Uchwała z dnia 1990-03-29 sygn. III CZP 102/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 102/89

Uchwała z dnia 29 marca 1990 r. 

Przewodniczący: Prezes SN W. Sutkowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek, A. Gola, S. Dmowski, Z. Świeboda, K. Strzępek (sprawozdawca), J. Szachułowicz. 

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej P. Wiśniewskiego, rozpoznał wniosek Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 listopada 1989 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prawne:

"Czy za udzielenie przez bank państwowy na żądanie sądu informacji o posiadaniu przez osoby fizyczne rachunków oszczędnościowych lub walutowych, o jakich mowa w art. 48 ust. 4 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - prawo bankowe (Dz. U. Nr 4, poz. 21 ze zm.), oraz informacji o obrotach i stanach tych rachunków należy się bankowi opłata, czy też udzielanie takich informacji stanowi realizację obowiązku przewidzianego art. 248 k.p.c., nie uzasadniającą przyznania bankowi takiej opłaty?"

podjął następującą uchwałę:

Bank może żądać przyznania mu stosownej opłaty za udzielenie sądowi informacji dotyczącej wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych (art. 48 ust. 4 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. prawo bankowe - Dz. U. Nr 4, poz. 21, zm.: Dz. U. z 1989 r. Nr 74, poz. 439).

Uzasadnienie 

Występując z przedstawionym zagadnieniem prawnym Minister Sprawiedliwości wskazał, że przez wiele lat sądy nie kwestionowały uprawnień banków do pobierania opłat za udzielane informacje dotyczące wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach osób fizycznych. Potrzeba ustalenia wysokości tych wkładów występuje najczęściej w sprawach o podział majątku wspólnego, a także w postępowaniu spadkowym. W ostatnim okresie w niektórych sądach zapadają rozstrzygnięcia odmienne, podważające uprawnienie banków do pobierania opłat za tego rodzaju usługi. W tych sprawach sądy powołują się na art. 248 § 1 k.p.c. uprawniający je do żądania od każdej osoby fizycznej czy prawnej przedstawienia dokumentu znajdującego się w posiadaniu tej osoby, a stanowiącego dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, z wyjątkiem wypadków, gdy dokument stanowi tajemnicę państwową. Wpływ na tego rodzaju rozstrzygnięcia może mieć stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w postanowieniu z dnia 3 kwietnia 1974 r. II CZ 39/74 (OSNCP 1975, z. 6, poz. 93), wyrażające pogląd, że "żądanie przez sąd - w toku postępowania dowodowego w sprawie - od osoby fizycznej lub prawnej albo właściwego organu państwowego przedstawienia dokumentu lub udzielenia informacji jest działaniem w zakresie wymiaru sprawiedliwości i nie stanowi zlecenia, które mogłoby uzasadniać roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za udzielenie informacji".

Stosownie do art. 48 ust. 4 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - prawo bankowe (Dz. U. Nr 4, poz. 21 ze zm.) - informacje dotyczące wkładów oszczędnościowych mogą być udzielane na żądanie sądu lub prokuratora w związku z toczącą się przeciwko wkładcy sprawą karną, karną skarbową lub sprawą o alimenty, o rentę o charakterze alimentacyjnym lub o podział majątku wspólnego małżonków, a także w postępowaniu spadkowym. W tych zakresach przepis ogranicza utrwaloną w prawie bankowym tajemnicę bankową wkładów. Powołany przepis nie uregulował natomiast odpłatności za udzielenie przez bank na żądanie sądu informacji dotyczącej wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych.

Możliwość natomiast żądania przez bank od sądu opłaty za poszukiwanie rachunków bankowych oraz udzielenie informacji o wkładach wywodzono z uchwały nr 1/88 Rady Banków z dnia 17 marca 1988 r. w sprawie maksymalnej wysokości prowizji i opłat za czynności bankowe (Dz. Urz. NBP Nr 2, poz. 4), wydanej na podstawie art. 42 pkt 9 oraz art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. - prawo bankowe (Dz. U. Nr 7, poz. 56). Zgodnie z załącznikiem nr 1 lit B do wym. uchwały - banki pobierają od sądów opłaty za poszukiwanie rachunków bankowych oraz udzielenie pisemnej informacji o wkładach w sprawach cywilnych o podział majątku wspólnego małżonków i o spadek.

Przepisy uchwały nr 1/88 Rady Banków przestały obowiązywać z dniem 10 sierpnia 1989 r. z mocy art. 121 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - prawo bankowe, który stanowi, że do czasu wydania aktów wykonawczych przewidzianych w niniejszej ustawie, nie dłużej jednak, niż przez okres 6 miesięcy, obowiązują dotychczasowe akty wykonawcze. Wymieniona wyżej ustawa, w odróżnieniu od poprzednio obowiązującego prawa bankowego, nie przewiduje dla Rady Banków uprawnień do ustanowienia prowizji i opłat za czynności bankowe, w tym także za udzielenie sądom informacji dotyczących wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych. Nie oznacza to jednak, że pod rządem wymienionej ustawy odpadła możliwość żądania przez banki opłaty z tego tytułu.

Prawo bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r. dokonało zasadniczej zmiany struktury aparatu bankowego, przekształcając banki w samodzielny aparat gospodarczy, działający na zasadach samofinansowania. Prowadzi to do wniosku, że ustawodawca, nie przewidując w prawie bankowym delegacji do określenia wysokości prowizji i opłat za czynności bankowe, pozostawia tę kwestię do uregulowania samym bankom. W rozumieniu tej ustawy banki stały się samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi, posiadającymi osobowość prawną, działającymi na podstawie ustawy i statutów (art. 2 ust. 1 ustawy), statut banku określa fundusze własne, zasady tworzenia i wykorzystywania funduszy specjalnych oraz zasady gospodarki finansowej (art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy), banki prowadzą samodzielną gospodarkę finansową i zgodnie z zasadami finansowania pokrywają z uzyskanych przychodów koszty działalności oraz zobowiązania wobec budżetu państwa i zobowiązania z tytułu własnych umów, a także wydatki na rozwój i własne potrzeby (art. 95 ust. 1 ustawy).

W świetle powołanych przepisów należy dojść do wniosku, że pod rządem także obowiązującego prawa bankowego, banki jako samodzielne i samofinansujące się przedsiębiorstwa w ramach swojej ustawowej i statutowej działalności uprawnione są do samodzielnego ustalania opłat, a także ich wysokości za poszukiwanie na żądanie sądu rachunków bankowych i sporządzenie informacji o wkładach. Przyjmuje się, że za każdą świadczoną usługę przez samodzielne i samofinansujące się przedsiębiorstwa należy się wynagrodzenie.

Wymaga jednak podkreślenia, że żądanie opłaty musi wynikać z określonej podstawy prawnej, którą może stanowić statut banku, bądź inny akt wykonawczy, wydany w ramach upoważnienia zawartego w prawie bankowym.

Przytoczona wykładnia przepisów prawa bankowego znalazła swoje potwierdzenie w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o zmianie ustaw Prawo Bankowe i o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 74, poz. 439). Ustawa ta, w rozdz. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - prawo bankowe, dodaje art. 53¹, który w ust. 2 stanowi, że "bank może pobierać opłaty za ustalone przez Radę Banków usługi inne niż określone w ust. 1".

Rada Banków, wykorzystując powyższe upoważnienia ustawowe w dniu 27 marca 1990 r., podjęła uchwałę nr 2/90 w sprawie opłat za usługi bankowe (Dz. Urz. NBP Nr 5, poz. 11). Według załącznika nr 1 do wymienionej uchwały, zawierającego taryfę opłat za czynności bankowe w obrocie krajowym, banki pobierają od sądów opłatę za poszukiwanie rachunków w sprawach cywilnych o podział majątku wspólnego małżonków i o spadek oraz za udzielenie pisemnej informacji o wkładach - w jednym oddziale kwotę 5.000 zł, a w każdym następnym kwotę 3.000 zł.

Bank, przedstawiając sądowi żądaną informację wraz z rachunkiem za jej sporządzenie, obowiązany będzie powołać się na podstawę formalnoprawną, obecnie wyżej wymienioną uchwałę Rady Banków.

Należy podkreślić, że nie jest do przyjęcia praktyka niektórych banków, które uzależniają udzielenie sądowi informacji dotyczących wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych od uprzedniego wpłacenia przez sąd żądanej opłaty. W tym bowiem zakresie bank realizuje nałożony na niego obowiązek w zakresie wymiaru sprawiedliwości i zobowiązany on jest bezwarunkowo do jego wykonania.

Omawiając problematykę objęta pytaniem należy rozważyć jeszcze jedno istotne zagadnienie, a mianowicie, czy artykuły 244 i 248 k.p.c., odnoszące się do dowodów z dokumentów, mogą być stosowane wprost bądź odpowiednio do dowodów z informacji bankowych dotyczących wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych.

Powyższe zagadnienie wyłania się zwłaszcza na tle powołanego już postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1974 r., w którym wyrażony został pogląd, że żądanie przez sąd - w toku postępowania dowodowego w sprawie - od osoby prawnej albo od właściwego organu państwowego przedstawienia dokumentu lub informacji jest działaniem w zakresie wymiaru sprawiedliwości i nie stanowi zlecenia, które mogłoby uzasadniać roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za udzielenie informacji.

Sąd Najwyższy w powołanym postanowieniu w ogóle zrównał pojęcie "dokumentu" i "informacji" w tym zakresie, który był mu niezbędny do zajęcia stanowiska w kwestii wynagrodzenia za ich przedstawienie, jednakże bez uwzględnienia istoty informacji, o której mowa w art. 48 ust. 4 prawa bankowego. Artykuły 244 i 248 k.p.c. odnoszące się do dowodów z dokumentów nie mogą być stosowane wprost do dowodów z informacji dotyczących wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych. Udzielenie sądowi informacji dotyczącej wkładów oszczędnościowych nie wyczerpuje się w dostarczeniu sądowi istniejącego dokumentu, ale dopiero na sporządzeniu jej na podstawie różnorodnych danych bankowych. Zgromadzone w banku, często w wielu oddziałach, dane dotyczące wkładów oszczędnościowych, nie stanowią jednego istniejącego już - w rozumieniu materialnym - dokumentu, który nadawałby się do uzewnętrznienia w drodze pisma. Wymienione dane zawarte są w różnych urządzeniach bankowych zawierających zestawienia obrotów na poszczególnych rachunkach, zmiennych w czasie.

W świetle powyższego należy przyjąć, że sporządzona przez bank informacja dotycząca wkładów oszczędnościowych lub walutowych na rachunkach bankowych osób fizycznych, o której mowa w art. 48 ust. 4 prawa bankowego, jest innym szczególnym środkiem dowodowym w rozumieniu art. 309 k.p.c., do którego tylko w sposób odpowiedni stosuje się przepisy dotyczące dowodu z dokumentu. Przemawia za tym istnienie ustawowego upoważnienia dla banków do sporządzania na żądanie sądów wymienionych informacji o wkładach, co niewątpliwie wyposaża taką informację w moc urzędową dokumentu, co potwierdza art. 53 ust. 1 prawa bankowego.

W omawianych sprawach więc ma odpowiednie zastosowanie art. 251 k.p.c. W myśl tego przepisu osoba trzecia (instytucja, osoba prawna) ma prawo żądać zwrotu wydatków połączonych z przestawieniem sądowi dokumentu. Bank, który na żądanie sądu opracowuje i przedstawia sądowi informacje o wkładach, niewątpliwie świadczy określony nakład pracy i ponosi także koszty materiałowe. Już na tle powołanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego pojawiły się w nauce zgodne poglądy co do tego, że dostarczenie sądowi przez osobę trzecią żądanej informacji, której opracowanie wymaga nakładu pracy i pociąga za sobą koszty, uzasadnia żądanie zapłaty za taką czynność. Podstawę prawną do takiego żądania zapłaty stanowi art. 251 k.p.c., art. 2 i art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110).

Powołane przepisy zatem nie stanowią przeszkody do wypłacania przez sądy bankom za udzielane informacje o wkładach stosownych opłat, które mogą być uiszczane z pobranej od strony zaliczki, a następnie rozliczane w ramach kosztów procesu na zasadach ogólnych.

Nie ma zatem uzasadnionych podstaw prawnych do twierdzenia, aby pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wymienionym postanowieniu z dnia 3 kwietnia 1974 r., co do braku możliwości żądania przez osobę prawną wynagrodzenia za udzielenie sądowi informacji odnosił się do banków tylko dlatego, że jest to działanie w zakresie wymiaru sprawiedliwości i nie stanowi zlecenia. Fakt, że bank nie może uchylić się od obowiązku przedstawienia żądanej przez sąd informacji, gdyż sąd działa w tym wypadku w zakresie wymiaru sprawiedliwości, któremu bank musi się podporządkować (art. 248 § 1 k.p.c.), nie wyłącza prawa banku do żądania za taką usługę należnej opłaty, przewidzianej w prawie bankowym i przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie.

W tym stanie rzeczy na przedstawione zagadnienie prawne należało odpowiedzieć jak w sentencji uchwały.

OSNC 1990 r., Nr 10-11, poz. 127