Uchwała z dnia 1991-04-30 sygn. III CZP 6/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 6/91

Uchwała z dnia 30 kwietnia 1991 r.

Przewodniczący: Prezes SN S. Rudnicki.

Sędziowie SN: S. Dmowski, G. Filcek (sprawozdawca), A. Gola, K. Kołakowski, A. Nalewajko, J. Suchecki.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora S. Trautsolta rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1991 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne:

Czy prawo związane z abonamentem telefonicznym stanowi dorobek małżonków w rozumieniu art. 32 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i może być przedmiotem postępowania o podział tego majątku w przypadku rozwodu?

podjął następującą uchwałę:

Prawo związane z abonamentem telefonicznym nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej stanowi dorobek w rozumieniu art. 32 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i może być przedmiotem podziału majątku wspólnego.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione składowi siedmiu sędziów przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich wyłoniło się w czasie obowiązywania ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o łączności (Dz. U. Nr 54, poz. 275 ze zm.) i wydanego z upoważnienia tej ustawy rozporządzenia Ministra Łączności z dnia 23 czerwca 1986 r. w sprawie ordynacji telekomunikacyjnej (Dz. U. Nr 27, poz. 135 ze zm.). Przepisy tych aktów prawnych, przewidujące administracyjny tryb przydzielania abonamentu telefonicznego, przekazywania przydzielonego abonamentu innej osobie i rozpatrywania sporów między państwową jednostką organizacyjną "Polska Poczta Telegraf i Telefon" a osobami korzystającymi z jej usług, stały się podstawą stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 1986 r. III CRN 71/86 (OSNCP 1987, z. 7, poz. 104), że "prawo do abonamentu telefonicznego nie jest przedmiotem majątkowym stanowiącym dorobek małżonków w rozumieniu art. 32 § 1 k.r.o., wobec czego w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd nie może rozstrzygać, któremu z uczestników tego postępowania przypadnie prawo do takiego abonamentu". Przytoczoną tezę Sąd Najwyższy motywował tym, że skoro przydzielenie abonamentu telefonicznego następuje w decyzji administracyjnej (§ 10 ust. 2 ord.tel), a przekazanie przydzielonego już abonamentu dokonuje się na drodze szczególnego postępowania administracyjnego (§ 12 ord.tel.), to sąd powszechny nie jest władny do kontroli takiej decyzji ani "do rozstrzygnięcia problemów należących do kompetencji organów administracji".

Stanowisko zajęte w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1986 r. było trafne w świetle powołanych w tym postanowieniu aktów prawnych. Stanowisko to jest tym bardziej niezasadne na tle nowej ustawy o łączności z dnia 23 listopada 1990 r. (Dz. U. Nr 86, poz. 504).

Argumenty użyte w motywach postanowienia z dnia 18 kwietnia 1986 r. nie uzasadniały tezy tego postanowienia, bowiem o tym co jest przedmiotem majątkowym stanowiącym dorobek małżonków nie decyduje sposób nabycia tego przedmiotu lub administracyjne ograniczenie jego obrotu, lecz właściwe przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 32 § 1 tego kodeksu "dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich", jeżeli oczywiście nie będą to przedmioty wymienione w art. 33 k.r.o. należące do majątków odrębnych małżonków. Przepis definiujący dorobek nie określa żadnych wymagań w odniesieniu do sposobu nabycia przedmiotu majątkowego stanowiącego dorobek, skutkiem czego dorobkiem małżonków mogą być przedmioty majątkowe nabyte na podstawie czynności prawnej, orzeczenia sądowego, decyzji administracyjnej, a nawet w wyniku zdarzenia losowego. O tym więc, czy prawo związane z abonamentem telefonicznym nabyte na nazwisko jednego małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej stanowi dorobek, decydować powinna tylko ocena, czy prawo to jest "przedmiotem majątkowym" w rozumieniu art. 32 § 1 k.r.o. i czy nie należy ono do majątku odrębnego.

Przedmiotami majątkowymi w rozumieniu art. 32 § 1 k.r.o. są szeroko pojęte prawa majątkowe rzeczowe i obligacyjne. Prawo związane z abonamentem telefonicznym należy do tych drugich.

Abonament telefoniczny, przyznawany na wniosek osoby zainteresowanej przez dyrektora właściwego urzędu telekomunikacyjnego, był według § 2 ust. 1 ordynacji telekomunikacyjnej z 1986 r. "uprawnieniem do korzystania z połączeń telefonicznych....". Abonament telefoniczny był zgodnie z § 4 ordynacji jednym z trzech czynników tworzących zespół "usług łączności telekomunikacyjnej o charakterze powszechnym", do których należały poza nim połączenia telefoniczne, udzielanie informacji oraz wykonywanie zaleceń telefonicznych. Przyznanie abonamentu następowało w formie decyzji dyrektora urzędu telekomunikacyjnego, z tą chwilą dochodziło jednocześnie do zawarcia umowy o korzystanie z abonamentu telefonicznego (§ 1 ust. 1 ord.tel.), tj. praktycznie umowy o korzystanie z całego zespołu wyżej wymienionych usług łączności telekomunikacyjnej. Korzystanie z tych usług rodziło obowiązek świadczenia wzajemnego w postaci opłat taryfowych (art. 48 ust. 1 ustawy o łączności z 1984 r.), zaś niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o korzystanie z abonamentu telefonicznego rodziło odpowiedzialność PPTT za wyrządzoną szkodę (art. 76 wyż. wym. ustawy.).

Podkreślony wyżej zespół czynników, a w szczególności charakter usług łączności telekomunikacyjnej, ich odpłatność i wynikająca wyraźnie z samej ustawy umowność stosunku łączącego PPTT z abonentem pozwala stwierdzić, że prawo związane z abonamentem telefonicznym to prawo majątkowe, wynikające już pod rządem ustawy o łączności z 1984 r., z łączącego strony stosunku cywilnoprawnego. Tak też określił ten stosunek Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 września 1989 r. II AZP 12/89 (OSNCP 1990, z. 7-8, poz. 96).

Obligacyjne prawo majątkowe nabyte przez małżonka - abonenta w czasie trwania wspólności ustawowej nie może być przypisane do jego majątku odrębnego, gdyż nie mieści się ono w katalogu praw wymienionych taksatywnie w art. 33 k.r.o. Skoro zaś prawo związane z abonamentem telefonicznym nie odpowiada żadnemu z praw wymienionych w tym przepisie, to, przy przyjętym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przeciwstawnym podziale majątków na wspólne i odrębne, jest ono prawem, które wchodzi do majątku wspólnego małżonków.

Prawo będące dorobkiem małżonków w rozumieniu art. 32 § 1 k.r.o. podlega podziałowi w razie ustania wspólności ustawowej (art. 46 k.r.o.). Jest to reguła, od której znany jest w orzecznictwie wyjątek dotyczący prawa najmu nabytego na podstawie decyzji o przydziale. Również to prawo traktowane jest jako dorobek małżonków ale przyjęto, że nie może być ono przedmiotem postępowania o podział majątku wspólnego ze względu na swoją naturę, tj. na zależność od decyzji władzy administracyjnej (por. uchwały SN: z dnia 31 sierpnia 1974 r. III CZP 8/74 - OSNCP 1975, z. 4, poz. 51 i z dnia 9 października 1985 r. III CZP 53/85 - OSNCP 1986, z. 9, poz. 136). Mimo podkreślonego w pytaniu prawnym podobieństwa w pozyskiwaniu tego prawa z pozyskiwaniem prawa związanego z abonamentem telefonicznym, prawa te nie mogą być stawiane na jednej płaszczyźnie. Nie wchodząc we wszystkie różniące je szczegóły należy zauważyć, że prawo najmu nabyte na podstawie decyzji o przydziale poddane zostało w art. 9 ust. 3 (obecnie art. 10 ust. 3) prawa lokalowego szczególnej regulacji, zgodnie z którą każdy z małżonków wspólnie zajmujący lokal mieszkalny jest najemcą tego lokalu i pozostaje nim także po ustaniu wspólności ustawowej. Taka regulacja prawna, która przewiduje z góry zachowanie przez małżonków równych praw do lokalu po ustaniu wspólności ustawowej, eliminuje z natury rzeczy możliwość decydowania o tym prawie w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

Kwestionowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich i będące tłem pytania prawnego postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 1986 r. wbrew swej tezie, upatrywało przeszkodę do objęcia prawa związanego z abonamentem telefonicznym postępowaniem o podział majątku wspólnego, nie w charakterze tego prawa, lecz w tym, że przydzielenie i przekazanie abonamentu innej osobie mogło nastąpić w świetle ordynacji telekomunikacyjnej z 1986 r. wyłącznie w postępowaniu administracyjnym. O tym, że pozyskanie prawa majątkowego na podstawie decyzji administracyjnej nie sprzeciwia się zaliczaniu tego prawa do dorobku, jak również o tym, że decyzja o przyznaniu abonamentu wiązała się immanentnie z umową o korzystanie z abonamentu i, że ta umowa była w istocie podstawą stosunku prawnego, istniejącego między PPTT a abonentem, była już mowa powyżej. Natomiast nie można się zgodzić z poglądem, że przydzielenie małżonkowi abonenta w postępowaniu o podział majątku wspólnego prawa związanego z abonamentem telefonicznym byłoby przekazaniem tego prawa "innej" osobie, zastrzeżonym w ordynacji telekomunikacyjnej organom Ministra Łączności. Umowa o korzystanie z abonamentu telefonicznego zawarta przez jednego z małżonków odniosła bezpośredni skutek wobec drugiego, zgodnie z zasadą reprezentacji wyrażoną w art. 36 § 2 k.r.o. Oboje małżonkowie mieli jednakowe prawa i obowiązki wynikające z tej umowy i w jednakowym zakresie z nich korzystali. W postępowaniu o podział majątku wspólnego nie doszłoby więc do przekazania praw związanych z abonamentem "innej", w znaczeniu "nieuprawnionej" osobie, lecz do przydzielenia tego prawa jednej z dwóch jednakowo uprawnionych osób. Taka decyzja sądu nie mogła być ograniczona przepisami wykonawczymi ustawy o łączności z 1984 r. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 27 czerwca 1984 r. III CZP 31/84 (OSNCP 1985, z. 1, poz. 12) w odniesieniu do przepisów wykonawczych prawa bankowego, zawierających zakaz cesji rachunku przedpłat otwartego na nazwisko jednego z małżonków. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela wyrażony w tamtym orzeczeniu pogląd, że przepisy wykonawcze ustaw szczególnych nie mogą tworzyć wyłomu w zasadzie ochrony rodziny i w realizujących tę zasadę przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, normujących stosunki majątkowe między małżonkami.

Reasumując należy stwierdzić, że prawo związane z abonamentem telefonicznym było prawem majątkowym stanowiącym dorobek małżonków i podlegającym podziałowi po ustaniu współwłasności ustawowej w czasie obowiązywania ustawy o łączności z 1984 r. i jej przepisów wykonawczych. Jest to tym bardziej oczywiste od chwili wejścia w życie nowej ustawy o łączności z dnia 23 listopada 1990 r. (Dz. U. Nr 86, poz. 504).

Nowa ustawa o łączności przewiduje świadczenie usług telekomunikacyjnych przez większą i zróżnicowaną liczbę podmiotów, które uzyskują zezwolenie Ministra Łączności na taką działalność. Działalność tych podmiotów w zakresie świadczenia usług o charakterze powszechnym została określona jako działalność zarobkowa (art. 2 ust. 1 pkt 2). Zakres i warunki świadczonych usług będą wynikały z podanych do publicznej wiadomości regulaminów (art. 36 ust. 1), które będą niewątpliwie pełniły taką funkcję jaką kodeks cywilny przypisuje regulaminom w art. 385.

Odejście od wyłączności Państwa w dziedzinie telekomunikacji i zerwanie tym samym z administracyjnym trybem przyznawania abonamentów, ich przekazywania innym osobom oraz rozstrzygania sporów co do obowiązku świadczenia usług telekomunikacyjnych o charakterze powszechnym, usuwa samo przez się wątpliwości co do charakteru tych usług i charakteru stosunków prawnych pomiędzy tzw. operatorami sieci, świadczącymi usługi telekomunikacyjne, a osobami korzystającymi z tych usług. Nie może być wątpliwości, że podmioty te będą związane stosunkiem cywilnoprawnym ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę wyrażoną w sentencji.

OSNC 1991 r., Nr 8-9, poz. 100