Uchwała z dnia 1991-07-24 sygn. I PZP 24/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 24/91

Uchwała z dnia 24 lipca 1991 r. 

Przewodniczący: sędzia SN K. Kolasiński. Sędziowie SN: J. Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), S. Szymańska.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora S. Trautsolta, w sprawie z powództwa Adama F. i Andrzeja K. przeciwko Wojewódzkiemu Związkowi Gminnych Spółdzielni (...) - Zakład Budownictwa i Zaopatrzenia w Ł. w likwidacji o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 17 kwietnia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1. w jakiej wysokości należy przyjąć podstawę do naliczenia powodom odprawy pieniężnej należnej z mocy art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19):
2. a) czy w wysokości wynagrodzenia pobieranego przez powodów bezpośrednio przed udzieleniem im urlopu bezpłatnego w związku ze skierowaniem do pracy za granicą,
3. b) czy w wysokości średniego wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w pozwanym zakładzie pracy na równorzędnych z powodami stanowiskach, pobieranego w dacie rozwiązania z powodami umowy o pracę,
4. c) czy w wysokości wynagrodzenia, jakie otrzymywaliby powodowie, gdyby w dacie rozwiązania stosunku pracy świadczyli pracę na rzecz pozwanego i w związku z powyższym

2) jaką kwotę należy wpisać w świadectwach pracy powodów w rubryce dotyczącej wynagrodzenia?

podjął następującą uchwałę:

1. Podstawę do naliczenia odprawy pieniężnej przewidzianej w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) dla pracowników, z którymi stosunek pracy został rozwiązany w czasie urlopu bezpłatnego udzielonego w związku ze skierowaniem do pracy za granicą na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (tekst jedn.: Dz. U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259) stanowi - w razie zmiany przepisów o wynagrodzeniu - wynagrodzenie przewidziane w dacie rozwiązania stosunku pracy dla stanowiska zajmowanego przez pracownika przed skierowaniem go do pracy za granicą lub stanowiska równorzędnego pod względem rodzaju prac oraz osobistego zaszeregowania, lecz nie niższe pod względem osobistego zaszeregowania od najniższego wynagrodzenia przewidzianego dla tych stanowisk.
2. W sytuacji opisanej w pkt 1 uchwały w świadectwie pracy pracowników należy wskazać wynagrodzenie otrzymywane przez niego do dnia udzielenia urlopu bezpłatnego.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego.

Powodowie Andrzej K. i Adam F. byli zatrudnieni w Wojewódzkim Związku Gminnych Spółdzielni (...) - Zakład Budownictwa i Zaopatrzenia w Ł., przy czym pierwszy z nich w charakterze kierownika budowy, natomiast drugi - w charakterze operatora koparki.

W 1988 r. (...) Spółdzielnia (...) - Zakład Inwestycji i Eksportu (...) w K. zwróciła się do strony pozwanej o udzielenie pozwanym urlopu bezpłatnego w związku z zamiarem zatrudnienia ich na budowie eksportowej. Po wyrażeniu zgody Andrzej K. został zatrudniony na czas od dnia 10 kwietnia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1990 r., natomiast Adam F. od dnia 24 października 1988 r. do dnia 25 października 1990 r.

Pismami z dnia 10 kwietnia 1990 r. strona pozwana wypowiedziała obydwu powodom umowę o pracę ze skutkiem na dzień 31 lipca 1990 r. ze względu na likwidację zakładu pracy i przyznała im odprawy pieniężne przewidziane w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.) w wysokości wynagrodzenia pobieranego przed skierowaniem do pracy za granicą, tj. Andrzejowi K. w kwocie 111.800 zł i Adamowi F. w kwocie 171.730 zł.

Powodowie uważają, że powinni otrzymać odprawę pieniężną odpowiadającą swą wysokością przeciętnemu wynagrodzeniu pracowników zatrudnionych w tym samym lub podobnym charakterze w kraju w dniu wypłaty odprawy. W latach 1988-1990 odbywała się bowiem ciągła regulacja płac, którą niewątpliwie byliby objęci. Dlatego też z punktu widzenia prawa do odprawy powinni być traktowani tak, jak pracownicy wykonujący pracę w kraju, z uwzględnieniem wszystkich podwyżek płacy.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Zambrowie wyrokami z dnia 23 listopada 1990 r. oraz z dnia 26 listopada 1990 r. nie uwzględnił żądań powodów, uznając, że § 3 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jedn. tekst: Dz. U. z 1986 r. Nr 19, poz. 101 z późn. zm.) zobowiązuje macierzysty zakład pracy do zatrudnienia pracownika, który zakończył pracę za granicą, na takim samym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju prac oraz osobistego zaszeregowania w stosunku do posiadanego przed skierowaniem do pracy za granicą. Z tego względu, skoro zakład pracy przyznał powodom odprawę odpowiadającą w swej wysokości wynagrodzeniu pobieranemu przed skierowaniem za granicę, dalej idące ich roszczenia nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, rozpoznając rewizję powodów, uznał, że w sprawie występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które zostały sformułowane w pytaniu przytoczonym w sentencji uchwały.

Wątpliwości te Sąd Wojewódzki uzasadnił w ten sposób, że gdyby powodowie po zakończeniu kontraktu podjęli pracę w pozwanym zakładzie pracy, ich wynagrodzenie musiałoby uwzględniać wszelkie zmiany, jakie zaszły w przepisach płacowych, gdyż stosownie do § 4 ust. 4 rozporządzenia z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259), wynagrodzenie to powinno być równorzędne w stosunku do wynagrodzenia pobieranego przed skierowaniem do pracy za granicą. Jednakże przed rozwiązaniem stosunku pracy powodowie nie podjęli pracy, a zatem nie wiadomo, czy wyżej wymieniona reguła ma do nich zastosowanie.

Poza tym istnieje wątpliwość, jakie wynagrodzenie należy wpisać w świadectwach pracy jako pobierane przez powodów - czy to, które otrzymywali przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego, czy też wynagrodzenie ustalone na dzień rozwiązania stosunku pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Prawa i obowiązki pracowników skierowanych za granicę do pracy związanej z usługami i budownictwem eksportowym w pewnym zakresie zostały określone w sposób szczególny, odmienny od regulacji kodeksu pracy, w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259).

Rozporządzenie - jak wynika z jego tytułu i treści - dotyczy tylko niektórych praw i obowiązków wymienionej grupy pracowników, a zatem, stosownie do art. 5 k.p., w części nim nie uregulowanej mają zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu pracy.

Zwrócenie uwagi na dwa źródła, z których wypływają wzajemne prawa i obowiązki z jednej strony - pracownika skierowanego do pracy za granicą i jednostki kierującej, a z drugiej strony - pracownika i jego macierzystego zakładu pracy, jest niezbędne w celu uzasadnienia tezy, że przedstawione zagadnienie prawne nie może być rozstrzygnięte tylko na podstawie przepisów wymienionego rozporządzenia, lecz konieczne jest także posłużenie się przepisami kodeksu pracy.

Zgodnie z § 4 ust. 4 rozporządzenia, powodowie w okresie skierowania do pracy za granicą korzystali z urlopów bezpłatnych u strony pozwanej. W myśl zaś § 4 ust. 3 rozporządzenia okres urlopu bezpłatnego podlega wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, jeżeli pracownik podejmie zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy w ciągu 14 dni od dnia zakończenia pracy za granicą. Stosownie do § 4 ust. 4 rozporządzenia macierzysty zakład pracy jest obowiązany zatrudnić pracownika, który zakończył pracę za granicą, na takim samym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz osobistego zaszeregowania posiadanego przed skierowaniem do pracy za granicą. Oznacza to, że wskazany przepis gwarantuje pracownikowi po zakończeniu kontraktu eksportowego nie tylko zatrudnienie, ale także takie samo stanowisko, jak przed urlopem bezpłatnym lub stanowisko równorzędne pod względem rodzaju pracy oraz osobistego zaszeregowania.

Jest niewątpliwe, że gdyby w latach 1988-1990 w pozwanym zakładzie pracy nie nastąpiła kilkakrotna regulacja płac, pociągająca za sobą podwyższenie stawek wynagrodzenia, i gdyby zakład ten nie został postawiony w stan likwidacji powodowie z mocy wymienionego wyżej § 4 ust. 4 rozporządzenia mieliby prawo do wynagrodzenia niepogorszonego przynajmniej co do takich składników, jak płaca zasadnicza i dodatek funkcyjny. Byłoby to bowiem wynagrodzenie "równorzędne pod względem osobistego zaszeregowania" w stosunku do wynagrodzenia pobieranego przed rozpoczęciem pracy na budowie eksportowej.

Problem powstał jednak dlatego, że regulacje płac, które miały miejsce w latach 1988-1990, podczas urlopu bezpłatnego powodów, sprawiły, że w dniu rozwiązania z nimi stosunku pracy nie istniały ani dawna siatka płac, ani dawne stawki wynagrodzenia dla stanowisk, jakie zajmowali zarówno oni, jak i inni pracownicy.

W związku z tym, w celu udzielenia odpowiedzi, jakie wynagrodzenie należy przyjąć do ustalenia odprawy pieniężnej, przewidzianej w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.), z jednej strony trzeba poddać dokładnej analizie przepisy omawianego rozporządzenia, a z drugiej strony uwzględnić przepisy kodeksu pracy dotyczące wynagrodzenia.

Wydając omawiane rozporządzenie ustawodawca z pewnością nie przewidywał tak poważnych zmian społeczno-ekonomicznych, jakie nastąpiły w późniejszym czasie, ale niewątpliwie zakładał, że podczas nieobecności pracownika spowodowanej wykonywaniem pracy za granicą (mogącej trwać do 4 lat) mogą zaistnieć takie zmiany w zakładzie pracy, które pod znakiem zapytania postawią jego zatrudnienie lub dotychczasowe wynagrodzenie.

Dlatego - skoro ustawodawca uzależnił możliwość skierowania pracownika do pracy za granicą od zgody macierzystego zakładu pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia) - postawił go też przed koniecznością liczenia się z tym, że pracownik wróci do pracy po zakończeniu kontraktu i że nie może ponieść uszczerbku na wynagrodzeniu. Przewidując zatem możliwość zaistnienia zmian w zakładzie pracy i przyjmując zasadę, że wynagrodzenie pracownika nie może ulec pogorszeniu, ustawodawca w § 4 ust. 4 rozporządzenia zawarł postanowienie, że nie tylko stanowisko, ale i wynagrodzenie pracownika musi być równorzędne pod względem osobistego zaszeregowania w stosunku do wynagrodzenia pobieranego przez niego przed skierowaniem za granicę. A zatem zwrot "stanowisko równorzędne pod względem osobistego zaszeregowania" oznacza, że pracownik ma prawo do wynagrodzenia, które "wartościowo" odpowiadałoby wynagrodzeniu sprzed kontraktu, a nie tylko do wynagrodzenia, które kwotowo równałoby się poprzednio pobieranemu wynagrodzeniu.

Dotychczasowe rozważania usprawiedliwiają więc wniosek, że ze względu na kilkakrotne podwyższenie wynagrodzenia w pozwanym zakładzie pracy i ustawowy warunek równorzędności wynagrodzenia pracownika po kontrakcie i sprzed kontraktu, odprawy pieniężne zaoferowane powodom z tytułu rozwiązania umów o pracę są nieodpowiednie. Tym samym odpowiedź na pytanie 1 pkt a) zawarte w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego musi być negatywna.

Wśród możliwości rozwiązania zagadnienia prawnego w części dotyczącej odprawy pieniężnej Sąd Wojewódzki dostrzega i to, by za podstawę ustalenia odprawy przyjąć średnie wynagrodzenie pracowników zatrudnionych na równorzędnych z powodami stanowiskach z daty rozwiązania umów o pracę - pytanie 1 pkt b).

Koncepcja ta nie jest trafna, gdyż powoływany uprzednio § 4 ust. 4 rozporządzenia nakazuje porównywać stanowisko i wynagrodzenie przyznane pracownikowi po powrocie z zagranicy z jego stanowiskiem i wynagrodzeniem posiadanym przed skierowaniem do pracy za granicą. Powyższemu zaś warunkowi odpowiada najbardziej ostatnie z rozwiązań proponowanych przez Sąd Wojewódzki - pytanie 1 pkt c). Wymaga ono jednak odpowiedniego uzupełnienia.

Z ogólnych zasad kodeksu pracy wynika, że wynagrodzenie jest jednym z istotnych elementów umowy o pracę i brak porozumienia stron co do jego wysokości prowadzi do niezawarcia umowy (art. 11, 22 i 29 k.p.).

Określenie wysokości wynagrodzenia pracownika należy do podmiotu zatrudniającego, gdyż on dysponuje środkami finansowymi. Jednakże tak ustalone wynagrodzenie musi być zgodne z prawem, to znaczy musi odpowiadać stanowisku pracownika lub rodzajowi wykonywanej przezeń pracy i musi mieścić się w granicach wynagrodzenia (widełki "od-do") przewidzianego dla tego stanowiska czy tego rodzaju pracy.

Jeżeli więc ustalenie wynagrodzenia pracownika nastąpi z uwzględnieniem tych zasad, to choćby było to najniższe wynagrodzenie przewidziane dla danego stanowiska, nie można mówić, że jest niezgodne z prawem (por. wyrok SN z dnia 15 października 1976 r. I PR 109/75, OSNCP 1976, z. 6. poz. 145).

W związku z tym na część pytania prawnego dotyczącą kwestii, czyje wynagrodzenie i z jakiej chwili należy przyjąć za podstawę obliczenia odprawy pieniężnej, należy odpowiedzieć, że wynagrodzenie zainteresowanego pracownika, które otrzymywałby, gdyby pracował w dacie rozwiązania umowy o pracę, przy czym chodzi o wynagrodzenie równorzędne pod względem osobistego zaszeregowania w stosunku do tego, które miał przed skierowaniem za granicę, lecz nie niższe od najniższego przewidzianego dla jego stanowiska.

Co się tyczy zaś pytania, jakie wynagrodzenie należy wpisać powodom w świadectwach pracy, to przede wszystkim należy mieć na uwadze ogólny warunek stawiany przez ustawodawcę świadectwom pracy i opiniom, mianowicie warunek zgodności z rzeczywistością. Trzeba zatem stwierdzić, że wynagrodzeniem otrzymywanym przez powodów było wynagrodzenie wypłacone im w okresie zatrudnienia aż do czasu skierowania za granicę. To więc wynagrodzenie należy wpisać w świadectwach pracy (art. 97 § 2 k.p.). Wynagrodzenie ustalone na potrzeby odprawy pieniężnej jest wynagrodzeniem hipotetycznym, a nie wynagrodzeniem faktycznie pobieranym, nie podlega przeto wpisaniu do świadectwa pracy.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną w sentencji.

OSNC 1992 r., Nr 4, poz. 52