Uchwała z dnia 1992-06-25 sygn. I PZP 22/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 22/92

Uchwała 7 sędziów z dnia 25 czerwca 1992 r.

Przewodniczący: Prezes SN J. Wasilewski. Sędziowie SN: J. Iwulski, K. Kolasiński, M. Mańkowska (sprawozdawca), W. Masewicz, T. Romer (współsprawozdawca), J. Łętowski.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora I. Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 1992 r. wniosku Ministra Sprawiedliwości, zgłoszonego na podstawie art. 16 ust. 2 i 3 ustawy o Sądzie Najwyższym i skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytania prawne:

1. Czy pracownicy naukowi, którzy z tytułu swojej pracy na uczelni nabyli prawo do dodatku za wysługę lat (dodatku stażowego) po powołaniu ich na stanowiska sędziów z obowiązkiem pracy w wymiarze 1/2 etatu, uzyskują prawo do dodatku, obliczonego na podstawie przepracowanych lat na uczelni - również w sądzie, mimo, iż w dalszym ciągu zatrudnieni są na uczelni w pełnym wymiarze czasu pracy i otrzymują tam dodatek w pełnej należnej im wysokości?
2. Czy pracownikom naukowym, którym z tytułu pracy na uczelni przysługuje zwiększony wymiar urlopu, wlicza się również okres pracy na uczelni, przy obliczaniu dodatkowego urlopu przewidzianego w § 1 art. 72 u.s.p. - jeżeli pracownicy ci powołani zostali na stanowisko sędziego z obowiązkiem pracy w wymiarze 1/2 etatu i w dalszym ciągu zatrudnieni są na uczelni w pełnym wymiarze czasu pracy?

podjął następującą uchwałę:

Pracownikowi naukowemu powołanemu na stanowisko sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy okres pracy na uczelni wlicza się w sądzie:

1) do okresu uprawniającego do dodatku za wysługę lat;

2) do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu dodatkowego.

Uzasadnienie

Przedstawione pytania prawne do rozpoznania w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego wyłoniły się w związku z możliwością powoływania pracowników nauki na stanowiska sędziowskie w niepełnym wymiarze czasu pracy w sytuacji jednoznacznego pozostawania w pełnym wymiarze czasu pracy w placówkach naukowych zgodnie z art. 51 § 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 23, poz. 138; zm.: Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 89, poz. 517 oraz Dz. U. z 1991 r. Nr 55, poz. 234 i Nr 100, poz. 443), zwanej dalej ustawą o u.s.p., i art. 28 § 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 153; zm.: Nr 53, poz. 306 oraz Dz. U. z 1991 r. Nr 83, poz. 371, Nr 100, poz. 443 i 113, poz. 491).

Taką możliwość powoływania profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych na stanowisko sędziego wprowadziła ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o powołaniu sądów apelacyjnych oraz o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, kodeks postępowania cywilnego, kodeks postępowania karnego, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. Nr 53, poz. 306) w art. 2 co do sędziów Sądu Apelacyjnego, i w art. 5 co do sędziów Sądu Najwyższego.

Powołane wyżej przepisy ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. dopuściły więc możliwość powoływania samodzielnych pracowników nauki na stanowiska sędziów sądów apelacyjnych i Sądu Najwyższego w niepełnym wymiarze czasu pracy. Z treści tych przepisów wynika, że pracę na stanowisku sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy może wykonywać profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych równolegle ze swoją pracą w szkole wyższej, Polskiej Akademii Nauk, instytucie naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej. Powołanie tych osób na stanowisko sędziów jedynie w niepełnym wymiarze czasu pracy wskazuje na to, że będą one równocześnie kontynuować dotychczasowe zatrudnienie w zakładach naukowych.

Ze względu na treść tych przepisów, w których mowa o "niepełnym czasie pracy", a więc czasie pracy wykonywanym w wymiarze niższym niż pełny, przedstawione do rozstrzygnięcia pytanie prawne, ograniczając się do wymiaru czasu pracy w 1/2 etatu, zawężają powstałe zagadnienia tak, jakby niepełny wymiar czasu pracy dotyczył wyłącznie 1/2 etatu. "Niepełny wymiar czasu pracy" jest pojęciem szerszym niż praca w połowie czasu. Tak postawione pytanie mogłoby implikować, że profesorowie i docenci habilitowani mogą być zatrudnieni jako sędziowie tylko w wymiarze 1/2 etatu. "Niepełny wymiar czasu" stwarza także inne możliwości zatrudnienia niż w wymiarze 1/2 etatu. Dlatego też odpowiedź na postawione pytania Sąd Najwyższy odniósł do "niepełnego wymiaru czasu pracy", jako pojęcia użytego w art. 2 pkt 19b i art. 5 pkt 1b powołanej ustawy z dnia 13 lipca 1990 r.

W art. 2 pkt 23b i art. 5 pkt 2a cyt. ustawy dodano również do ustawy o u.s.p. i ustawy o Sądzie Najwyższym analogicznie brzmiące przepisy: art. 59 § 3 ustawy o u.s.p. i art. 33 ust. 3 ustawy o Sądzie Najwyższym, które dopuszczają odwołanie sędziego powołanego w niepełnym wymiarze czasu pracy w przypadku zaprzestania wykonywania zatrudnienia w polskich szkołach wyższych, Polskiej Akademii Nauk oraz w instytucie naukowo-badawczym i innych placówkach naukowych.

Łączenie pracy naukowej na wyższych uczelniach i placówkach naukowych w charakterze profesorów czy doktorów habilitowanych z pracą sędziego jest niewątpliwie przydatne do wykonywania zawodu sędziowskiego. Przy wykonywaniu zawodu sędziowskiego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustawodawca przyjął zatem założenie kontynuowania dotychczasowej pracy naukowej.

Takie szczególne unormowanie ustawowe co do podwójnego zatrudnienia sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy także jako pracownika nauki w dotychczasowej placówce naukowej przy przyjęciu, że kontynuowanie pracy naukowej jest niejako korzystne dla dalszego wykonywania zawodu sędziowskiego, stwarza odmienną sytuację prawną niż sytuacja pracownika zatrudnionego w dodatkowym miejscu pracy. Powołane przez pytającego uchwały Sądu Najwyższego: składu 7 sędziów z dnia 27 stycznia 1977 r. V PZP 5/75 (OSNCP z 1977, z. 4, poz. 63), składu 7 sędziów z dnia 6 lutego 1979 r. V PZP 5/78 (OSNCP 1979, z. 6, poz. 109) i pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 listopada 1988 r. III PZP 33/88 (OSNCP 1989, z. 7-8, poz. 108) nie dotyczą wątpliwości prawnych wyrażonych w przedstawionych pytaniach, gdyż zawierają one wykładnię przepisów kodeksu pracy, nie zaś będących przedmiotem rozważań przepisów ustaw, odrębnie regulujących uprawnienia urlopowe do zwiększonego urlopu dla pracowników naukowych-sędziów.

Stosunek pracy pracownika naukowego i sędziego, normowany odrębnymi pragmatykami służbowymi, różni się od powszechnych stosunków pracy także i tym, że w obu tych zawodach mamy do czynienia, wprawdzie z różną w charakterze, służbą państwową, ale opłacaną przy tym z tego samego budżetu państwa. Zważywszy zaś na to, że kwalifikacje uzyskane w związku z praktycznym wykonywaniem obu tych zawodów są wzajemnie przydatne, wykorzystanie doświadczeń pracy naukowej w praktyce orzeczniczej sędziego ma istotną wartość. Tak też należy rozumieć intencje ustawodawcy, który nie tylko dopuszcza możliwość wykonywania obu tych zawodów równocześnie, ale także dostrzega płynące stąd pożytki, na co wskazuje przepis uprawniający do odwołania sędziego, jeżeli zrezygnuje on z pracy naukowej. Te względy nakazują inaczej spojrzeć na uprawnienia tych pracowników w zakresie objętym pytaniem.

Inna bowiem sytuacja prawna wynika z omawianych przepisów ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. w stosunku do sędziów-pracowników nauki, zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Kontynuowanie przez takiego sędziego pracy naukowej na uczelni nie jest traktowane jako praca dodatkowa ani w myśl przepisów ustawy o u.s.p., ani przepisu ustawy o Sądzie Najwyższym, ale odwrotnie, wręcz wskazana jest praca sędziego-pracownika nauki w obu charakterach zatrudnienia.

Specyfika obu zawodów sędziego i pracownika nauki oraz przydatność wykonywania obu zatrudnień jednocześnie wskazują na konieczność odróżnienia charakteru tych zatrudnień i uprawnień sędziego-pracownika nauki w zakresie wymiaru urlopu i dodatku służbowego od uprawnień pracowniczych wynikających z zatrudnienia w ramach stosunku pracy w dodatkowym miejscu pracy.

Wysokość wynagrodzenia sędziów równorzędnych różnicuje staż pracy i pełnione funkcje. Poza tą ogólną zasadą przepisy art. 71 ustawy o u.s.p. i art. 45 ustawy o Sądzie Najwyższym odsyłają do rozporządzenia Prezydenta RP. Jednakże w zakresie przyznawania dodatków za wieloletnią pracę oba rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 25 września 1990 r. w sprawie wynagrodzeń sędziowskich (Dz. U. Nr 66, poz. 391 i 392) nie zawierają regulacji i odsyłają do przepisów ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. Nr 31, poz. 214 ze zm.). Zgodnie z upoważnieniem zawartym w art. 22 tej ustawy zasady przyznawania sędziom dodatków za wieloletnią pracę znajdują się w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych (Dz. U. Nr 8, poz. 50).

Na podstawie § 7 ust. 2 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989 r. do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy zatrudnienia w urzędach państwowych oraz w innych uspołecznionych zakładach pracy, z wyłączeniem okresów zatrudnienia w tych urzędach i zakładach pracy, w których stosunek pracy wygasł wskutek porzucenia pracy przez pracownika lub został rozwiązany przez zakład pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Dyrektywy interpretacyjne, wynikające z charakteru dodatku za staż pracy naukowej jako składnika wynagrodzenia premiującego dodatkową wiedzę i doświadczenie nabyte podczas kolejnych lat pracy naukowej, wskazują na to, że zaliczeniu podlegają okresy pracy naukowej do czasu powołania na stanowisko sędziego, niezależnie od tego, czy zatrudnienie w szkole wyższej lub innej placówce naukowej jest nadal kontynuowane, tym bardziej, skoro jest to wskazane w przypadku powołania sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Dla oceny prawa do dodatku stażowego obojętna jest sprawa, czy i w jakiej wysokości sędziowie-pracownicy naukowi otrzymują ten dodatek w szkołach wyższych, nie ma również podstaw prawnych do uzależnienia prawa do dodatku w jednym miejscu pracy od np. wstrzymania dodatku w innym miejscu pracy. Dodatek ten, jako składnik wynagrodzenia za pracę, przysługuje z tytułu wykonywania każdego zatrudnienia, i jako składnik wynagrodzenia za pracę nie może być ograniczony, czy też wyłączony przez fakt, że ten sam pracownik wykonuje pracę w innym jeszcze miejscu, za którą też otrzymuje wynagrodzenie z dodatkiem.

Artykuł 105 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) stanowi m.in., że wynagrodzenie nauczyciela akademickiego składa się z wynagrodzenia zasadniczego i innych składników (ust. 1) i nauczycielowi akademickiemu przysługuje dodatek za staż pracy za każdy rok pracy, poczynając od czwartego roku pracy (ust. 6).

A zatem uprawnienia do zwiększonego dodatku za staż pracy zagwarantowane wspomnianą ustawą o szkolnictwie wyższym korespondują z uprawnieniami przewidzianymi dla sędziów.

Mamy więc do czynienia z dwoma grupami zawodowymi, które ze względu na rangę swoich zawodów i ciężar zadań, jakie wykonywanie tych zawodów nakłada, mają zagwarantowane prawo do dodatku za staż pracy.

Te wszystkie argumenty przemawiają za udzieleniem odpowiedzi na pierwsze pytanie, że pracownik naukowy powołany na stanowisko sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy uzyskuje w sądzie prawo do dodatku stażowego, obliczonego na podstawie przepracowanych lat na uczelni, niezależnie od pobierania dodatku stażowego na uczelni.

Uprawnienia sędziów do urlopu wypoczynkowego regulują przepisy kodeksu pracy oraz art. 72 ustawy o u.s.p. i art. 46 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym, które dotyczą urlopów dodatkowych. W myśl tych przepisów coroczny urlop dodatkowy przysługuje sędziemu w wymiarze 6 dni roboczych po 10 latach pracy, a 12 dni roboczych - po 15 latach pracy. Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu dodatkowego, wlicza się wyszczególnione okresy zatrudnienia oraz inne okresy pracy, jeżeli z tytułu tego zatrudnienia przysługiwał zwiększony wymiar urlopu.

W przypadku nauczycieli akademickich podejmujących zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach sędziów mamy do czynienia z osobami, którym nie tylko przysługiwał, ale nadal przysługuje zwiększony wymiar urlopu w wymiarze 6 tygodni w ciągu roku - w myśl art. 108 ustawy o szkolnictwie wyższym. Profesor lub doktor habilitowany powołany na stanowisko sędziego spełnia zatem warunki wynikające z powyższych przepisów do zaliczenia mu okresu pracy naukowej na uczelni do lat pracy, od których zależy wymiar urlopu.

Użycie w ostatnich wyrazach cytowanych wyżej przepisów czasu przeszłego "jeżeli z tytułu tego zatrudnienia przysługiwał zwiększony wymiar urlopu" nie oznacza, że zatrudnienie to powinno ustać, a wskazuje jedynie, że pracownik ten miał już uprzednio prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Zwrot "przysługiwał", użyty przez ustawodawcę w powołanych wyżej przepisach ustawy o u.s.p. i ustawy o Sądzie Najwyższym, dotyczy bowiem "zwiększonego wymiaru urlopu, a nie "zatrudnienia", a więc wprowadzenie czasu przeszłego nie powinno mieć negatywnego wpływu dla rozstrzygnięcia rozważanej kwestii. Gdyby nawet przyjąć, że zwrot "przysługiwał" odnosi się do zatrudnienia, które ustało z chwilą podjęcia pracy na stanowisku sędziego, to nie można jednak pominąć tego, że przepis ten został sformułowany wcześniej, przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 13 lipca 1990 r.

Ustawa o u.s.p. uchwalona została dnia 20 czerwca 1985 r. i wprowadzone nią prawo do zwiększonego wymiaru urlopów dla sędziów nie mogło uwzględniać sytuacji wykonywania pracy na stanowisku sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy przez nauczycieli akademickich zatrudnionych równolegle w instytucjach naukowych. Takiej możliwości prawo o u.s.p. nie przewidywało. Dlatego nie można obecnie przywiązywać zbyt dużej wagi do wykładni gramatycznej słowa "przysługiwał", lecz należy posłużyć się wykładnią celowościową, która prowadzi do wniosku o dopuszczalności wliczenia okresu pracy nauczyciela akademickiego na uczelni, wykonywanej równolegle z pracą sędziego, do wymiaru dodatkowego urlopu, przewidzianego w art. 27 § 1 ustawy o u.s.p. i art. 46 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym.

Ratio legis tych przepisów to umożliwienie sędziom-pracownikom nauki wykonywania pracy w sądownictwie obok pracy naukowej w niezmienionych warunkach, także w zakresie wypoczynku i prawa do urlopu.

Istotą dodatkowego urlopu wypoczynkowego zarówno dla pracowników naukowych, jak i dla sędziów jest umożliwienie im regeneracji sił po bardzo wyczerpującej i stresowej pracy w charakterze sędziego i pracownika nauki. Takich celów nie mógłby spełnić dodatkowy urlop udzielany sędziemu-profesorowi lub doktorowi habilitowanemu tylko w jednym miejscu pracy, tj. uczelni, czy w placówce naukowej.

Z tych względów wydaje się, że wykładnia omawianych przepisów ze względu na cel i szczególny charakter przepisów pragmatyki sędziowskiej, które pozwalają na łączenie zatrudnień w obu charakterach: sędziego i pracownika nauki, wymaga odrębnej wykładni celowościowej. Ustalenie jednakowych zasad urlopowych w obu miejscach pracy sędziego-pracownika nauki wpłynie w sposób istotny na realizację prawa do urlopu i możliwości korzystania z konstytucyjnego prawa do wypoczynku. Decydującym bowiem dla wymiaru urlopu dodatkowego jest rodzaj pracy upoważniający do podwyższenia wymiaru tego urlopu.

Przytoczone wyżej dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczyło ogólnych zasad prawa pracy w zakresie uprawnień urlopowych, nie jest zatem odpowiednie do szczególnej sytuacji prawnej wynikającej z przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym i ustawy o u.s.p., które preferują równoczesne wykonywanie pracy na obu stanowiskach: naukowca i sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy, nie określając żadnej z tych prac jako podstawową i dodatkową. Takie odmienne uregulowanie w porównaniu z przepisami kodeksu pracy determinują również odmienne reguły uprawnień do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Cel urlopu pracownika nauki i zarazem sędziego może być spełniony tylko wówczas, jeżeli urlop jest równocześnie udzielony w obu miejscach pracy, i to w jednakowym wymiarze. Trudno jest bowiem odpoczywać, mając np. urlop na uczelni z obowiązkiem pracy w sądownictwie. Byłoby to zaprzeczeniem dbałości o zdrowie i konieczny wypoczynek pracownika.

Sąd Najwyższy uznał zatem, że pracownikowi naukowemu powołanemu na stanowisko sędziego w niepełnym wymiarze czasu pracy wlicza się okres pracy na uczelni do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu dodatkowego.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1992 r., Nr 12, poz. 212