Uchwała z dnia 1988-11-24 sygn. III CZP 83/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 83/88

Uchwała z dnia 24 listopada 1988 r. 

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Skierkowska, Ł. Grygołajtys.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jolanty Z. przeciwko Skarbowi Państwa - Zespołowi Opieki Zdrowotnej Nr 2 w K.N.H. o ustalenie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 14 czerwca 1988 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest powództwo o ustalenie zakresu odpowiedzialności współdłużników solidarnych zobowiązanych do naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, wytoczone przez jednego z tych dłużników przeciwko drugiemu przed naprawieniem szkody przez zapłatę poszkodowanemu należnego mu odszkodowania?"

podjął następującą uchwałę:

Dłużnik odpowiadający solidarnie z innymi osobami za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym nie może uzyskać - w drodze powództwa o ustalenie - orzeczenia określającego zakres odpowiedzialności jego i innych osób.

 Uzasadnienie 

Po uprawomocnieniu się wyroku Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 9 czerwca 1987 r. sygn. akt (...) zasądzającego solidarnie od pozwanych Jolanty Z. i Skarbu Państwa odszkodowania, a przed zapłaceniem zasądzonego odszkodowania poszkodowanym, Jolanta Z. wystąpiła przeciwko Skarbowi Państwa z powództwem o ustalenie, że za zobowiązania wynikające z powyższego wyroku odpowiada ona w 25% a pozwany Skarb Państwa - Zespół Opieki Zdrowotnej nr 2 w K. w 75%. Podniosła, że jako lekarz prowadzący prywatną praktykę przyczyniła się do śmierci matki i żony powodów, u której dokonała zabiegu usunięcia ciąży, tylko w niewielkim stopniu; niewielkie też były jej zaniedbania w okresie późniejszym podczas udzielenia tej osobie pomocy lekarskiej w przychodni pozwanego ZOZ-u; za szkodę ponosi odpowiedzialność również lekarz pogotowia ratunkowego - za którego zaniedbania, podobnie jak za zaniedbania jej w przychodni, odpowiada pozwany Skarb Państwa.

Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie, wyrokiem z dnia 25 lutego 1988 r. sygn. akt (...) orzekł zgodnie z żądaniem pozwu, a Sąd Wojewódzki w Krakowie rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanego Skarbu Państwa powziął wątpliwość co do dopuszczalności powództwa o ustalenie zakresu odpowiedzialności dłużników solidarnych przed wynagrodzeniem szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.  

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Artykuł 189 k.p.c. uzależnia możliwości uwzględnienia powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa od wykazania przez wytaczającego powództwo interesu prawnego. Gdyby więc brać pod uwagę jedynie ten przepis, można byłoby reprezentować pogląd, że wytoczone przez Jolantę Z. powództwo jest uzasadnione. Można bowiem dopatrzyć się po stronie powódki interesu prawnego w ustaleniu zakresu jej odpowiedzialności, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę to, że była ona ubezpieczona jako lekarz od odpowiedzialności cywilnej tylko do określonej sumy - jednego miliona złotych. Przy rozstrzyganiu o zasadności powództwa o ustalenie trzeba jednak badać również to, czy żądanie nie narusza prawa lub zasad współżycia społecznego, a także czy nie zmierza ono do ominięcia zasad, jakie obowiązują w konkretnym stosunku prawnym.

W sprawie konkretnej, odnoszącej się do solidarnej odpowiedzialności dłużników za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, konieczne jest rozważenie, czy wyrok ustalający zakres odpowiedzialności poszczególnych osób zobowiązanych do wynagrodzenia szkody, przed jej wyrównaniem nie naruszałby zasad określonych w art. 441 k.c., a także w art. 366-378 k.c. Te ostatnie przepisy nie odnoszą się bezpośrednio do odpowiedzialności zobowiązanych solidarnie na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, mają jednak znaczenie dla wykładni art. 441 k.c.

Unormowanie zawarte w § 2 i 3 art. 441 k.c. przewidujące uprawnienie dla tego z dłużników solidarnych, który szkodę naprawił, do żądania od pozostałych zwrotu odpowiedniej części, zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz stopnia, w jakim przyczyniła się ona do powstania szkody (w przypadku przewidzianym w § 3 całej zapłaconej sumy) wiąże się niewątpliwie z unormowaniem zawartym w art. 366 § 2 k.c. stanowiącym, że aż do czasu zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarnie pozostają zobowiązani. Ustalenie w drodze powództwa, że poszczególni dłużnicy ponoszą odpowiedzialność w określonej części, chociaż nie byłoby wiążące dla wierzyciela, naruszałoby zasadę określoną tak w art. 366 i 441 § 1 k.c. Prowadziłoby jednocześnie do uzyskania - w konkretnym wypadku - rozstrzygnięcia, jakiego domagała się Jolanta Z. w sprawie przeciwko niej i Skarbowi Państwa, a mianowicie, że odpowiada ona tylko za określoną część szkody, którego to orzeczenia nie mogła uzyskać w tamtej sprawie, z uwagi na wyraźne unormowanie odpowiedzialności kilku osób za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym w art. 441 § 1 k.c. nie dopuszczające - jak było to pod rządem art. 137 kodeksu zobowiązań - możliwości wykazywania i ustalania przez sąd, "kto w jakim stopniu przyczynił się do wywołania szkody."

Przeciwko dopuszczalności ustalania w drodze powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c. zakresu odpowiedzialności poszczególnych dłużników solidarnie odpowiedzialnych za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym przemawiają jeszcze dwa dalsze argumenty. Pierwszy wynika z art. 441 § 2 k.c., a drugi z art. 376 § 2 k.c. Otóż jeżeli art. 441 § 2 k.c. nakazuje brać pod uwagę, przy określaniu części wypłaconego odszkodowania, którą ma ponieść inny dłużnik, nie tylko stopień winy i przyczynienia się danej osoby do powstania szkody, ale także inne okoliczności, to te inne okoliczności (np. podnoszona w niniejszej sprawie sytuacja majątkowa Jolanty Z.) muszą być ocenione według stanu istniejącego w chwili naprawienia szkody, a ściślej biorąc w chwili orzekania o roszczeniu zwrotnym, a nie w chwili popełnienia czynu niedozwolonego i wyrządzeniu szkody. Gdyby przyjąć dopuszczalność ustalania zakresu odpowiedzialności poszczególnych dłużników solidarnych przed naprawieniem szkody, to mogłoby to prowadzić, w przypadku określonym w art. 376k § 2 k.c., tj. gdyby wchodziła w grę niewypłacalność dłużnika, do sytuacji bez wyjścia oczywiście krzywdzącej osobę, która wyrównała szkodę.

Przytoczone względy przemawiają za stanowiskiem, że rozliczenie między współdłużnikami odpowiedzialnymi solidarnie za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym może mieć miejsce jedynie w procesie regresowym. Podkreślić przy tym trzeba, że stanowisko to nie może być traktowane jako naruszające interesy poszczególnych dłużników, skoro w procesie regresowym będą ustalane wszystkie okoliczności mogące mieć wpływ na zakres odpowiedzialności każdego z nich.

OSNC 1989r., Nr 12, poz. 202