Uchwała z dnia 1991-06-18 sygn. III CZP 38/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt  III CZP 38/91

Uchwała z dnia 18 czerwca 1991 r. 

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), J. Gudowski, M. Sychowicz, Z. Strus, A. Nalewajko, T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora W. Bryndy rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 1991 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne:

Jaki wpływ wywarła zmiana art. 128 k.c. dokonana ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) na zakres i charakter uprawnień państwowych osób prawnych, w szczególności przedsiębiorstw państwowych, przysługujących im do części mienia ogólnonarodowego pozostającej w ich posiadaniu w dniu wejścia w życie wymienionej wyżej ustawy?

podjął następującą uchwałę i nadał jej moc zasady prawnej:

Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność.

Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy.

Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464), a co do innych składników majątkowych (w prawo własności) nastąpiło na podstawie ustaw określających ustrój majątkowy państwowych osób prawnych.

Uzasadnienie

1. Założenie, że mienie ogólnonarodowe należało niepodzielnie do państwa socjalistycznego oraz, że podmiotem tego mienia jako całości, jak również poszczególnych praw majątkowych stanowiących składniki tego mienia, mogło być jedynie państwo ludowe, ukształtowane zostało jeszcze przed kodyfikacją prawa cywilnego. Powszechnie odwoływano się w doktrynie i orzecznictwie do postanowień Konstytucji.

Za reprezentatywną w tym względzie należy uznać uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1961 r. (OSN 1962, poz. 41), w której stwierdzono, że "zgodnie z art. 8 Konstytucji mienie ogólnonarodowe należy do całego narodu, a ponieważ naród reprezentowany jest przez Państwo, mienie to z punktu widzenia prawa cywilnego jest własnością Państwa, a nie poszczególnych organizacji państwowych. W ten sposób Konstytucja wypowiada przyjętą już poprzednio zasadę "jednolitego funduszu własności państwowej".

Państwo więc było jedynym właścicielem całego mienia państwowego i zachowało w stosunku do tego mienia pełnię uprawnień właściciela, niezależnie od tego, w czyim zarządzie mienie to się znajdowało. Państwo zachowało uprawnienia właścicielskie także co do mienia znajdującego się w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego, a więc odrębnej od Skarbu Państwa osoby prawnej. W tym wyrażała się zasada jednolitego funduszu własności państwowej. Kodeks cywilny w istocie tylko usankcjonował wywiedzioną teoretycznie z Konstytucji, zasadę jednolitej własności państwowej. W brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lutego 1989 r. art. 128 § 1 k.c. stanowi bowiem, że socjalistyczna własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje niepodzielnie państwu. W sformułowaniu zaś stwierdzającym, że w granicach swej zdolności prawnej państwowe osoby prawne wykonują w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej (art. 128 § 2 k.c. w pierwotnym brzmieniu) - nastąpiła w istocie identyfikacja własności ogólnonarodowej z własnością państwową. Również lokalizacja art. 128 w księdze drugiej kodeksu cywilnego, traktującej o własności, wskazywała na państwo jako właściciela w znaczeniu cywilnoprawnym.

Wejście w życie ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80) ponownie wywołało wzmożone zainteresowanie problematyką prawną mienia ogólnonarodowego. Dla określenia zakresu i charakteru uprawnień przedsiębiorstwa powoływano się na to, że ustawodawca zerwał w tej ustawie z pojęciem zarządu mieniem, wyposażając przedsiębiorstwo we wszystkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego, będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi, zapewnił także jego ochronę. Znacznemu rozszerzeniu uległ zakres swobody przedsiębiorstwa w zbywaniu środków trwałych. Także możliwość żądania przez przedsiębiorstwo wyrównania szkody doznanej z powodu wykonania decyzji organu sprawującego nadzór została potraktowana jako cecha podkreślająca samodzielność tego podmiotu gospodarczego.

Te rozwiązania prawne przyjęte w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych dały asumpt do sformułowania tezy, że w sensie cywilnoprawnym części mienia ogólnonarodowego, które organ założycielski przekazał przedsiębiorstwu, przechodzą na własność przedsiębiorstwa - jako osoby prawnej; natomiast w sensie ekonomicznym mienie przedsiębiorstwa należy w dalszym ciągu do państwa albowiem przedsiębiorstwa państwowe, zgodnie z ówczesnym art. 12 Konstytucji - stanowią mienie ogólnonarodowe.

Należy jednak zauważyć, że odmienne zapatrywanie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 czerwca 1984 r. III CZP 28/84 (OSNCP 1985, z. 1, poz. 11) stwierdzając, że Skarb Państwa jest legitymowany do wystąpienia z powództwem o wydanie państwowej nieruchomości lub jej części znajdującej się w posiadaniu osoby trzeciej, również wtedy, gdy nieruchomość ta oddana została w zarząd i użytkowanie państwowej jednostce organizacyjnej, mającej odrębną od Skarbu Państwa osobowość prawną. Uprawnienia państwowej osoby prawnej do domagania się wydania rzeczy od osoby fizycznej lub prawnej, wynikające z prawa zarządu, nie pozbawiają Państwa, jako wyłącznego właściciela mienia ogólnonarodowego, tego mienia, jeżeli składniki te znajdują się bez podstawy prawnej w posiadaniu innej osoby, a uprawniona do władania rzeczą państwową osoba prawna z roszczeniem takim nie występuje. Rozstrzygnięcie to i jego motywacja zostały zaaprobowane przez doktrynę.

Abstrahując od tych rozbieżności stwierdzić należy, że jednym z zasadniczych motywów zmiany art. 128 k.c. była niespójność między treścią tego przepisu w jego pierwotnym brzmieniu a ustawą o przedsiębiorstwach państwowych. Wynika to z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz ze sprawozdania z debaty sejmowej. Zwrócono tam uwagę na następujące kwestie:

po pierwsze, zasada wyrażona w art. 128 k.c. (w jego pierwotnym brzmieniu) jest sprzeczna z ustawą o przedsiębiorstwach państwowych, w której wprowadzono domniemanie uprawnień do mienia na rzecz przedsiębiorstwa, skoro organy administracji państwowej mogą podejmować - wobec mienia należącego do przedsiębiorstwa - działania jedynie na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego;

po wtóre, art. 128 k.c. w jego dotychczasowym ujęciu jest sprzeczny z ustawą z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji, wyodrębniającą mienie komunalne stanowiące własność samorządu terytorialnego;

po trzecie, skupienie - w sposób niepodzielny - własności ogólnonarodowej w ręku państwa, praktycznie uniemożliwia stosowanie rzeczywistego rachunku ekonomicznego w przedsiębiorstwie;

po czwarte, z zasady zawartej w art. 128 k.c. wynikało w obowiązującym porządku prawnym, zwłaszcza zaś w stosunkach cywilnoprawnych, szereg uciążliwych niejasności m.in. to, iż własność ziemi nie stanowiącej mienia indywidualnego osób fizycznych, mogła przysługiwać tylko państwu. Pociągało to za sobą konieczność tworzenia wielu nader skomplikowanych instytucji prawnych jak np. prawa zarządu czy użytkowania, które zaciemniały sytuację prawną przedsiębiorstwa, niosąc za sobą brak pewności prawnej co do najważniejszego niejednokrotnie składnika mienia państwowej osoby prawnej, tj. jej prawa do gruntu, którym zarządza.

Te przesłanki legły u podstaw ustawodawczej inicjatywy zmiany treści art. 128 k.c., którą to zmianę uznano za wstępny - lecz konieczny - krok do przebudowy systemu własności państwowej. Jednocześnie ze zmianą art. 128 k.c. (a także skreśleniem art. 535 § 2 k.c.) wiązano przekonanie - co wynika z uzasadnienia projektu ustawy - że wprowadzi ona "pełną jasność" w zakresie uprawnień państwowej osoby prawnej wobec części mienia ogólnonarodowego pozostającego w jej władaniu.

Powstaje zasadnicze pytanie, czy owa "pełna jasność" w zakresie uprawnień państwowej osoby prawnej wobec mienia ogólnonarodowego będącego w jej władaniu oznacza, że w chwili wejścia w życie znowelizowanego art. 128 k.c. (tj. dnia 1 lutego 1989 r.) osoby te stały się właścicielami tego mienia?

Niestety ani doktryna, ani orzecznictwo Sądu Najwyższego nie potwierdziły tak jednoznacznej oceny skutków zmiany art. 128 k.c., jaką zaprezentowano w procesie legislacyjnym. Przeciwnie - zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiły się rozbieżne stanowiska.

Ich istotę można przedstawić - w ujęciu syntetycznym - następująco:

Pierwszy pogląd wychodzi z założenia, że wolą ustawodawcy, dokonującego nowelizacji art. 128 k.c., było nie tylko otwarcie na przyszłość możliwości nabywania przez państwowe osoby prawne mienia, lecz również "uwłaszczenie" ich z dniem wejścia w życie ustawy tymi składnikami mienia, które w tym dniu były w ich zarządzie. Wskazuje się, że ustawodawca zmieniający przepisy, dokonuje jednocześnie zmiany treści istniejących dotychczas stosunków prawnych, przy czym może to uczynić także w ten sposób, że zmieniając przepis podstawowy pomija przepis przejściowy. W takim przypadku istniejące stosunki prawne ulegają ex lege przekształceniu stosownie do nowego przepisu, mimo braku przepisu przejściowego. Taką właśnie regułę przyjęto przy nowelizacji art. 128 k.c.

W rezultacie "uwłaszczenie" objęło wszystkie składniki mienia, które w dniu 1 lutego 1989 r. pozostawały w zarządzie państwowych osób prawnych, a więc zarówno ruchomości, jak i nieruchomości (zwraca się uwagę, że tych ostatnich w art. 128 k.c. nie wyłączono). Przyjęto także że znowelizowane art. 128 i 535 k.c. uchyliły obowiązywanie art. 4 ust. 1 pkt 1 i art. 38 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w myśl reguły lex posterior derogat legi priori.

To rozumowanie legło zapewne u podstaw poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 13 grudnia 1989 r. III CRN 401/89 (nie publikowany), że zarząd gruntów przysługujący przedsiębiorstwu państwowemu przekształcił się dnia 1 lutego 1989 r. w prawo własności.

Drugi pogląd cechuje znaczna powściągliwość w ocenie skutków prawnych nowelizacji art. 128 k.c. Umiar ten jest następstwem założenia, że przy rozpatrywaniu problematyki własności należy uwzględnić szerszy kontekst normatywny. Jeśli to uwzględnić, to stwierdzić należy, iż ustawodawca nowelizując art. 128 k.c., nie dokonał dalszych zmian legislacyjnych w obrębie ustaw pozakodeksowych, które to zmiany były konieczne. Ze znowelizowanego art. 128 k.c. wynika jedynie to, że państwowym osobom prawnym może przysługiwać prawo własności, nie wynika zaś, aby bezpośrednio przekształcał on ex lege stosunki własnościowe. Powinny to uczynić przepisy określające strukturę majątkową państwowych osób prawnych lub przepisy odnoszące się do pewnych rodzajów rzeczy, np. nieruchomości państwowych.

W rezultacie nowelizacja art. 128 k.c. - według tego poglądu - spowodowała uchylenie konstrukcji jednolitej własności państwowej, która w jej radykalnym ujęciu uznawała, że państwowe osoby prawne nie mogą mieć żadnych swoich praw podmiotowych - w tym prawa własności - a jedynie zarządzają własnością państwową. Zmiana art. 128 k.c. natomiast nie nadała - wobec obowiązywania ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce (...) - państwowym osobom prawnym prawa własności tych nieruchomości, które pozostawały w ich zarządzie. Zarząd ten uzyskał natomiast cechy prawa podmiotowego.

Jeśli chodzi o inne składniki mienia będące w zarządzie państwowych osób prawnych, to nowelizacja art. 128 k.c. pozwala - w drodze wykładni właściwych przepisów określających strukturę majątkową tych osób - uznać je za przedmiot własności.

To stanowisko znalazło też wyraz w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1990 r. III AZP 13/90 (nie publikowanej), w której stwierdzono, że art. 128 k.c. nie powodował przekształcenia prawa zarządu państwowych osób prawnych gruntami państwowymi na prawo własności do tych gruntów.

1. Art. 128 k.c. znowelizowany ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) otrzymał następujące brzmienie: "Własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym." W tym brzmieniu przepis ten obowiązywał do dnia 30 września 1990 r. Został on bowiem uchylony przez art. 1 pkt 23 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321). Uchylenie art. 128 k.c. jednak nie oznacza, aby jedynie historycznych wymiarów nabrał problem oceny skutków prawnych nowelizacji tego przepisu, dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. Rzecz polega na tym, że przepis ten obowiązywał w okresie od dnia 1 lutego 1989 r. do dnia 30 września 1990 r., wywołując takie czy inne skutki prawne, które nie zostały zniweczone jego uchyleniem. Należy zauważyć, że myśl ustawodawcy zawartą w tym przepisie przeniesiono i rozwinięto w art. 44¹ k.c., w którym stwierdzono, że "własność i inne prawa majątkowe stanowiące mienie państwowe przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym" (§ 1) oraz że "uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój" (§ 2).

W tym kontekście aktualny pozostaje problem oceny wpływu zmiany art. 128 k.c. na zakres i charakter uprawnień państwowych osób prawnych, przysługujących im w stosunku do tych części mienia ogólnonarodowego, które pozostawały w ich posiadaniu w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r.

Dla rozważanego problemu istotne znaczenie mają jednak rozwiązania prawne przyjęte w ustawie z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464), a w szczególności postanowienia art. 2 i 3. Wymagają one szerszego omówienia, gdyż wiążą się wprost z omawianym zagadnieniem.

W art. 2 ust. 1 tej ustawy postanowiono, że: "grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyjątkiem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu wejścia w życie ustawy w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa, stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego; nie narusza to praw osób trzecich; uprawnienia państwowych gospodarstw rolnych do będących w dniu wejścia w życie ustawy w ich zarządzie gruntów stanowiących własność Państwa reguluje odrębna ustawa. "Zgodnie zaś z art. 2 ust. 3 tej ustawy nabycie prawa użytkowania wieczystego gruntów stwierdza się decyzją wojewody - w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub decyzją zarządu gminy - w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność gminy.

Jakie wnioski wynikają z tego unormowania?

Po pierwsze, art. 2 ust. 1 dotyczy państwowych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i państwowych gospodarstw rolnych - jako przedsiębiorstw Państwowych. państwowe osoby prawne wyróżnia się w art. 34, 40 i 44¹ k.c. (w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny - Dz. U. Nr 55, poz. 321), obok Skarbu Państwa. Do tego pojęcia nawiązuje art. 2 ust. 1 ustawy. Jest to istotne z tego względu, że w przepisach kodeksu cywilnego przed jego nowelizacją z dnia 28 lipca 1990 r. oraz w przepisach ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. posługiwano się pojęciem "państwowa jednostka organizacyjna", przy czym wyróżniano państwowe jednostki organizacyjne mające osobowość prawną i nie mające osobowości prawnej. Państwowe osoby prawne są odpowiednikiem jednostek organizacyjnych mających osobowość prawną. Wynika z tego, iż art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie (...) nie dotyczy państwowych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.

Po wtóre, art. 2 ust. 1 powołanej ustawy dotyczy gruntów, które jednocześnie spełniają trzy warunki:

a) chodzi o grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy (związku międzygminnego);

b) nie mogą to być grunty Państwowego Funduszu Ziemi;

c) chodzi o grunty, które w dniu 5 grudnia 1990 r. były w zarządzie państwowych osób prawnych, tych o których mowa wyżej.

Dwie pierwsze przesłanki nie wymagają komentarza. Ich ustalenie nie powinno przedstawiać istotniejszych trudności. Ustalenie natomiast, które grunty pozostawały w zarządzie państwowych osób prawnych, wymaga sięgnięcia do art. 4, 8 i 38 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami (...) w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 29 września 1990 r. Zgodnie z treścią tych przepisów wówczas obowiązujących, grunty państwowe niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej lub wykonywania innych zadań ustawowych lub statutowych były oddawane odpłatnie w zarząd państwowym jednostkom organizacyjnym (a w tym pojęciu mieściły się przede wszystkim państwowe osoby prawne). Państwowe jednostki organizacyjne uzyskiwały grunty państwowe w zarząd na podstawie:

a) decyzji terenowego organu administracji państwowej;

b) zawartej, za zezwoleniem tego organu, umowy o przekazaniu nieruchomości między państwowymi jednostkami organizacyjnymi;

c) umowy o nabyciu nieruchomości ( 38 ust. 2 ustawy). Wreszcie, według art. 8 ust. 2 tej ustawy "nieruchomości nabyte przez państwowe jednostki organizacyjne w drodze umowy nieruchomości nie stanowiących własności państwowej.

Po trzecie, prawo zarządu istniejące w dniu 5 grudnia 1990 r. po stronie państwowych osób prawnych (w ujściu wyżej omówionym) w stosunku do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (z wyjątkiem gruntów PFZ) przekształca się z mocy prawa z tym dniem w prawo użytkowania wieczystego w rozumieniu kodeksu cywilnego. Decyzja wojewody w tym przedmiocie ma charakter deklaratoryjny.

Reasumując, z unormowania zawartego w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...) wynika zatem, że dopiero z dniem 5 grudnia 1990 r. państwowe osoby prawne uzyskały w stosunku do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy - które do tej pory były w zarządzie tych osób - prawo użytkowania wieczystego, a nie prawo własności. Grunty te, przed i po nowelizacji art. 128 k.c., a także po dniu 5 grudnia 1990 r. pozostawały i pozostają własnością Skarbu Państwa lub gminy. Czy zatem rozwiązanie przyjęte w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...), pozostaje w sprzeczności z art. 128 k.c. po jego nowelizacji?

O takiej sprzeczności nie może być oczywiście mowy, skoro art. 2 ust. 1 powołanej ustawy wszedł w życie w okresie, gdy art. 128 k.c. już nie obowiązywał. Pomijając jednak ten formalny wzgląd należy stwierdzić, że treść art. 2 ust. 1 powołanej ustawy potwierdza jedynie trafność takiego "odczytania" zmiany art. 128 k.c., które istotę nowelizacji tego przepisu sprowadzało do uchylenia konstrukcji jednolitej własności państwowej, przy odrzuceniu tezy o bezpośrednim przekształceniu ex lege stosunków własnościowych z chwilą jego wejścia w życie.

Istotne postanowienia w tym zakresie zawarto także w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie (...). Zgodnie z jego treścią: "budynki i inne urządzenia oraz lokale, znajdujące się na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego) będących w dniu wejścia w życie ustawy w zarządzie osób prawnych, stają się z tym dniem z mocy prawa własnością tych osób: nabycie własności przez te osoby następuje odpłatnie, jeżeli obiekty te nie były wybudowane lub nabyte ze środków własnych." Według zaś art. 2 ust. 3 powołanej ustawy, nabycie własności stwierdza się decyzją wojewody lub zarządu gminy, przy czym decyzja ta ma charakter deklaratoryjny.

Jakie wnioski można wyprowadzić z tego unormowania:

Po pierwsze, art. 2 ust. 2 powołanej ustawy dotyczy wszystkich osób prawnych, a nie tylko państwowych osób prawnych (jak to przyjęto w art. 2 ust. 1).

Po wtóre, unormowanie art. 2 ust. 2 ustawy odnosi się tylko do tych budynków i innych urządzeń oraz lokali, które znajdowały się na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy i w dniu 5 grudnia 1990 r. pozostawały w zarządzie osób prawnych. Ograniczając się do państwowych osób prawnych (które są objęte rozważanym zagadnieniem prawnym) wskazać należy, że zgodnie z art. 38 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. (w brzmieniu obowiązującym do nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 września 1990 r., państwowe osoby prawne zarządzały wydzielonymi im i nabytymi gruntami wraz z położonymi na nich budynkami i urządzeniami związanymi trwale z gruntem; korzystały z zarządzanych nieruchomości zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i w tym zakresie mogły, zgodnie z przepisami szczególnymi, dokonywać zmian dotychczasowej zabudowy oraz wznosić nowe budowle. Jak z tego wynika, art. 2 ust. 2 obejmuje budynki i inne urządzenia, które w dniu 5 grudnia 1990 r. znajdowały się na gruntach będących własnością Skarbu Państwa lub gminy, przy czym bez znaczenia jest, czy budynki te lub urządzenia zostały wybudowane ze środków Skarbu Państwa, czy też sfinansowane przez osobę prawną. Rzutuje to tylko na sposób nabycia (odpłatnie lub nieodpłatnie).

Po trzecie, tak określone budynki, urządzenia oraz lokale stają się z dniem 5 grudnia 1990 r. własnością osób prawnych z mocy samego prawa.

Z unormowania zawartego w art. 2 ust. 2 powołanej ustawy wynika, że dopiero z dniem 5 grudnia 1990 r. osoby prawne, a w szczególności państwowe osoby prawne nabyły na własność te budynki, urządzenia i lokale, które znajdowały się na gruntach będących własnością Skarbu Państwa lub gminy i w dniu 5 grudnia 1990 r. pozostawały w zarządzie tych osób prawnych. Tym samym nie sposób przyjąć, aby w odniesieniu do tych budynków, urządzeń i lokali państwowe osoby prawne nabyły prawo własności w wyniku nowelizacji art. 128 k.c. dokonanej ustawą z dnia 31 grudnia 1989 r. Przeciwnie, zarówno przed, jak i po nowelizacji tego przepisu budynki, urządzenia i lokale znajdujące się na gruntach państwowych pozostawały do dnia 5 grudnia 1990 r. jedynie w zarządzie państwowych osób prawnych

Powtórzmy zatem uprzednio sformułowaną myśl: treść art. 2 ust. 2 omawianej ustawy potwierdza wniosek, iż nowelizacja art. 128 k.c. nie dokonała ex lege przekształcenia stosunków własnościowych państwowych osób prawnych w takim zakresie, w jakim stosunki te regulowały przepisy pozakodeksowe w sposób odmienny.

Wreszcie istotne - dla rozważanego zagadnienia - postanowienie zamieszczono w art. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie (...). Stwierdzono w nim, że "nieruchomości nabyte przez państwowe osoby prawne po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) stanowią od chwili nabycia własność tych osób".

Treść tego przepisu - odniesioną do art. 128 k.c. w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. - także wskazuje na trafność dwóch wniosków:

Po pierwsze - art. 128 k.c. po jego nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r., nie przekształcił prawa zarządu - przysługującego państwowym osobom prawnym w stosunku do nieruchomości państwowych będących w dniu wejścia w życie tej ustawy w ich posiadaniu - w prawo własności.

Po wtóre - co do nieruchomości nabytych przez państwowe osoby prawne po dniu 1 lutego 1989 r. (tj. dacie wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1089 r.) dopiero normatywna treść art. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. rozstrzygnęła o tym, że nieruchomości te od chwili nabycia stanowią własność tych osób.

Odpowiedzi wymaga jednak pytanie, jakie grunty mogła nabyć na własność państwowa osoba prawna po dniu 1 lutego 1989 r.?

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymaga przypomnienia, że pod rządem art. 128 § 1 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu Sąd Najwyższy reprezentował jednoznaczne stanowisko, że przedsiębiorstwo państwowe lub inna państwowa osoba prawna mogła - w ramach sprawowanego zarządu częścią mienia ogólnonarodowego (art. 129 § 2 k.c.) - nabyć, działając we własnym imieniu, na własność państwową nieruchomość w drodze czynności prawnej określonej przepisami kodeksu cywilnego, chyba że co innego wynikało z unormowań szczególnych; pomimo tego, że stroną umowy było przedsiębiorstwo państwowe lub inna państwowa osoba prawna, właścicielem nabytej od osoby fizycznej nieruchomości nie stawało się to przedsiębiorstwo lub ta inna osoba prawna, lecz - zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 128 § 1 k.c. - Państwo (por. uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 7 listopada 1980 r. III CZP 2/80 - OSNCP 1981, z. 4 poz. 47).

To stanowisko znalazło normatywny wyraz w art. 8 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami (...) w brzmieniu obowiązującym do nowelizacji z dnia 29 września 1990 r. Zgodnie z tym przepisem - nieruchomości nie stanowiące własności państwowej, organy administracji państwowej i inne państwowe jednostki organizacyjne oraz jednostki gospodarki uspołecznionej nabywają w drodze umowy, zawieranej na zasadach ogólnych; nieruchomości nabyte przez państwowe jednostki organizacyjne w drodze umowy pozostają w ich zarządzie. Ta regulacja obowiązywała do dnia 31 stycznia 1989 r., a po tej dacie państwowa osoba prawna nabywając nieruchomość niepaństwową w drodze czynności prawnej stawała się jej właścicielem. Do tych nieruchomości odnosi się niewątpliwie art. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r.

Należy przy tym zauważyć, że przepis ten w pewnym sensie działa wstecz. Rzecz polega na tym, że art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. przewidywał, że państwowa osoba prawna uzyskuje grunty państwowe w zarząd na podstawie:

a) decyzji terenowego organu administracji państwowej;

b) umowy o przekazaniu nieruchomości między państwowymi jednostkami organizacyjnymi;

c) umowy o nabyciu nieruchomości ( 8 ustawy).

Artykuły 38 i 8 ustawy obowiązywały do dnia 5 grudnia 1990 r., gdyż ich nowelizacji dokonano dopiero w ustawie z dnia 29 września 1990 r. Jeśli zatem państwowa osoba prawna w drodze czynności cywilnoprawnej nabyła w okresie od dnia 1 lutego 1990 r. nieruchomość niepaństwową, to w świetle znowelizowanego art. 128 k.c. i treści art. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. stała się właścicielem tej nieruchomości.

Inaczej natomiast należy oceniać możliwości nabycia w tym okresie nieruchomości państwowych. Przy umowie przekazania nieruchomości, zawartej między państwowymi osobami prawnymi, przedmiotem przekazania mogło być jedynie prawo zarządu - w myśl zasady nemo plus iuris (...). Jeżeli zaś chodzi o decyzję terenowego organu administracji państwowej, to jej przedmiotem nie mogło być prawo własności gruntu państwowego, gdyż nie zezwalała na to treść art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce (...) w brzmieniu obowiązującym do dnia 4 grudnia 1990 r. Przepis ten zezwalał jedynie na odpłatne oddanie w zarząd gruntu państwowego państwowym osobom prawnym. Dopiero nowelizacja art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. dokonana ustawą z dnia 29 września 1990 r. umożliwia sprzedaż, oddanie w wieczyste użytkowanie, oddanie w użytkowanie, dzierżawę lub najem gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa lub własność gminy na rzecz osób prawnych i fizycznych, a więc także na rzecz państwowych osób prawnych. Inaczej rzecz ujmując - państwowa osoba prawna dopiero z dniem 5 grudnia 1990 r. uzyskała możliwość nabycia na własność gruntu państwowego.

Rozważania te pozwalają na sprecyzowanie następujących wniosków:

Po pierwsze, z mocy art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. państwowe osoby prawne (z wyjątkiem państwowych gospodarstw rolnych) uzyskały z dniem 5 grudnia 1990 r. prawo użytkowania wieczystego w stosunku do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy, które do tej daty były w zarządzie tych osób (z wyjątkiem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi).

Po wtóre, z mocy art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. państwowe osoby prawne uzyskały z dniem 5 grudnia 1990 r. prawo własności w stosunku do budynków, urządzeń i lokali, które znajdowały się na gruntach będących własnością Skarbu Państwa lub gminy i w tym dniu pozostawały w zarządzie tych osób prawnych.

Po trzecie, państwowe osoby prawne mogły z dniem 1 lutego 1989 r. nabyć na własność nieruchomości nie stanowiące własności państwowej.

Po czwarte, z dniem 5 grudnia 1990 r. państwowe osoby prawne uzyskały możliwość nabycia na własność gruntu państwowego.

Uogólniając te wnioski, należy stwierdzić, że zmiana art. 128 k.c. dokonana ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. sama przez się nie spowodowała przekształcenia ex lege stosunków własnościowych państwowych osób prawnych w odniesieniu do nieruchomości, które w dniu wejścia w życie tej ustawy były w zarządzie tych osób prawnych. Zmiana art. 128 k.c. uchyliła jednak zasadę jednolitej własności państwowej, a tym samym państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną do nabywania prawa własności. Zdolność tą konkretyzują - w odniesieniu do nieruchomości - przepisy ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...), przyjmując, iż państwowa osoba prawna może nabyć własność nieruchomości nie stanowiącej własności Skarbu Państwa lub gminy począwszy od dnia 1 lutego 1989 r., a nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa lub gminy - począwszy od dnia 5 grudnia 1990 r.

Przekształcenie prawa zarządu przysługującego państwowej osobie prawnej w stosunku do gruntów będących własnością Skarbu Państwa oraz w stosunku do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - według stanu na dzień 5 grudnia 1990 r. - w prawo użytkowania wieczystego (w odniesieniu do gruntów) i w prawo własności (w odniesieniu do budynków, urządzeń i lokali), nastąpiło nie z mocy art. 128 k.c., lecz na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...).

Tak należy określić skutki prawne zmiany art. 128 k.c., dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. w odniesieniu do wpływu na zakres i charakter uprawnień państwowych osób prawnych, przysługujących im do nieruchomości stanowiących część mienia ogólnonarodowego, które w dniu wejścia w życie tej ustawy pozostawały w ich zarządzie.

III. Do rozważenia pozostaje problem wpływu zmiany art. 128 k.c. dokonanej ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. na zakres i charakter uprawnień państwowych osób prawnych, przysługujących im do innych składników mienia (poza nieruchomościami), stanowiącego część mienia ogólnonarodowego, które w dniu 1 lutego 1989 r. pozostawały w ich posiadaniu.

Punktem wyjścia musi być stwierdzenie, że pod rządem art. 128 k.c. - w pierwotnym brzmieniu - państwowe osoby prawne - w granicach swej zdolności prawnej - wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego (np. w postaci ruchomości) uprawnienia płynące z własności państwowej. Taki wniosek wypływał z art. 128 § 2 k.c. - w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lutego 1989 r. - w którym użyto ogólnego określenia "mienie ogólnonarodowe" w znaczeniu przedmiotowym, a więc obejmującym wszelkie składniki mienia. Dotyczyło to w szczególności tych składników mienia (także nieruchomości), które zostało przydzielone państwowej osobie prawnej przy jej utworzeniu przez organ założycielski. Państwowa osoba prawna bowiem w toku swej działalności, zwłaszcza gospodarczej nabywała określone składniki mienia, także ruchomego (maszyny, urządzenia itp.). Powstaje zatem pytanie, czy te składniki mienia także wchodziły w skład mienia ogólnonarodowego?

Pozytywna odpowiedź wynika z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1980 r. III CZP 2/80 (OSNCP 1981 r. z. 4, poz. 47), w której m.in. stwierdzono, że: "pomimo tego, iż stroną umowy jest przedsiębiorstwo państwowe lub inna państwowa osoba prawna, właścicielem nabytej od osoby fizycznej nieruchomości nie staje się przedsiębiorstwo lub ta inna osoba prawna, lecz - zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 128 § 1 k.c. - Państwo."

Jeśli zatem takie konsekwencje wyprowadzono z art. 128 § 1 k.c. (sprzed nowelizacji) w odniesieniu do nieruchomości, to takie same skutki prawne wynikały z tego przepisu w odniesieniu do innych składników majątkowych. Wynikało to z samej konstrukcji jednolitej własności państwowej w jej radykalnym ujęciu, przyjmującej, że państwowe osoby prawne nie mogą mieć żadnych swoich praw podmiotowych, w tym prawa własności.

Przypomnieć zresztą trzeba, że w odniesieniu do nieruchomości zagadnienie rozstrzygał jednoznacznie art. 8 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, w brzmieniu obowiązującym do dnia 5 grudnia 1990 r. Zgodnie z tym przepisem - państwowe osoby prawne mogły na podstawie umowy zawieranej na zasadach ogólnych nabywać nieruchomości nie stanowiące własności państwowej, jednakże własność nabywał Skarb Państwa, a państwowe osoby prawne - jedynie prawo zarządu. Takiego przepisu nie ma wprawdzie w odniesieniu do innych składników majątkowych osoby prawnej, obowiązywały bowiem ograniczenia w zakresie rozporządzania niektórymi ruchomymi składnikami majątkowymi, w szczególności tzw. środkami trwałymi (np. uchwała nr 262 Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 1968 r. w sprawie rozporządzenia przez jednostki gospodarki uspołecznionej niektórymi ruchomymi składnikami majątkowymi - M.P. Nr 35, poz. 245).

Wejście w życie ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80) niewątpliwie wzmacniało pozycję tej państwowej osoby prawnej w stosunku do mienia ogólnonarodowego. W art. 38 ust. 3 tej ustawy - w brzmieniu obowiązującym do chwili wejścia w życie ustawy nowelizującej z dnia 20 grudnia 1990 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6) - postanowiono: że "przedsiębiorstwo państwowe wykonuje wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi." Przedsiębiorstwo - w ramach tych uprawnień - mogło też zbywać środki trwałe innym jednostkom gospodarki uspołecznionej oraz ustanawiać na ich rzecz w stosunku do tych środków ograniczone prawa rzeczowe (art. 43 ust. 1 w pierwotnym brzmieniu). Mogło też - na zasadach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 1982 r. w sprawie zbywania przez przedsiębiorstwo państwowe na rzecz nie uspołecznionych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych niektórych składników mienia tych przedsiębiorstw (Dz. U. Nr 4, poz. 26) - zbywać na rzecz innych jednostek i osób fizycznych niektóre składniki mienia.

Ponadto istotne jest to, że do chwili wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6) obowiązywał art. 42 ust. 2 (jedn. tekst Dz. U. z 1987 r. Nr 35, poz. 201) o następującej treści: "przedsiębiorstwo gospodarując wydzielonym mu nabytym mieniem, stanowiącym część mienia ogólnonarodowego, zapewnia jego ochronę".

Z tego sformułowania wynika więc jednoznaczny wniosek: każdy składnik majątkowy przedsiębiorstwa państwowego - zarówno wydzielony mu przy utworzeniu, jak i nabyty w toku działalności przez to przedsiębiorstwo - stanowił mienie ogólnonarodowe, które pozostawało "w dyspozycji" tego przedsiębiorstwa (art. 42 ust. 3 tej ustawy). Nie ulega też wątpliwości, iż regułę tę należało odnosić zarówno do nieruchomości, jak i pozostałych składników majątkowych.

W tym brzmieniu przepis ten obowiązywał do dnia 7 stycznia 1991 r., tj. wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. nowelizującej ustawę o przedsiębiorstwach państwowych. Z tym dniem przepis ten (art. 46 ust. 2 jedn. tekstu z 1991 r. Dz. U. Nr 18, poz. 80) uzyskał brzmienie: "przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewnia jego ochronę". Jaki z tego wynika wniosek? Otóż zgodnie z tym przepisem przedsiębiorstwo państwowe gospodaruje mieniem państwowym, bo jest państwową osobą prawną, której - zgodnie z art. 44¹ § 1 k.c. - przysługuje własność mienia państwowego. Jednocześnie przepisami tej ustawy uchylono art. 42 ust. 2 (według tekstu jednolitego z 1987 r.) stanowiący, że "przedsiębiorstwo państwowe wykonuje uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego, będącego w jego dyspozycji, z wyłączeniem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi". W kontekście tych rozważań należy postawić zasadnicze pytanie: z jaką chwilą otwarła się dla państwowej osoby prawnej, a w szczególności dla przedsiębiorstwa państwowego, możliwość nabywania na własność innych składników majątkowych (poza nieruchomościami), oraz czy i z jaką chwilą te osoby prawne stały się właścicielami tych składników majątkowych (poza nieruchomościami), które - jako mienie ogólnonarodowe - pozostawały w ich dyspozycji?

Udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na tak sformułowane pytanie jest utrudnione, gdyż ustawodawca w tym względzie nie był w pełni konsekwentny. Jeśli bowiem w odniesieniu do nieruchomości uznano, że zmiana art. 128 k.c. dokonana z dniem 1 lutego 1989 r. sama przez się ani nie otworzyła możliwości nabywania na własność nieruchomości przez państwowe osoby prawne, ani nie "uwłaszczyła" tych jednostek odnośnie nieruchomości państwowych będących w ich zarządzeń, w związku z czym wydano przepisy szczegółowe - art. 2 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie (...), to w odniesieniu do innych składników majątkowych (poza nieruchomościami) regułę tę zastosowano częściowo. Otóż w ustawie z dnia 22 lutego 1991 r. o zmianie ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. U. Nr 19, poz. 81) dodano art. 64a w następującym brzmieniu:

"Z dniem wejścia w życie ustawy:

1) grunty będące własnością Skarbu Państwa lub gmin, pozostające w zarządzie jednostki badawczo-rozwojowej, stają się przedmiotem użytkowania wieczystego tej jednostki,

2) budynki i urządzenia związane trwale z gruntami państwowymi pozostającymi w zarządzie jednostki badawczo-rozwojowej, stają się jej własnością,

3) pozostałe składniki mienia jednostki badawczo-rozwojowej stają się jej własnością."

Unormowanie to także wykazuje pewną niekonsekwencję.

Z jednej strony zbędna była regulacja co do gruntów i budynków, gdyż jednostki badawczo-rozwojowe objęte były art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy (...), z drugiej zaś nie odniesiono się do możliwości nabywania przez te jednostki nieruchomości i innych składników majątkowych po dniu 1 lutego 1989 r. Jednocześnie zaś "uwłaszczono" te jednostki innymi składnikami majątkowymi (pkt 3), takiego zaś unormowania nie zawarto w odniesieniu np. do przedsiębiorstw państwowych mimo, że ustawa o przedsiębiorstwach państwowych była nowelizowana w grudniu 1990 r.

Taki stan legislacji uzasadnia zatem potrzebę poszukiwania rozwiązań co do aktualnego statusu prawnego innych składników mienia państwowych osób prawnych (poza nieruchomościami) w drodze interpretacji funkcjonalnej, która pozwoliłaby w sposób prawidłowy i jednolity określić skutki prawne zmiany art. 128 k.c.

Punktem wyjścia musi być - uprzednio już sformułowany - wniosek, że zmiana art. 128 k.c. dokonana ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. sama przez się nie spowodowała przekształcenia ex lege stosunków własnościowych państwowych osób prawnych. Dotyczy to wszystkich składników majątkowych, które w dniu wejścia w życie tej ustawy były w zarządzie (dyspozycji) tych osób prawnych. Zmiana art. 128 k.c. uchyliła natomiast zasadę jednolitej własności państwowej, przez co państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną do nabywania prawa własności. Zdolność tę - w odniesieniu do nieruchomości - skonkretyzowały przepisy ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. W odniesieniu do innych składników majątkowych brak tak wyraźnej jednoznacznej konkretyzacji. Wszakże brak racjonalnych argumentów, aby inaczej odnieść się do innych składników majątkowych, które po dniu 1 lutego 1989 r. nabyły państwowe osoby prawne. Skoro bowiem z dniem 1 lutego 1989 r. powstała prawna możliwość nabycia przez państwowe osoby prawne prawa własności, (co potwierdził art. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. w odniesieniu do nieruchomości), to regułę tę należy konsekwentnie odnieść do wszelkich składników majątkowych państwowej osoby prawnej, chyba że w odniesieniu do określonego składnika przepis szczególny stał temu na przeszkodzie.

Art. 128 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lutego 1989 r. nie przekształcił natomiast ex lege stosunków własnościowych państwowych osób prawnych, w odniesieniu do tych składników majątkowych, które w tym dniu były w zarządzie (dyspozycji) tych osób prawnych. Powinny to uczynić i uczyniły przepisy regulujące strukturę majątkową państwowych osób prawnych lub przepisy odnoszące się do pewnych rodzajów rzeczy. Takimi przepisami są: art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami; art. 64a ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 lutego 1991 r. zaś w odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych - art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, w którym skreślono przepis, iż "przedsiębiorstwo państwowe wykonuje wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi", a jednocześnie wprowadzono przepis, że "przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewnia jego ochronę".

Na marginesie rozważań dotyczących mienia przedsiębiorstwa państwowego - jako państwowej osoby prawnej - należy zwrócić uwagę na postanowienia ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 152 ze zm.). Zgodnie z przepisami tej ustawy - wyróżniono fundusz założycielski przedsiębiorstwa, odzwierciedlający wartość wydzielonej przedsiębiorstwu części mienia ogólnonarodowego oraz fundusz przedsiębiorstwa, odzwierciedlający wartość majątku przedsiębiorstwa po odliczeniu funduszu założycielskiego. Zgodnie z przepisami tej ustawy przedsiębiorstwo przekazuje Skarbowi Państwa dywidendę, przy czym podstawą jej naliczenia jej kwota funduszu założycielskiego.

W związku z tymi unormowaniami konieczne są dwie uwagi:

Po pierwsze, nie sposób z tych przepisów wyprowadzić jakiegokolwiek wniosku co do regulacji stosunków własnościowych przedsiębiorstw państwowych. Ustawa ta zawiera jedynie unormowania w zakresie zasad gospodarki finansowej i rozliczeń przedsiębiorstw państwowych ze Skarbem Państwa.

Po wtóre, rozwiązania tej ustawy w niczym nie podważają zasadności rozważań co do dokonanego przekształcenia stosunków własnościowych przedsiębiorstwa państwowego. Jeśli przedsiębiorstwo państwowe stało się wieczystym użytkownikiem gruntów będących w jego zarządzie w dniu 5 grudnia 1990 r., jeśli stało się właścicielem gruntów nabytych po dniu 1 lutego 1989 r., jeśli stało się właścicielem budynków, urządzeń i lokali oraz innych składników majątkowych, a mimo to nadal płaci dywidendę z mocy przepisu szczególnego, to pozostaje to w zgodności z art. 44¹ § 2 k.c., który stanowi, że uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.

W wyniku tych rozważań udzielono na pytanie prawne Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego odpowiedzi, jak w sentencji uchwały.

OSNC 1991 r., Nr 10-12, poz. 118