Uchwała z dnia 1992-04-29 sygn. III AZP 3/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III AZP 3/92

Uchwała 7 sędziów z dnia 29 kwietnia 1992 r.

Przewodniczący: Prezes SN J. Wasilewski. Sędziowie SN: J. Iwulski, A. Józefowicz (sprawozdawca), J. Kwaśniewski (współsprawozdawca i autor uzasadnienia), K. Kolasiński, J. Łętowski, T. Romer.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora W. Skoniecznego, po rozpoznaniu wniosku Ministra Sprawiedliwości, skierowanego do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, do rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:

1. Czy ustanawiając określoną osobę tłumaczem przysięgłym bądź odmawiając takiego ustanowienia, prezes sądu wojewódzkiego działa wyłącznie jako organ administracji sądowej, czy także jako organ administracji państwowej?
2. Czy ustanowienie bądź odmowa prezesa sądu wojewódzkiego ustanowienia określonej osoby tłumaczem przysięgłym stanowi decyzję administracyjną (art. 104 § 1 k.p.a.), na którą (po wyczerpaniu toku instancji) przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego?

podjął następującą uchwałę:

Sprawę o ustanowienie tłumacza przysięgłego prezes sądu wojewódzkiego rozstrzyga w drodze decyzji administracyjnej.

Uzasadnienie

Zagadnienia prawne, które Minister Sprawiedliwości przedstawił do wyjaśnienia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, zostały sformułowane ze względu na następujące okoliczności faktyczne.

Prezes Sądu Wojewódzkiego w Warszawie po rozpatrzeniu podania Anny M. o ustanowienie jej tłumaczem przysięgłym języka angielskiego powiadomił ją - pismem z dnia 27 listopada 1990 r. - że podanie to nie zostało uwzględnione wobec wystarczającej liczby tłumaczy przysięgłych w zakresie języka angielskiego. Anna M. wniosła odwołanie do Ministra Sprawiedliwości zarzucając, że sposób załatwienia sprawy jest wadliwy co do formy, gdyż narusza zasady wydawania decyzji administracyjnych oraz jest wadliwy merytorycznie, gdyż Prezes Sądu Wojewódzkiego nie ma kompetencji do limitowania liczby osób, które chcą wykonywać zawód tłumacza przysięgłego. Skierowane do Ministra Sprawiedliwości wystąpienie nie zostało załatwione w trybie właściwym dla odwoławczego postępowania administracyjnego. Natomiast Departament Organizacji i Informatyki w Ministerstwie Sprawiedliwości poinformował Annę M., że sposób załatwienia sprawy przez Prezesa Sądu Wojewódzkiego jest właściwy, akcentując zwłaszcza wyjaśnienie, że tłumacz przysięgły jest instytucją prawa sądowego, którą ustanawia się bez postępowania administracyjnego. W tej sytuacji Anna M. wniosła skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie właściwym dla zaskarżenia ostatecznych decyzji administracyjnych (art. 196 § 1 i art. 198 k.p.a.).

Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 18 października 1991 r. skargę odrzucił - ze względów formalnych, wobec niewyczerpania odwoławczego postępowania administracyjnego (art. 204 § 1 k.p.a. w związku z art. 198 k.p.a.). Według wyrażonego w uzasadnieniu tego postanowienia poglądu prawnego, odmowa prezesa sądu wojewódzkiego ustanowienia tłumaczem przysięgłym osoby ubiegającej się o wykonywanie tego zawodu jest decyzją administracyjną, na którą po wyczerpaniu toku instancji przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Minister Sprawiedliwości uważa, że powyższy pogląd prawny został wyprowadzony z budzących zastrzeżenia założeń co do tego, że kompetencja prezesa sądu wojewódzkiego do ustanowienia tłumaczy przysięgłych wykracza poza potrzeby sądowe i że tłumacz przysięgły to wyodrębniony zawód. Tymczasem - zdaniem Ministra Sprawiedliwości - prezes sądu wojewódzkiego, ustanawiając tłumaczy przysięgłych oraz zwalniając ich z funkcji, działa jako organ administracji sądowej. Dokonywane przez niego powierzenie lub odmowa powierzenia określonej osobie funkcji tłumacza przysięgłego nie ma wobec tego znamion decyzji administracyjnej w rozumieniu art. 104 § 1 k.p.a.

Podstawowa dla tłumaczy przysięgłych regulacja prawna zawarta jest w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 23, poz. 138 ze zm.) i w wykonawczym do tej ustawy rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 czerwca 1987 r. w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych (Dz. U. Nr 18, poz. 112). Zdaje się to wskazywać na ścisłe związanie instytucji tłumaczy przysięgłych z działalnością sądów powszechnych, które pogłębia fakt, że ustawa stanowiąc, iż przy sądach mogą być ustanowieni tłumacze przysięgli, w żaden inny sposób nie określa zakresu ich działania. Zachodzi także pełna funkcjonalna odpowiedzialność instytucji tłumaczy przysięgłych do potrzeb sądów, skoro w art. 8 powołanej ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (p.o u.s.p.) określona została zasada postępowania przed sądami powszechnymi, według której osoba nie władająca językiem polskim ma prawo do występowania przed sądem w języku ojczystym i bezpłatnego korzystania z pomocy tłumacza. W procedurach cywilnej i karnej także przewiduje się korzystanie z tłumaczy w każdym wypadku, gdy jest przeprowadzony dowód z dokumentów sporządzonych w języku obcym lub gdy przesłuchiwane są osoby, które bądź nie władają dostatecznie językiem polskim, bądź są głuche lub nieme i nie wystarcza porozumienie się z nimi za pomocą pisma (art. 256 i 265 k.p.c. oraz art. 62 i 159 k.p.k.). W art. 256 k.p.c. mowa jest już bezpośrednio o tłumaczu przysięgłym, ale także w pozostałych wypadkach chodzi o tłumacza zaprzysiężonego, gdyż stosuje się do niego przepisy o biegłych, co oznacza m.in., że przed rozpoczęciem czynności składa on odpowiednie przyrzeczenie. Zastosowanie ma także zasada, według której tłumacz, tak jak biegły sądowy, składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska, w poszczególnych zaś sprawach powołuje się na nie.

W świetle uregulowań dotyczących wymagań wynikających z procedury postępowania sądowego należy uznać za oczywiste, że ustanowienie tłumaczy przysięgłych ma zapewnić sądom instytucjonalnie określoną sposobność korzystania z list tłumaczy przysięgłych. Będą to tłumacze, wobec których została już zastosowana odpowiednia procedura kwalifikacyjna oraz którzy zostali już zaprzysiężeni (złożyli przyrzeczenia). W ten sposób sądy mają ułatwione zadania. Nie muszą wyszukiwać odpowiednich tłumaczy w toku rozpoznawania sprawy i dopiero wówczas przeprowadzać czynności sprawdzających ich kwalifikacje, co niewątpliwie wydłużałoby postępowania rozpoznawcze.

Funkcjonalną służebność instytucji tłumaczy przysięgłych wobec potrzeb sądów wyrażają także szczegółowe rozwiązania, które zostały przyjęte w powołanym wyżej rozporządzeniu wykonawczym Ministra Sprawiedliwości. Wskazać tu trzeba na to, że wszystkie istotne dla statusu tłumacza przysięgłego czynności, jak ustanowienie, przyjęcie przyrzeczenia, wykonywanie nadzoru i zwalnianie z funkcji należą, na zasadzie kompetencji włącznej, do prezesa sądu wojewódzkiego, który jest organem sądu (art. 28 p.o u.s.p.). W § 19 rozporządzenia, dotyczącym trybu ustanawiania tłumaczy przysięgłych, mówi się wprost o czynnościach prezesa: "w razie potrzeby ustanowienia tłumacza". Istotne jest także ujęcie tego samego zagadnienia od strony obowiązków ustanowionych już tłumaczy przysięgłych. Stosownie bowiem do § 5 ust. 1 cyt. rozporządzenia, tłumacz nie może odmówić wykonania należących do jego obowiązków czynności w okręgu sądu wojewódzkiego, przy którym został ustanowiony, zleconych przez sąd lub organ prowadzący postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, z wyjątkiem wypadków określonych w przepisach regulujących postępowanie przed tymi organami. Ta ostatnio przytoczona regulacja, aczkolwiek potwierdza wykazywaną tu tezę o związaniu instytucji tłumaczy przysięgłych z potrzebami sądów, wskazuje równocześnie na to, że zakres działania tłumaczy przysięgłych jest szerszy od wykonywania czynności na zlecenie sądów. Po pierwsze, obowiązki tłumacza przysięgłego są równorzędne wobec sądów i wobec organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych, a więc organów, które pozostają poza strukturą sądów i wobec których prezes sądu wojewódzkiego nie sprawuje - co do zasady - czynności administracyjnych. Po drugie, w myśl § 5 ust. 2 cyt. rozporządzenia, tłumacz przysięgły powinien wykonywać zlecenia także innych podmiotów i może odmówić ich wykonania jedynie z ważnych przyczyn. Z regulacją tą pozostają w ścisłym związku unormowania zawarte w § 8 omawianego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, w których określone zostały środki udostępniania list tłumaczy przysięgłych "zainteresowanym", za których uważa się, według przykładowego wyliczenia: strony, uczestników postępowania, organy prowadzące postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych i sądy wojskowe. Potrzeby ustanowienia tłumaczy przysięgłych nie powinny być zatem rozumiane wąsko jako działanie sądów bezpośrednio zlecających określone czynności tłumaczom. Potrzebom tym - w szerokim rozumieniu - służą bowiem także różnorakie działania uczestników obrotu prawnego, które mają charakter przygotowawczy w stosunku do ewentualnych czynności sądowych. W szczególności może wchodzić tu w grę uzyskiwanie tłumaczeń dokumentów sporządzonych w językach obcych przez zainteresowane osoby w toku postępowania sądowego, a nawet przed jego wszczęciem. Określone wymagania co do uwierzytelnienia tłumaczeń dokumentów z języka obcego wynikają m.in. także z obrotu prawnego z zagranicą.

Następną kwestią, którą należało rozważyć jako istotną przesłankę wyjaśnienia przedstawionego zagadnienia, jest status prawny tłumacza przysięgłego. Na wstępie trzeba zauważyć, że w przepisach powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych szczególna sytuacja prawna tłumacza przysięgłego została wyraźnie określona. W płaszczyźnie, którą można by określić jako ustrojową, tłumacz przysięgły występuje jako osoba piastująca funkcję o określonych kompetencjach, którą sprawuje w biurze zorganizowanym w obrębie wyznaczonej mu siedziby, posługując się określonymi urządzeniami (pieczęć, repertoria). Podlega on nadzorowi prezesa sądu wojewódzkiego i może być zwolniony ze swej funkcji w przypadkach ściśle określonych. W płaszczyźnie kompetencyjnej natomiast należy zwrócić uwagę na urzędowy charakter czynności tłumacza przysięgłego. Należy bowiem do niego nie tylko to, co może wykonywać każda osoba mająca odpowiednią znajomość języka polskiego oraz języka obcego, która np. zawodowo podejmuje się tłumaczeń, ale upoważniony jest on wyłącznie do poświadczenia tłumaczeń (odpisów pism) w zakresie ustanowienia do sprawdzania i poświadczania tłumaczeń (odpisów pism) sporządzonych przez inne osoby (§ 21 cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości).

Z przedstawionej sytuacji prawnej, która powstaje w następstwie ustanowienia funkcji tłumacza przysięgłego, wynikają następujące konsekwencje. Po pierwsze, konstytutywny charakter aktu ustanowienia tłumacza przysięgłego wskazuje, że akt ten jest czym innym, a także czymś więcej, niż tylko ewidencyjnym zapisem osoby, która się zgłosiła i która ma odpowiednie kwalifikacje. Po wtóre, funkcja tłumacza przysięgłego zależy nie tylko od cech podmiotowych osoby, która chciałaby tę funkcję sprawować. W związku z tą kwestią należy ponadto stwierdzić, że brak jest podstaw do przyjęcia, ażeby z § 17 cyt. rozporządzenia, określającego warunki podmiotowe wymagane od osoby, która "może być ustanowiona" tłumaczem języka obcego, wynikało prawo podmiotowe do takiego ustanowienia.

Przechodząc z kolei do zasadniczego pytania przedstawionego zagadnienia prawnego - w jakiej formie powinno nastąpić ustanowienie tłumacza przysięgłego, należy najpierw rozważyć kompetencje prezesa sądu wojewódzkiego, w szczególności wobec zastrzeżeń podniesionych przez Ministra Sprawiedliwości, że prezesi sądów wojewódzkich nie są organami administracji państwowej. Trzeba tu mieć na uwadze przede wszystkim przepisy ogólne kodeksu postępowania administracyjnego, odnoszące się do zakresu obowiązywania tego kodeksu. Stosownie do art. 1 § 2 k.p.a. kodeks ten normuje postępowanie nie tylko przed organami administracji państwowej, lecz także stosuje się go w postępowaniu przed organami państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, a nawet organami zawodowych, samorządowych, spółdzielczych i innych organizacji społecznych, pod jednym tylko warunkiem, ażeby organy te były powołane z mocy prawa do załatwiania spraw indywidualnych, rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych.

Nie ulega wątpliwości, że każda sprawa o ustanowienie tłumacza przysięgłego ma swojego indywidualnie określonego adresata. Pozostaje jedynie, wobec lakoniczności unormowania, wyjaśnienie, czy ten adresat jest stroną procesową w związku z kompetencją prezesa sądu wojewódzkiego i w jakiej formie kompetencja ta ma być realizowana. Przyjmuje się, że przepisy prawa materialnego wskazują decyzyjną formę załatwiania danej sprawy nie tylko w sposób bezpośredni, ale także przez wyrażoną w formie czasownikowej kompetencję organu administracyjnego do rozstrzygnięcia sprawy (np. zezwala, przydziela, stwierdza). Takiego rodzaju jest także wyrażenie "ustanawia" odnoszące się do rozstrzygania w sprawie tłumaczy przysięgłych. Normatywną treść takiego aktu scharakteryzowano wyżej przy omawianiu skutków prawnych ustanowienia tłumacza przysięgłego jako aktu, który konstytuuje funkcję tłumacza przysięgłego o określonym statusie prawnym. Podkreślić tu także trzeba, że w akcie ustanowienia tłumacza przysięgłego następuje konkretyzacja możliwości uzyskania przez osobę o określonych warunkach funkcji zapewniającej określone uprawnienia. Jest to aspekt istotny także z punktu widzenia osoby zainteresowanej, która nie uzyskałaby odpowiednich środków ochrony poza procesem administracyjnym, gdyby uznać, że jest tylko przedmiotem arbitralnego rozstrzygnięcia prezesa sądu wojewódzkiego.

Przedstawiona analiza zagadnienia prawnego w świetle ustawy o ustroju sądów powszechnych i rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy doprowadziła do wniosków, które odpowiadają także konstytucyjnej zasadzie państwa prawnego, wymagającej, ażeby obywatele mieli prawnie chronioną możliwość oddziaływania środkami prawnymi na dotyczące ich rozstrzygnięcia organów państwowych, łącznie z ochroną przed sądem.

Rozstrzygnięcie sprawy o ustanowienie tłumacza przysięgłego w formie decyzji administracyjnej zapewnia stronie - stosownie do art. 196 § 2 k.p.a. - możliwość zaskarżenia tej decyzji do sądu administracyjnego z powodu jej niezgodności z prawem.

OSNC 1992 r., Nr 10, poz. 172