Dowód z wydruku komputerowego, korespondencji email, skan dokumentu, zrzut ekranu

Wydruki poświadczone przez notariusza korzystają z atrybutów dokumentu urzędowego jedynie w takim zakresie w jakim notariusz poświadczył zgodność ich z odwzorowywanym w jego obecności obrazem na ekranie monitora w dacie dokonywania czynności notarialnej. Poświadczenie to nie pozwala natomiast na przyjęcie jakiegokolwiek domniemania prawnego co d integralności i kompletności danych zawartych w plikach cyfrowych (braku ingerencji w treść wiadomości, usuwania jej antydatowania itp.)

W przypadku oceny wydruków tekstu zapisanego w postaci elektronicznej i odtwarzanego przy wykorzystaniu odpowiedniego oprogramowania (np. korespondencji elektronicznej, stron internetowych itp.) dokonywanych przez stronę, która utrwala w ten sposób oświadczenia mające pochodzić od innych osób, dostrzec należy dodatkową specyfikę takich dokumentów. Wydruki w istocie mają utrwalać jedynie treść (warstwę tekstową) oświadczeń w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu jednak innej techniki niż ta, za pomocą której sporządzono utrwalane oświadczenie. Nie powielają więc dokumentu oryginalnego – elektronicznego (jego cech i rzeczywistej treści), lecz tworzą obraz jedynie jego warstwy tekstowej.

Wydruk obejmuje zatem wyłącznie wynik „odtworzenia” („odczytania” przez właściwe oprogramowanie i ujawnienia na monitorze urządzenia) dokumentu w postaci elektronicznej (warstwę tekstową, wyświetlaną po zdekodowaniu zapisu cyfrowego) sporządzany (co najważniejsze) przy wykorzystaniu całkowicie innej techniki (wydruku tekstu na papierze).

Wpływać to powinno na sposób oceny waloru procesowego wydruku (w tym zwłaszcza oceny waloru wiarygodności i mocy dowodowej). Dostrzega się tą kwestię w nauce prawa formułując pojęcie tzw. dokumentu wtórnego („wtórnika” - por. np. K. Markiewicz, Dokumenty i ich wtórniki w postępowaniu cywilnym PPC 2016 nr 3). Ze względu na łatwość podrabiania, przekształcania i fałszowania tych dowodów często w piśmiennictwie podkreślany jest zarazem problem oceny ich autentyczności przez sąd i formułowany jest postulat ostrożności w ocenie ich wiarygodności. ( por. m.in. T. Demendecki w Komentarzu do k.p.c. pod red. A. Jakubeckiego, Lex/El 2016).

Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na wzorce oceny dotyczącej innych środków dowodowych w poprzednim stanie prawnym (przed wprowadzeniem do k.p.c. art. 243[1] i przed zmianą treści art. 308 k.p.c.). Na tle oceny dowodu z nagrania dźwięku przypominano np., że dowód taki wymaga, jak każdy zresztą inny dowód, wnikliwej i krytycznej oceny). Zarazem sformułowano praktyczne uwagi dotyczące tej oceny stwierdzając, że brać należy pod uwagę okoliczności w jakich dowodów ten powstał, cel osoby kreującej tego rodzaju dowód i stan tego dowodu, możliwość ingerencji w jego treść itp. (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1975 II CR 752/74). Uwagi te pozostają miarodajne, na tle dowodów z dokumentów wtórnych i dokumentów w postaci elektronicznej zwłaszcza wobec łatwości technicznej, z jaką można ingerować w treść tego rodzaju dokumentów.

Dokument wtórny w tym znaczeniu w istocie ma odzwierciedlać wygląd lub treść oświadczenia zawartego w dokumencie oryginalnym. Jak wskazano, autorem dokumentu wtórnego (osobą, od której ten dokument pochodzi) nie jest jednak autor (wystawca) dokumentu pierwotnego (oryginalnego), lecz ten, kto taki wtórnik sporządza. Zarówno technika sporządzenia jak i pochodzenie dokumentu wtórnego od strony, która się nań powołuje i chce za jego pomocą dowodzić treści oświadczenia złożonego przez inny podmiot (w niniejszej sprawie przez osobę nieuczestniczącą w procesie ) muszą być brane pod uwagę przy ocenie waloru dowodowego tego dowodu.

Jeśli dokument w postaci elektronicznej nie istnieje (np. wskutek jego usunięcia z bazy danych, czy też nieodwracalnej zmiany treści strony internetowej przy braku archiwizacji poprzedniego jej stanu) możliwe jest dowodzenie treści oświadczenia w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu dokumentu wtórnego. Niezbędne jest jednak dokonanie oceny waloru dowodowego tego dokumentu zgodnie z wypracowanymi w nauce i orzecznictwie regułami stosowania art. 233 k.p.c. przy uwzględnieniu „podatności” tego rodzaju środków na manipulacje. W związku z tym przyjmować należy opisany wyżej wzorzec wymagający dokonania oceny w świetle całokształtu materiału procesowego i przy uwzględnieniu tego, ze ciężar wykazania waloru procesowego wydruku wobec braku podstaw do stosowania art. 253 k.p.c. spoczywa na tym, która powołuje się na wydruk jako dowód oświadczenia pochodzącego od innej osoby.

Uwzględniać przy tym należy (o czym mowa wyżej) względy wynikające z technicznej łatwości manipulacji i ingerencji w treść dokumentu wtórnego Zatem wiarygodność wydruku musi uwzględniać wnioski płynące z zasad doświadczenia życiowego i logiki. Ocena takiego dowodu musi uwzględniać okoliczności, w jakich powstał.

W przypadku informacji (komunikatów , wiadomości oświadczeń) przesyłanej za pośrednictwem poczty elektronicznej chodzi o cyfrowy (zachowujący integralność) zapis przesyłanych danych . Zapis taki nie może być utożsamiany jedynie z treścią wiadomości która nadawca kieruje do odbiorcy. Plik cyfrowy bowiem (poza informacją odczytywaną przez odbiorcą) zawiera także tzw. metadane (pozwalające w zależności od użytego oprogramowania na ustalenie cech dokumentu – np. daty utworzenia lub modyfikacji, autora czy też zachowania integralności – braku ingerencji w dokument).

W zależności od oprogramowania określony zakres metadanych może być samodzielnie odczytany przez użytkownika będącego laikiem w dziedzinie informatyki względnie wymaga współdziałania osoby posiadającej odpowiednią wiedzę w tej dziedzinie. Od techniki informatycznej (oprogramowania) służącej do kreacji dokumentu może zależeć też bezpieczeństwo (pewność) integralności zawartych w nim danych cyfrowych (możliwość stwierdzenia ingerencji w integralność zapisu). Przekłada się to na wartość dowodową konkretnego dokumentu w postaci elektronicznej w procesie cywilnym (możliwość poddania badaniu cech tego dokumentu na podstawie art. 254 k.p.c.

Zatem to dokument elektroniczny (w postaci elektronicznej) może podlegać badaniu stosownie do treści art. 254 §1 k.p.c. (także przy udziale biegłego) i na podstawie takiego badania można dopiero poczynić ustalenia co do autentyczności oświadczenia (pochodzenie dokumentu oraz to czy doszło do ingerencji w jego treść). Ustaleń takich nie można natomiast dokonać na podstawie wydruku dokonanego zwłaszcza przez osobę inną niż autor oświadczenia w postaci elektronicznej.

Wyrok SA w Szczecine z dnia 30 czerwca 2022 r., I ACa 683/21

Standard: 83635 (pełna treść orzeczenia)

W obecnym stanie prawnym wydruk strony internetowej, spełniający cechy określone w art. 77[3] k.c. powinien być kwalifikowany w świetle przepisów prawa materialnego jako dokument. Zgodnie z tym przepisem bowiem dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jego treścią. W przypadku wydruku informacja utrwalona jest w formie graficznej na materiale służącym do jego wykonania (najczęściej – jak w niniejszej sprawie - na papierze). Dokument, w świetle definicji kodeksowej, nie wymaga więc obecnie podpisu. Dla przyjęcia, że zapis informacji stanowi dokument konieczne jest jednak spełnienie takich cech jak utrwalenie informacji na nośniku i możność odczytania tej informacji. Niekiedy wskazuje się też na to, że utrwalona informacja powinna być efektem myśli ludzkiej a jej zapis powinien być sporządzony w celu „dowodowym” (a więc stanowić utrwalenie pewnego stanu rzeczy, czy też oświadczenia w celu jego udokumentowania, dającego możność późniejszego odtworzenia czy posłużenia się nim jako dowodem utrwalonego zdarzenia).

Niewątpliwie cechy te są spełniane przez wydruki utrwalające (na papierze) odtworzoną w danym momencie treść zapisaną cyfrowo, dostępną dla użytkowników Internetu (komunikat wyświetlany na ekranie urządzenia połączonego z siecią internetową). Wydruk zawiera więc informację w rozumieniu art. 77[3] k.c., sporządzony jest przez osobę, która dokonuje selekcji tej informacji (decyduje o dokonaniu wydruku a zatem dokumentuje pewien stan, za jaki należy uważać treść strony internetowej). Niewątpliwie też wydruk pozwala na odczytanie zapisanej informacji i służy celom dowodowym w podanym wyżej znaczeniu, co pozwala na przypisanie mu cech dokumentu w rozumieniu przepisów prawa materialnego.

Kwalifikując wydruk jako dokument w rozumieniu przepisów prawa materialnego należy wskazać na właściwe przepisy prawa procesowego pozwalające na przeprowadzenie dowodu z takiego dokumentu. Obecnie przeprowadzenie dowodu z dokumentu następuje na podstawie art. 243[1] k.p.c. albo na podstawie art. 308 k.p.c. w zależności od cech konkretnego środka dowodowego.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 30 grudnia 2019 r., I ACa 672/19

Standard: 37496 (pełna treść orzeczenia)

Wydruki komputerowe mogą stanowić dowód w postępowaniu cywilnym, co wynika z przyjętej powszechnie wykładni przepisów art. 308 KPC. Wydruki komputerowe stanowią, bowiem „inny środek dowodowy”, o którym mowa w art. 308 KPC i art. 309 KPC, gdyż wymieniony tam katalog ma charakter otwarty. Jakkolwiek nie można przyjąć, że oświadczenie zawarte w wydruku komputerowym (korespondencji e – mailowej) jest zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, to należy przyjąć, że przedmiotowy środek dowodowy świadczy o istnieniu zapisu komputerowego określonej treści w chwili dokonywania wydruku. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 1399/12). Oczywiście każdy dokument czy też dowód wymieniony w art. 308 KPC może ulec modyfikacjom, co przecież nie pozbawia ich mocy dowodowej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 grudnia 2013 r., sygn. akt I ACa 776/13 i z dnia 24 września 2014 r., sygn. akt I ACa 404/14, opubl. w portalu orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi). Dowód takiej modyfikacji obciąża stronę, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, a któremu to ciężarowi dowodzenia pozwany nie sprostał.

W realiach rozpoznawanej sprawy nie było podstaw do zakwestionowania mocy dowodowej zrzutów ekranowych przedstawionych przez powoda. Pozwany zaprzeczając jakoby wydruki załączone przez powoda pochodziły z jego strony internetowej, sam żadnych dowodów na te okoliczności nie zgłosił.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 29 września 2017 r., I ACa 448/17

Standard: 20624 (pełna treść orzeczenia)

Niepodpisane wydruki pozostają dokumentem w znaczeniu powszechnej na gruncie prawa cywilnego definicji dokumentu sformułowanej w art. 77 [3] kpc.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 18 maja 2017 r., V ACa 484/16

Standard: 32960 (pełna treść orzeczenia)

Wydruki komputerowe spornych publikacji przedłożone przez stronę powodową a stanowiące załączniki do pozwu, stanowią dowód w sprawie. Artykuł 308 k.p.c. pozwala na nadanie mocy dowodowej wydrukom zrzutów ekranowych. Przepis powyższy wyróżnia kategorię dowodów z urządzeń utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki, zaś katalog środków dowodowych o tym charakterze ma charakter otwarty. Ustawodawca wylicza przykładowe dowody, które powszechnie dzieli się na dwie grupy - dowody wizualne, tj. zawierające informacje postrzegane za pomocą wzroku (dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów i rysunków), jak również dowody audialne, tj. zawierające informacje postrzegane za pomocą słuchu (płyty, taśmy dźwiękowe). Wydruki komputerowe mogą stanowić dowód w postępowaniu cywilnym, stanowią bowiem "inny środek dowodowy", o którym mowa w art. 308 k.p.c. i art. 309 k.p.c. Jakkolwiek nie można przyjąć, że oświadczenie zawarte w wydruku komputerowym jest zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, to należy przyjąć, że przedmiotowy środek dowodowy świadczy o istnieniu zapisu komputerowego określonej treści w chwili dokonywania wydruku. Okoliczność, że tego typu dowody mogą być z łatwością modyfikowane, nie pozbawia ich mocy dowodowej. W realiach rozpoznawanej sprawy nie było podstaw do zakwestionowania mocy dowodowej zrzutów ekranowych.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 13 stycznia 2017 r., I ACa 2111/15

Standard: 12144 (pełna treść orzeczenia)

Sąd nie ma obowiązku dopuszczać dowodu z niepotwierdzonego wydruku strony internetowej, a nawet jeśli tak uczyni, to sam oceni jego moc dowodową. Sąd może zarządzić badanie takiego środka dowodowego z udziałem biegłych, treść strony internetowej można udowadniać przy pomocy wszelakich środków dowodowych, jednakże wymaga to stosownych wniosków dowodowych pochodzących od strony, która chce dowodzić swoich racji na podstawie np. zrzutu ekranowego.

Zrzut ekranu jest utrwaleniem obrazu wyświetlanego w danej chwili na ekranie monitora w pliku, który to plik, wraz z zapisaną informacją o obrazie daje się edytować przy użyciu dostępnych powszechnie narzędzi do obróbki grafiki. Oczywista jest możliwość edytowania pliku, co pozwala na przyjęcie, że zrzut z ekranu może podlegać modyfikacjom. Istnieją możliwości zabezpieczenia pod względem dowodowym zaobserwowanej treści strony internetowej w taki sposób, by nie budziło wątpliwości, iż nie doszło do żadnej modyfikacji obrazu, widocznego w danej chwili na ekranie komputera (np. stosowany często protokół notarialny, odpowiednie zapisanie treści strony do pliku).

Powódka w niniejszej sprawie zaoferowała sądowi jedynie niepotwierdzone wydruki ze stron internetowych, które - wobec zaprzeczenia istotnych w sprawie okoliczności przez stronę pozwaną wzbudziły słuszne zastrzeżenia Sądu Okręgowego. Kserokopiami w kontekście postępowania dowodowego niejednokrotnie zajmowano się już w orzecznictwie, m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2007 r. (II CSK 401/06) stwierdził, że "niepoświadczona kserokopia nie jest dokumentem. Jeżeli zaś pismo nie może być uznane za dokument, nie może być ono też podstawą do prowadzenia dowodu w trybie art. 308 k.p.c.". Kserokopia może być zatem uznana za dowód, jeśli jest potwierdzona za zgodność z oryginałem i jeśli istnieje dokument o treści odwzorowanej kserokopią. Uwagi te można odnieść do niepotwierdzonych wydruków ze strony internetowej: wydruk obrazujący zrzut ekranu na określoną chwilę mógłby stać się dowodem na wygląd określonej strony internetowej w określonym momencie, jeśli w wystarczający sposób zostanie potwierdzona jego autentyczność.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 15 czerwca 2016 r., I ACa 315/16

Standard: 82577 (pełna treść orzeczenia)

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 308 KPC poprzez uznanie jako dowodu w sprawie wydruków ze stron internetowych. Kwestionowanie mocy dowodowej wydruków zrzutów ekranowych mapy powoda i strony internetowej pozwanego jest oparte na błędnym założeniu, że nie stanowią one dokumentu prywatnego (nie są podpisane), więc nie są dowodem w rozumieniu art. 245 KPC Tymczasem załączone wydruki stanowią pełnowartościowy środek dowodowy, o którym mowa w art. 308 KPC. Nie ma znaczenia dla takiej kwalifikacji i mocy dowodowej omawianego dowodu okoliczność, że zawiera on oprócz fotokopii także opisy wyrażane pismem. Stanowią one bowiem integralną część zrzutu ekranowego, którego wiodącym elementem jest jednak mapa, a więc informacja postrzegana za pomocą wzroku. Poza tym w odpowiedzi na pozew pozwany wprost przyznawał, że zrzuty ekranowe są środkiem dowodowym o jakim mowa w art. 308 KPC. Podważał natomiast ich moc dowodową i wiarygodność, choć nie wskazywał, że zrzuty te są zmanipulowane i poddane określonej ingerencji. Nie zgłosił też jakiegokolwiek dowodu w postaci, np. samodzielnie wykonanych zrzutów ekranowych (jeśli istniała jeszcze taka możliwość) celem ich porównania ze zrzutami załączonymi do pozwu, ewentualnie dowodu z opinii biegłego sądowego np. informatyka.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 3 października 2014 r., I ACa 490/14

Standard: 19354 (pełna treść orzeczenia)

Przepisy o postępowaniu dowodowym, tworzone pod kątem realiów istniejących w dacie ich uchwalania lub nowelizowania, nie nadążają za postępem techniki, zwłaszcza elektronicznej, i nie normują w sposób szczegółowy możliwych nowoczesnych środków dowodowych. Ustawodawca pojawienie się takich środków jednak przewidział i w art. 308 § 1 k.p.c. wprowadził regulację dowodów z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki, nakazując odpowiednie stosowanie do tych środków przepisów o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów. Wydruk z ekranu monitora komputerowego najbardziej zbliżony jest do fotokopii, choć odzwierciedla zawartość nie dokumentu papierowego, a ulotną (bo możliwą w każdym czasie do usunięcia lub zmiany) zawartość strony internetowej. Różnica ta rodzi w konsekwencji niemożność potwierdzenia takiego wydruku za zgodność z oryginalną zawartością strony, osoba wydruk sporządzająca bowiem musiałaby mieć w tym właśnie momencie asystę bądź notariusza, bądź będącego adwokatem lub radcą prawnym pełnomocnika procesowego, to zaś praktycznie jest niemożliwe. Z tej przyczyny wydruk, mimo jego niepotwierdzenia za zgodność z oryginałem, może być uznany za dowód w sprawie, który oceniony być winien pod kątem jego wiarygodności lub mocy dowodowej na zasadach ogólnych, określonych w art. 233 § 1 k.p.c.

Wyrok SA w Katowicach, z dnia 4 sierpnia 2014 r., I ACa 184/14

Standard: 5635 (pełna treść orzeczenia)

Do wydruków komputerowych zastosowanie ma art. 309 k.p.c. Przepis ten odnosi się bowiem do innych niż wyraźnie wymienionych w kodeksie środków dowodowych i tym samym może mieć zastosowanie także do wydruków komputerowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 138/08, LEX nr 548795).

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 3 kwietnia 2012 r., I ACa 257/12

Standard: 5636 (pełna treść orzeczenia)