Uchwała z dnia 1992-07-14 sygn. III CZP 72/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 72/92

Uchwała 7 sędziów z dnia 14 lipca 1992 r.

Przewodniczący: Prezes SN S. Rudnicki. Sędziowie SN: F. Barczewska, H. Ciepła, S. Dmowski, G. Filcek, Z. Świeboda (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora J. Szewczyka, rozpoznał wniosek Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 1992 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania prawne:

1. Czy na postanowienie o umorzeniu postępowania wydane w toku postępowania opiekuńczo-wychowawczego bądź poprawczego na podstawie art. 21 § 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) - dalej w skrócie u.p.n. - przysługuje pokrzywdzonemu zażalenie?
2. Czy postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania wydane w toku postępowania opiekuńczo-wychowawczego bądź poprawczego doręcza się pokrzywdzonemu wraz z uzasadnieniem z urzędu, czy też wzywa się go na rozprawę lub posiedzenie?

podjął następującą uchwałę:

Na postanowienie o umorzeniu postępowania wydane w toku postępowania opiekuńczo-wychowawczego bądź poprawczego przysługuje pokrzywdzonemu zażalenie (art. 21 § 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - Dz. U. Nr 35, poz. 228). Postanowienie to doręcza się z urzędu pokrzywdzonemu wraz z uzasadnieniem i pouczeniem o sposobie i terminie wniesienia zażalenia.

Uzasadnienie

1. Pierwszy Prezes SN skierował do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego wniosek Ministra Sprawiedliwości o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na pytanie prawne przytoczone w sentencji uchwały. Uzasadniając wniosek Minister Sprawiedliwości stwierdził, że w orzecznictwie sądów istnieją rozbieżności na tle interpretacji przepisów dotyczących czynności pokrzywdzonego w sprawach nieletnich. W szczególności dotyczą one statusu prawnego pokrzywdzonego w wypadku umorzenia postępowania opiekuńczo-wychowawczego lub poprawczego, a w związku z tym dopuszczalności zażalenia składanego przez pokrzywdzonego na postanowienie o umorzeniu postępowania.

2. Ustawę z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, 2) postępowania o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, 3) wykonania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21 (art. 1 § 1 cyt. ustawy). Dział III omawianej ustawy pt. "Postępowanie przed sądem" obejmuje m.in. przepisy o: 1) postępowaniu wyjaśniającym, 2) postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym, 3) postępowaniu poprawczym, 4) postępowaniu w sprawie stosowania środków leczniczo-wychowawczych, 5) postępowaniu odwoławczym. Przepisy o tych postępowaniach poprzedzone są "Przepisami ogólnymi o postępowaniu"; wśród tych przepisów zamieszczony został art. 20 zawierający odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego - trybu nieprocesowego, a w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów przez policję, powoływania i działania obrońcy oraz w postępowaniu poprawczym - do stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego.

Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej (art. 40 k.p.k. w zw. z art. 20 § 3 zd. ostatnie cyt. ustawy). Pokrzywdzony nie jest jednak stroną w postępowaniu w sprawie nieletniego, niezależnie od tego, czy postępowanie przybiera postać postępowania opiekuńczo-wychowawczego, czy też poprawczego; stronami są tylko 1) nieletni, 2) rodzice lub opiekunowie nieletniego, 3) prokurator (art. 30 § 1 cyt. ustawy). Pokrzywdzonemu nie doręcza się postanowienia w przedmiocie zastosowania środka wychowawczego wraz z pouczeniem o trybie i terminie odwołania (art. 46 § 2 cyt. ustawy). W postępowaniu poprawczym nie może on wytoczyć powództwa cywilnego lub zgłosić się jako oskarżyciel posiłkowy (art. 48 pkt 4 i 8 cyt. ustawy).

Stosownie do art. 24 § 1 omawianej ustawy sędzia rodzinny ma obowiązek wszczęcia postępowania w razie ujawnienia okoliczności, o których mowa w art. 2 ustawy, tj. wskazujących na istnienie demoralizacji nieletniego lub popełnienia przez niego czynu karalnego; wydaje wówczas postanowienie o wszczęciu postępowania. Sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania, jeżeli po otrzymaniu materiałów okazało się, że brak jest podstaw do uznania, że wystąpiły okoliczności wskazane w art. 2 ustawy albo przy orzeczeniu środków wychowawczych lub poprawczych jest to niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie. Jedynie wszczęte postępowanie sędzia rodzinny umarza i to z tych samych powodów, co w postanowieniu o niewszczęciu postępowania (art. 21 § 2 cyt. ustawy). Na postanowienie o wszczęciu postępowania przysługuje zażalenie stronom określonym w art. 30 § 1 cyt. ustawy; pokrzywdzonemu natomiast przysługuje zażalenie tylko na postanowienie o niewszczęciu postępowania i na postanowienie o umorzeniu postępowania (art. 21 § 3 cyt. ustawy). Tak więc odpowiedź twierdząca na pierwsze pytanie wynika wprost z ustawy.

Bardziej złożona mogłaby być argumentacja przytoczona w odpowiedzi na pytanie drugie, gdyby dla jej uzasadnienia posługiwać się, za pośrednictwem art. 20 cyt. ustawy, przepisami kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu postępowania karnego. Jednakże zbędność rozwiązania w tych przepisach wynika z faktu przyznania przez ustawodawcę pokrzywdzonemu zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania. Jeżeli z woli ustawodawcy pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania, to oczywiste jest, że treść takiego postanowienia wraz z uzasadnieniem powinna być mu znana.

Pokrzywdzony, nie będąc stroną, nie bierze udziału w sprawie i nie ma możliwości zapoznania się z tym postanowieniem, choćby nawet przesłuchiwany był w charakterze świadka na rozprawie, na której wydane zostało takie postanowienie. A zatem sąd powinien z urzędu doręczyć pokrzywdzonemu postanowienie o umorzeniu postępowania wraz z uzasadnieniem, bez względu na to, czy wydane i ogłoszone zostało na rozprawie, czy też wydane zostało poza rozprawą. Doręczając to postanowienie pokrzywdzonemu sąd powinien pouczyć go o terminie i sposobie wniesienia zażalenia (art. 357 § 2 k.p.c., art. 91 § 6 k.p.k. i art. 20 cyt. ustawy).

Jeśli chodzi o wyrażoną we wniosku Ministra Sprawiedliwości wątpliwość co do potrzeby wzywania pokrzywdzonego na rozprawę, należy zaznaczyć, że zażalenie rozpoznawane jest na posiedzeniu niejawnym; Sąd drugiej instancji może jednak - w celu jego załatwienia - wyznaczyć rozprawę i wówczas obowiązany jest o terminie rozprawy zawiadomić także pokrzywdzonego (art. 392, 393 § 1, art. 148 § 2 k.p.c. i art. 87, 88 k.p.k. w zw. z art. 409 i nast. k.p.k. oraz art. 20 cyt. ustawy).

Z tych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1992 r., Nr 10, poz. 183