpowiedzialności posiadacza samoistnego w złej wierze (art. 225 k.c.) oraz posiadacza samoistnego w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się on o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego (art. 224 § 2 k.c.).

Roszczenia z art. 224 i n. k.c. umożliwiają ochronę tych interesów majątkowych właściciela, których nie jest w stanie zaspokoić roszczenie windykacyjne, ograniczające się jedynie do żądania zwrotu rzeczy. Roszczenia uzupełniające zachowują przy tym autonomiczność w relacji do żądania windykacyjnego, co oznacza, że mogą być skutecznie dochodzone oddzielnie (zob. np. wyrok SN z 25 lutego 2004 r., II CK 32/03).

Warunkiem dochodzenia roszczeń uzupełniających nie jest wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym, jest nim sam fakt pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą. Innymi słowy, roszczenie‎o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi prawo to przysługiwało, może być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego i jest samodzielnym przedmiotem obrotu).

Uchwała SN z dnia 3 kwietnia 2024 r., III CZP 103/22

Standard: 81192 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenia uregulowane w art. 224 i n. k.c. są w stosunku do roszczenia windykacyjnego (art. 222 § 1 k.c.) tzw. właścicielskimi roszczeniami uzupełniającymi. Roszczenia te umożliwiają ochronę tych interesów właściciela, których nie jest w stanie zaspokoić roszczenie windykacyjne, ograniczające się jedynie do zwrotu rzeczy.

Można wyróżnić następujące roszczenia uzupełniające: o wynagrodzenie za (bezumowne) korzystanie z rzeczy, o wynagrodzenie za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy oraz o zwrot pożytków, których posiadacz nie zużył i wartości tych, które zużył, jak również o zwrot wartości pożytków, które nie zostały uzyskane z powodu złej gospodarki. Zakres tych roszczeń zależy od dobrej i złej wiary posiadacza (art. 224 i 225 k.c.).

Celem roszczeń uzupełniających jest rekompensata strat spowodowanych faktem utraty władztwa nad rzeczą, w przypadku gdy interes majątkowy właściciela nie został zaspokojony jedynie dzięki powództwu windykacyjnemu. Pozbawienie władztwa oznaczało bowiem dla właściciela szkodę w postaci niemożliwości korzystania z rzeczy. 

Jeżeli w przepisach nie zostałyby zawarte normy przyznające właścicielowi roszczenia uzupełniające, mógłby on dochodzić ochrony swoich interesów, których nie zaspokaja roszczenie windykacyjne, na zasadach ogólnych, a więc przede wszystkim na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych i przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. 

Przepisy normujące roszczenia uzupełniające wyłączają w zakresie swego obowiązywania stosowanie zasad ogólnych, co powoduje - w porównaniu z zasadami ogólnymi - zwiększenie ochrony posiadacza samoistnego w dobrej wierze (art. 224 § 1 k.c.) i zaostrzenie odpowiedzialności posiadacza samoistnego w złej wierze oraz posiadacza samoistnego w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się on o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego.

Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2022 r., II CSKP 371/22

Standard: 76589 (pełna treść orzeczenia)