Uchwała z dnia 1991-04-22 sygn. III CZP 34/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 34/91

Uchwała z dnia 22 kwietnia 1991 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek (sprawozdawca). Sędziowie SN: K. Kołakowski, T. Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zenona J. przeciwko Annie A. i Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń-Oddziałowi w T. o odszkodowanie w kwocie 355.660 zł po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Tarnobrzegu z siedzibą w Sandomierzu postanowieniem z dnia 14 lutego 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy rewizja współpozwanego wniesiona od wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do zapozwanego w toku procesu PZU w sytuacji, gdy pozwanych łączy stosunek obligacyjny, wynikający z dobrowolnego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, podlega w postępowaniu rewizyjnym oddaleniu, czy odrzuceniu?"

podjął następującą uchwałę:

Rewizja pozwanego w części zaskarżającej oddalenie powództwa w stosunku do współpozwanego podlega - jako niedopuszczalna - odrzuceniu, zaś w części zaskarżającej uwzględnienie powództwa - podlega merytorycznemu rozpoznaniu.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Powód domagał się od pozwanej zapłaty kwoty 355.600 zł tytułem wyrównania szkody powstałej poprzez zalanie jego mieszkania. Pozwana zarzuciła m.in., iż ona zawarta w PZU umowę ubezpieczenia swojego mieszkania i złożyła wniosek o wezwanie PZU - Oddział w T. do udziału w sprawie w charakterze pozwanego. Sąd Rejonowy uwzględnił ten wniosek. Wezwany do oddziału w sprawie w charakterze pozwanego PZU potwierdził fakt zawarcia umowy ubezpieczenia z pierwotnie pozwaną. Wyrokiem z dnia 27 września 1990 r. Sąd Rejonowy uwzględnił żądanie w całości wobec pierwotnie pozwanej, w stosunku zaś do PZU oddalił, przyjmując, że w dacie wyrządzenia szkody pierwotnie pozwana nie miała w istocie zawartej umowy ubezpieczenia mieszkania. Wyrok ten zaskarżyła pozwana - sprawca szkody, zarzucając, że także w dacie powstania szkody była ubezpieczona w PZU.

Rozpoznając rewizję tej pozwanej Sąd Wojewódzki przedstawił do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości sformułowane w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Środek zaskarżenia powinien być wniesiony przez legitymowany do zaskarżenia danego orzeczenia podmiot prawny. W przeciwieństwie do legitymacji procesowej, którą określa się w zasadzie na podstawie przepisów prawa materialnego, legitymację do zaskarżenia orzeczenia określa się zawsze na podstawie przepisów prawa procesowego. W pewnych przypadkach prawo procesowe wyraźnie stanowi, kto jest legitymowany do wniesienia środka zaskarżenia od oznaczonej kategorii orzeczeń sądowych, np. art. 344 § 1 k.p.c.; w innych zakres podmiotów legitymowanych należy oznaczyć w drodze wykładni. W rachubę wchodzą przy tym nie tylko przepisy tego działu kodeksu postępowania cywilnego, który normuje zaskarżenie orzeczeń sądowych, ale całość przepisów tego kodeksu, np. w odniesieniu do prokuratora, organizacji społecznej lub interwenienta ubocznego.

Zakres legitymacji do zaskarżenia orzeczeń sądowych w postępowaniu cywilnym nie jest jednakowy dla wszystkich podmiotów biorących udział w tym postępowaniu. Z natury rzeczy najszerszą legitymację mają strony w procesie, a w postępowaniu nieprocesowym - jego uczestnicy; wszakże i te podmioty nie są legitymowane do zaskarżenia orzeczeń, które ich bezpośrednio nie dotyczą, np. postanowień, w których sąd stosuje rygory wobec świadków, biegłych lub osób trzecich (art. 394 § 1 pkt 5 k.p.c.).

Pojęcie stron procesowych - jako podmiotów legitymowanych do zaskarżenia orzeczeń - obejmuje także współuczestników sporu, którzy stanowią stronę procesową. Mówi się wówczas o tzw. legitymacji grupowej do zaskarżenia, która oznacza tylko tyle, że współuczestnicy występujący po jednej stronie procesowej mogą, ale nie muszą, wnieść razem środek zaskarżenia. Obojętne jest przy tym, czy chodzi o współuczestnictwo formalne, czy materialne. Wniesienie w jednym piśmie procesowym kilku zaskarżeń ma tylko znaczenie techniczne, chyba że jeden współuczestnik działa na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa w imieniu i na rzecz innych współuczestników. Jeśli jednak środki zaskarżenia wniesie jeden ze współuczestników jednolitych, to orzeczenie jest zaskarżone w stosunku do pozostałych współuczestników. Nie obowiązuje tu wówczas zasada samodzielności działania współuczestników. Dotyczy to w szczególności współuczestnictwa koniecznego z tym, że odmiennie, jeśli chodzi o wytyczenie powództwa, nie jest tu wymagane łączne działanie wszystkich współuczestników koniecznych, tak, że legitymacja do zaskarżenia orzeczenia przysługuje każdemu z nich oddzielnie. W wypadku, gdy zachodzi współuczestnictwo konieczne po stronie przeciwnej, to wówczas środek zaskarżenia musi być złożony w stosunku do wszystkich współuczestników koniecznych, gdyż oni łącznie są legitymowani w procesie i tylko w stosunku do nich łącznie może zapaść rozstrzygnięcie sądu.

Natomiast współuczestnik nie jest nigdy legitymowany do zaskarżenia orzeczenia przeciwko współuczestnikowi występującemu po tej samej stronie procesowej, choćby rozstrzygnięcie wydane przez sąd odnośnie do tego drugiego współuczestnika oddziaływało na rozstrzygnięcie sądu odnoszące się do niego. Orzeczenie to bowiem w stosunku do niego korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a więc może on tylko w drodze osobnego procesu przeciwko swemu współuczestnikowi dochodzić swoich roszczeń. Należy zauważyć, że w wypadku współuczestnictwa koniecznego nie jest to tym bardziej możliwe, gdyż współuczestnicy stanowią jedną stronę procesową.

Stanowisko to znalazło wyraz w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 5 listopada 1966 r. II CR 387/66 (OSNCP 1967, z. 7-8, poz. 133) Sąd Najwyższy stwierdził, że pozwany będący jednym z dłużników solidarnych nie może zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych dłużników, ani też nie może kwestionować cofnięcia wobec nich pozwu i umorzenia w tej części postępowania; naruszenie art. 203 § 4 k.p.c. może być podstawą rewizji powoda, a nie pozwanego będącego jednym z dłużników solidarnych. Podobnie w wyroku z dnia 4 września 1967 r. I PR 245/67 (OSNCP 1968, z. 4, poz. 70) Sąd Najwyższy sformułował tezę, iż współpozwanemu w procesie nie przysługuje środek zaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo (w całości lub w części) w stosunku do pozostałych pozwanych także wówczas, gdy uwzględnienie powództwa (w całości lub w części) w stosunku do innych pozwanych mogłoby mieć wpływ na zakres odpowiedzialności tego skarżącego.

W konsekwencji stwierdzić należy, że pogląd o braku legitymacji współuczestnika do zaskarżenia orzeczenia przeciwko współuczestnikowi występującemu po tej samej stronie procesowej uznać należy za ukształtowany. Wszakże przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne w istocie dotyczy konsekwencji procesowych wniesienia takiego środka zaskarżenia przez współuczestnika. Chodzi o to, czy rewizję współuczestnika, wniesioną przeciwko współuczestnikowi występującemu po tej samej stronie procesowej, należy oddalić, czy odrzucić.

Sąd Wojewódzki wskazuje, że w obu cytowanych wyżej orzeczeniach z dnia 5 listopada 1966 r. i z dnia 4 września 1967 r. Sąd Najwyższy oddalił rewizję pozwanych mimo sformułowania tezy, iż pozwany nie może zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych. Jednocześnie podniesiono, że w postanowieniu z dnia 12 grudnia 1983 r. II CR 393/83 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż rewizja pozwanego wniesiona od wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do współpozwanego jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu (art. 375 k.p.c.).

Bliższa analiza tych orzeczeń pozwala stwierdzić, że odmienność formy rozstrzygnięć, przyjęta przez Sąd Najwyższy w powołanych orzeczeniach, nie uzasadnia jednak wniosku o rozbieżności orzecznictwa najwyższej instancji sądowej. Rzecz w tym, że oddalenie rewizji, dokonane wyrokami z dnia 5 listopada 1966 r. i 4 września 1967 r., związane było z tym, iż rewizja pozwanego dotyczyły nie tylko wyroku w części oddalającej powództwo wobec współpozwanych, lecz także w części uwzględniającej żądanie od skarżącego na rzecz powoda. Sąd Najwyższy zamiast odrzucić rewizję w części zaskarżającej oddalenie powództwa w stosunku do współpozwanego i oddalić rewizję w części zaskarżającej uwzględnienie powództwa, dokonał pewnego uproszczenia formy rozstrzygnięcia i oddalił rewizję w całości. Nota bene taka też sytuacja występuje w niniejszej sprawie, gdyż pozwana w swojej rewizji zawarła zarzuty skierowane nie tylko wobec wyroku w części oddalającej powództwo wobec współpozwanego PZU, lecz także w części zasądzającej żądanie od niej na rzecz powoda. W takiej sytuacji rewizja pozwanej podlega odrzuceniu jedynie w części zaskarżającej wyrok odnośnie do oddalenia powództwa wobec współpozwanego, w części zaś kwestionującej zasądzenie określonej kwoty od pozwanego na rzecz powoda podlega rozpoznaniu merytorycznemu.

Odrzucenie rewizji pozwanej w tej części uzasadnia art. 375 w związku z art. 372 k.p.c. Zgodnie z tym ostatnim przepisem sąd odrzuci rewizję wniesioną po upływie przypisanego terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak też rewizję, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie. Przez dopuszczalność rewizji należy rozumieć dopuszczalność rewizji pod względem przedmiotowym, tzn. od jakich rodzajów orzeczeń ona przysługuje, oraz dopuszczalność pod względem podmiotowym, tzn. jakim podmiotom przysługuje legitymacja do jej wniesienia. W tym znaczeniu użyto w art. 372 k.p.c. sformułowania "(...) z innych przyczyn niedopuszczalną (...)". Jeśli zatem jest bezsporne, że pozwany nie może zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo wobec współpozwanego, to taka rewizja podlega odrzuceniu, gdyż jest niedopuszczalna pod względem podmiotowym. Jeśli zaś rewizja pozwanego kwestionuje wyrok zarówno w części uwzględniającej powództwo od pozwanego, jak i w części oddalającej powództwo w stosunku do współpozwanego, to odrzuceniu podlega rewizja jedynie w tej części, w której jest niedopuszczalna.

Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji wyroku.

OSNC 1992 r., Nr 2, poz. 24