Uchwała z dnia 1975-10-28 sygn. V PZP 10/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V PZP 10/75

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 28 października 1975 r.

Przewodniczący: Prezes SN F. Rusek. Sędziowie: W. Glabisz, T. Kasiński, M. Rafacz-Krzyżanowska, S. Rejman (sprawozdawca), M. Piekarski (współsprawozdawca), A. Szczurzewski.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL S. Dzwonkowskiego, rozpoznawszy wniosek Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, skierowany przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym pod rozpoznanie składu siedmiu sędziów Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:

"Czy i w jakim zakresie dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika w drodze powództwa cywilnego sprostowania opinii wydanej mu przez zakład pracy oraz wyrównania szkody, poniesionej na skutek wydania mu niewłaściwej opinii, w zakresie przekraczającym odszkodowanie z art. 99 § 2 k.p.?",

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

1. Pracownik nie może żądać w drodze procesu cywilnego sprostowania opinii o pracy lub odszkodowania, jeżeli opinia ta została wydana po dniu 31 grudnia 1974 r.; roszczeń tych może on dochodzić na podstawie przepisów kodeksu pracy i w trybie w nim przewidzianym.
2. Pracownik może w drodze procesu cywilnego dochodzić ochrony czci naruszonej przez zakład pracy, gdy przypisane mu zachowanie się lub właściwości wykraczają poza granice opinii o pracy. Jeżeli wskutek takiego naruszenia czci zakład pracy wyrządził szkodę majątkową, poszkodowany może żądać jej naprawienia na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 23 i 24 k.c.).

 Uzasadnienie

Do dnia wejścia w życie kodeksu pracy - zgodnie z orzecznictwem i doktryną - pracownik niezadowolony z treści opinii o jego pracy mógł w drodze procesu cywilnego żądać jej sprostowania, a jeżeli wskutek wydania takiej opinii poniósł szkodę, mógł żądać jej naprawienia na podstawie przepisów kodeksu cywilnego.

Od dnia 1 stycznia 1975 r., pod rządem art. 98 § 5 i 6 kodeksu pracy, pracownik niezadowolony z opinii o jego pracy może w ciągu 3 dni od jej otrzymania wystąpić do kierownictwa zakładu pracy z wnioskiem o sprostowanie opinii. Jeżeli wniosek pracownika - stanowiący w istocie żądanie - nie zostanie w ciągu 7 dni uwzględniony, pracownik może wystąpić o sprostowanie opinii do kierownika jednostki nadrzędnej nad zakładem pracy, nie później niż w ciągu 14 dni od otrzymania opinii. Może on także żądać naprawienia szkody wyrządzonej mu przez zakład pracy wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwej opinii, a wówczas orzeczenie o odszkodowaniu stanowi podstawę do zmiany opinii (art. 99 § 1 i 4 k.p.). Spory o sprostowanie opinii nie podlegają natomiast rozpoznaniu przez komisje rozjemcze (art. 250 pkt 3 k.p.). Także komisja odwoławcza do spraw pracy nie jest właściwa do rozpatrywania takich sporów (art. 264 § 1 k.p.). W konsekwencji wyłączona jest w tych sprawach droga sądowa przed okręgowymi sądami pracy i ubezpieczeń społecznych, które rozpatrują odwołania od orzeczeń komisji rozjemczych i komisji odwoławczych do spraw pracy (art. 271 § 1 k.p.). Pracownik nie może dochodzić sprostowania opinii o jego pracy także przed sądami powszechnymi (art. 2 § 1 k.p.c.), ponieważ taki spór wynika ze stosunku pracy, a sprawy z tego stosunku podlegają rozpatrzeniu przez komisje rozjemcze i odwoławcze do spraw pracy oraz przez okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 242 k.p.). Na pytanie więc, czy dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika - w drodze procesu cywilnego - sprostowania opinii wydanej o jego pracy po dniu 1 stycznia 1975 r. oraz odszkodowania za wydanie niewłaściwej opinii, należy odpowiedzieć przecząco.

Z uzasadnienia wniosku Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych wynika, że chodzi także o wyjaśnienie, czy pod rządem przepisów kodeksu pracy pracownik może - w drodze procesu cywilnego - dochodzić ochrony swej czci naruszonej przez zakład pracy w wydanej o nim opinii. W takiej sytuacji pracownik nie dochodzi sprostowania opinii o pracy na podstawie przepisów kodeksu pracy, ale ochrony czci - na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa. Jeżeli więc zakład pracy bezprawnie naruszy cześć pracownika, to sąd, uwzględniając powództwo, zobowiąże pozwany zakład pracy do złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. do pominięcia w opinii poszczególnych jej fragmentów. W takim procesie powód występuje w charakterze pokrzywdzonego, a nie pracownika. Dlatego może on dochodzić ochrony czci na podstawie art. 23 i 24 k.c., gdy podmiot zatrudniający, wykraczając poza ocenę pracy, naruszył jego dobro osobiste przez przypisanie mu właściwości lub zachowania się nie mającego związku z jego pracą, np. przypisał mu czyn chuligański popełniony poza zakładem pracy. Zamieszczenie natomiast w opinii błędnej informacji lub krytycznej oceny pracy opiniowanego nie daje pracownikowi podstawy do żądania ochrony na podstawie przepisów prawa cywilnego, gdyż ochrona prawna w tym zakresie została wyczerpująco unormowana w kodeksie pracy.

Wszystko jednak zależy od okoliczności konkretnego wypadku. Stwierdzenie na przykład, że kierowca bywa często widywany na ulicy - poza godzinami pracy - w stanie upojenia alkoholowego, nie wykracza poza ramy opinii o jego pracy.

U podłoża roszczeń pracownika, domagającego się ochrony jego dobra osobistego naruszonego przez zakład pracy, leży łączący strony stosunek pracy i dlatego sprawę taką należy traktować jako pracowniczą w szerokim tego słowa znaczeniu. Do rozpoznania jej właściwy jest przeto w pierwszej instancji sąd wojewódzki, który stosuje odpowiednio przepisy art. 459-476 k.p.c. Przepisy te zapewniają szybkość postępowania, wolnego od formalizmu, przyczyniając się do zmniejszenia społecznych kosztów wymiaru sprawiedliwości i gwarantując ochronę słusznego interesu obu stron.

Wystąpienie na drogę procesu cywilnego o ochronę z art. 24 k.c. nie jest uzależnione od wyczerpania trybu przewidzianego w art. 98 § 5 i 6 k.p., ponieważ żaden przepis tego nie przewiduje. Sąd powszechny nie jest jednak właściwy do sprostowania opinii, lecz do ochrony czci bezprawnie naruszonej w piśmie wyrażającym opinię o pracy, a wykraczającym poza jej zasięg.

Konsekwencją przyjęcia poglądu, że pracownik może skutecznie domagać się w drodze procesu cywilnego ochrony jego czci, naruszonej przez zakład pracy, jest możność żądania w tym trybie odszkodowania. W myśl bowiem § 2 art. 24 k.c., jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych, a więc na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, co nie uchybia uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach (art. 24 § 3 k.c.).

Naruszenie dobra osobistego, np. czci pracownika, i roszczenia stąd wynikające są normowane przez kodeks cywilny. Kodeks pracy, nie normując ochrony czci, nie normuje też skutków jej naruszenia. Przepisy art. 23 i 24 k.c. należy w omawianych sytuacjach stosować w całej rozciągłości, gdyż nie zostały one uchylone ani zmodyfikowane przez przepisy kodeksu pracy. Przewidują one w zasadzie pełne odszkodowanie. Jeżeli więc szkoda jest następstwem niemożności uzyskania pracy, to odszkodowanie obejmuje utracone zarobki. Poszkodowany zaś musi w takim wypadku wykazać, że z należytą starannością poszukiwał pracy odpowiadającej jego możliwościom i kwalifikacjom. Zaniedbania w tym zakresie mogą uzasadniać przypisanie poszkodowanemu przyczynienia się do powstania lub zwiększenia szkody i w konsekwencji uzasadniać zmniejszenie odszkodowania (art. 362 k.c.). Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym przedmiocie zachowało aktualność.

OSNC 1976 r., Nr 1, poz. 3