Wyrok z dnia 1987-09-22 sygn. III CRN 265/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 265/87

Wyrok z dnia 22 września 1987 r. 

Z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można podważać ani modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych, które, jak art. 58 § 1 k.c., ze względu na bezpieczeństwo obrotu przewidują sankcję bezwzględnej nieważności dla czynności prawnych sprzecznych z prawem nie przewidując od tego żadnych wyjątków, a więc samodzielnie, w sposób jednoznaczny i wyczerpujący przesądzają o prawach stron.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: S. Bladowski (sprawozdawca), A. Wielgus.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej, W. Sztejn, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Adeli K. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w B. o unieważnienie umowy nabycia nieruchomości rolnej na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 31 grudnia 1985 r.

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o obowiązku uiszczenia opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Uwzględniając żądanie powódki Adeli K. Sąd Rejonowy w Kielcach wyrokiem z dnia 31 grudnia 1985 r. stwierdził nieważność umowy zawartej w dniu 30 grudnia 1977 r. pomiędzy mężem powódki Janem K. a Rolniczą Spółdzielnią Produkcyjną w B., dotyczącej przekazania za spłaty nieruchomości rolnej o powierzchni 3 ha.

Wyrok powyższy nie został uzasadniony, a uprawomocnił się wskutek uchybienia terminu do jego zaskarżenia przez stronę pozwaną, której rewizja w związku z tym została odrzucona.

Prokurator Generalny PRL w rewizji nadzwyczajnej, opartej na zarzutach rażącego naruszenia prawa materialnego i procesowego oraz naruszenia interesu PRL, wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Pozwana Spółdzielnia wniosła o uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej, a powódka wniosła o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stwierdzić należy, że podstawa faktyczna powództwa, w którym Adela K. powołała się na sprzeczność wymienionej umowy z art. 3 § 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 118), nie została dostatecznie wyjaśniona - z rażącym naruszeniem naczelnej zasady procesowej prawdy obiektywnej. Wyjaśnieniu podlegało mianowicie, czy rzeczywiście, jak twierdziła powódka, praca w gospodarstwie rolnym objętym wspólnością majątkową małżeńską, stanowiła główne źródło jej utrzymania - tylko bowiem w takim wypadku wymagana byłaby jej zgoda na przekazanie spółdzielni przez męża tego gospodarstwa.

Według ogólnej zasady wyrażonej w art. 36 k.r.o., do dokonania przez jednego z małżonków czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, w tym także do czynności, której przedmiotem jest zbycie własności nieruchomości wchodzącej w skład majątku objętego wspólnością ustawową, potrzebna jest zgoda drugiego małżonka, wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. Jeżeli czynność prawna, w szczególności umowa zbycia, została dokonana przez jedno z małżonków bez wymaganej zgody drugiego z nich, jej ważność zależałaby od potwierdzenia tego drugiego małżonka (art. 37 k.r.o.). Jednakże powołany przepis ustawy o przekazywaniu gospodarstw rolnych przewiduje wyjątek od powyższej zasady stanowiąc, że przekazanie przez jedno z małżonków gospodarstwa rolnego na rzecz Państwa nie wymaga zgody drugiego z małżonków, jeżeli praca w gospodarstwie rolnym nie była dla niego głównym źródłem utrzymania.

Według § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 1974 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 125), pracę w gospodarstwie rolnym uważa się za główne źródło utrzymania, jeżeli obliczony stosownie do przepisów podatkowych przychód szacunkowy z tego gospodarstwa przekracza dochód z innych źródeł: przychód szacunkowy i dochód z innych źródeł ustala się na podstawie danych z okresu trzech lat poprzedzających złożenie wniosku o przejęcie gospodarstwa.

Z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, na które powołuje się skarżący, wynika wprawdzie, że powódka była zatrudniona w Spółdzielni Pracy (...) w K. w okresie od dnia 2 października 1972 r. do dnia 2 czerwca 1980 r. w charakterze tkaczki, nie wiadomo jednak jak kształtował się jej dochód z tej pracy - według wskazanego kryterium. Z kolei - ponieważ na podstawie przedstawionych przez powódkę dokumentów, dotyczących dostaw zwierząt rzeźnych, nie można ustalić przychodu szacunkowego z gospodarstwa rolnego - według wskazanego kryterium, pożądane byłoby zasięgnięcie na tę okoliczność opinii biegłego.

Poza zarzuconym przez skarżącego rażącym naruszeniem art. 3 § 2 i art. 233 § 2 k.p.c. przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia, jest również niewątpliwe, że orzeczenie to narusza interes PRL, skoro - bez uprzedniego wyjaśnienia wymienionych przesłanek faktycznych i prawnych - stwierdza nieważność umowy przekazania na własność jednostki gospodarki uspołecznionej gospodarstwa rolnego.

Natomiast chybiony jest zarzut skarżącego, iż Sąd meriti obowiązany był rozważyć, czy roszczenie powódki nie stanowi nadużycia jej praw podmiotowych. Z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można podważać ani modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych, które, jak art. 58 § 1 k.c., ze względu na bezpieczeństwo obrotu przewidują sankcję bezwzględnej nieważności dla czynności prawnych sprzecznych z prawem, nie przewidując od tego żadnych wyjątków, a więc samodzielnie, w sposób jednoznaczny i wyczerpujący przesądzają o prawach stron. W razie zatem spełnienia się warunków przewidzianych w hipotezie takiego przepisu, sąd nie ma żadnej możliwości wykroczenia poza jego dyspozycję przez zastosowanie klauzuli z art. 5 k.c.

W tym stanie rzeczy i zgodnie z art. 422 § 2 w związku z art. 421 § 2 k.p.c. oraz stosownie do art. 35 ust. 1 u. o k.s. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1989 r., Nr 5, poz. 80