Uchwała z dnia 1988-07-12 sygn. III CZP 50/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 50/88

Uchwała z dnia 12 lipca 1988 r.

 Przewodniczący: sędzia SN A. Wielgus. Sędziowie SN: A. Gola (sprawozdawca), J. Suchecki.

 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marii G. przeciwko Andrzejowi C., o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie, postanowieniem z dnia 7 kwietnia 1988 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest rozszerzenie powództwa o to samo roszczenie po zapadnięciu w sprawie wyroku zaocznego, którego powód nie zaskarżył, natomiast pozwany wniósł sprzeciw?"

podjął uchwałę następującej treści:

Rozszerzenie powództwa po wydaniu wyroku zaocznego, od którego pozwany złożył sprzeciw, nie jest wyłączone.

 Uzasadnienie

Maria G. wniosła o zasądzenie od Andrzeja C. kwoty 620.540 zł tytułem równowartości za pożyczone mu 1000 bonów dolarowych Banku PKO SA.

Wyrokiem zaocznym z dnia 25 marca 1985 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie uwzględnił powództwo w całości. Od tego wyroku pozwany złożył sprzeciw, wnosząc o jego uchylenie i oddalenie powództwa.

Na rozprawie w dniu 11 maja 1987 r. pełnomocnik powódki rozszerzył żądanie pozwu do kwoty 900.000zł uzasadniając to wzrostem wartości bonów towarowych.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 lipca 1987 r. utrzymał w mocy wyrok zaoczny z dnia 25 marca 1985 r., a ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powódki dalszą kwotę 330.000 zł z odsetkami i orzekł o obowiązku uiszczenia przez pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwoty 21.450 zł tytułem opłaty sądowej.

W rewizji pozwany, powołujący podstawy zaskarżenia z art. 368 pkt 1 i 3 k.p.c., wniósł o uchylenie powyższego wyroku w części zasądzającej od niego na rzecz powódki kwotę przewyższającą 450.000 zł i o przekazanie sprawy w uchylonym zakresie do ponownego rozpoznania lub o stosowną zmianę tego wyroku i oddalenie powództwa ponad kwotę 450.000 zł.

W związku z tą rewizją Sąd Wojewódzki w Krakowie przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 2 k.p.c. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne powołane w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. ujął przekształcenie przedmiotowe powództwa - a jest nim również rozszerzenie żądania pozwu - jako w zasadzie nieograniczony przejaw dyspozycyjności materialnej powoda w toku postępowania. Cechą charakterystyczną rozszerzenia żądania, w odróżnieniu od innych wypadków zmiany powództwa, jest wprowadzenie w tej drodze do procesu dalszego roszczenia, które w ogóle lub też przynajmniej w danym zakresie nie było jeszcze przedmiotem sporu, i to nie w miejsce, lecz obok dotychczasowego roszczenia, które nadal pozostaje w mocy.

O dopuszczalności zmian (m.in. rozszerzenia) powództwa stanowi wyraźnie art. 193 § 1 k.p.c., warunkując ją jedynie granicami właściwości rzeczowej sądu. Taka zmiana powództwa więc leży w sferze swobodnej dyspozycji powoda i nie jest zależna od zgody sądu; nie podlega też kontroli sądu, tak jak cofnięcie pozwu (art. 203 § 4 k.p.c.). Innymi słowy, według kodeksu postępowania cywilnego jedynym warunkiem dopuszczalności zmiany powództwa jest to, aby zmiana ta nie wpłynęła na właściwość sądu, tzn. aby sąd nadal był właściwy rzeczowo i miejscowo dla zmienionego powództwa. Oczywiście, muszą zachodzić wszystkie bezwzględne przesłanki procesowe w stosunku do zmienionego powództwa, w szczególności dopuszczalność drogi sądowej. Jest też zrozumiałe, że sprawa powinna w dalszym ciągu nadawać się do takiego samego trybu postępowania rozpoznawczego.

Zmiana powództwa dopuszczalna jest w każdym stanie sprawy w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji - także w toku ponownego rozpoznania sprawy w wyniku złożonego sprzeciwu od wyroku zaocznego. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że zmiana powództwa dopuszczalna jest także po przekazaniu sprawy sądowi pierwszej instancji przez sąd rewizyjny (por. orzeczenie SN z dnia 27 stycznia 1960 r. 3 CR 916/59 - OSPiKA 1960, poz. 256 oraz z dnia 2 czerwca 1966 r. II PZ 25/66 - OSPiKA 1967, poz. 138). Kwestię dopuszczalności zmiany powództwa w postępowaniu rewizyjnym normuje art. 386 k.p.c. Wyraźnie nie jest ona dopuszczalna w postępowaniu przed Sądem Najwyższym wywołanym wniesieniem rewizji nadzwyczajnej (art. 423 § 2 k.p.c.), z wyjątkiem spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 423 § 3 k.p.c.).

Sprzeciw od wyroku zaocznego ze względu na jego restytutywny charakter powoduje ponowne, i to pełne rozpoznanie sprawy przez sąd pierwszej instancji (art. 347 k.p.c.) w zakresie zaskarżenia przez pozwanego. Taki charakter sprzeciwu od wyroku zaocznego nie wpływa na inną aniżeli w wypadku uchylenia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji przez sąd rewizyjny ocenę kwestii dopuszczalności rozszerzenia powództwa przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Ponowne rozpoznanie sprawy nie może jedynie naruszyć tej części wyroku zaocznego, która uprawomocniła się wskutek jej niezaskarżenia w drodze sprzeciwu. Ze względu na charakter sprzeciwu od wyroku zaocznego nie znajdują przy ponownym rozpoznaniu sprawy zastosowania - w drodze analogii - przepisy k.p.c. o środkach odwoławczych, w szczególności art. 381 § 2 i art. 382.

Dodatkowo jedynie można nadmienić, że niedopuszczalność rozszerzenia powództwa w sądowej fazie postępowania nakazowego (por. uchwała Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r. III PZP 17/70 - OSNCP 1973, z. 5, poz. 72) nie może być brana pod uwagę przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie w sprawie niniejszej, gdyż stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy uwzględnia specyficzny charakter i cele postępowania nakazowego; nie występują one natomiast w postępowaniu toczącym się wskutek złożenia przez pozwanego sprzeciwu od wyroku zaocznego.

Z przytoczonych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1989 r. Nr 10, poz. 158