Uchwała z dnia 1987-11-09 sygn. III CZP 62/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 62/87

Uchwała z dnia 9 listopada 1987 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek. Sędziowie SN: J. Niejadlik (sprawozdawca), K. Strzępek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Mariana G. przeciwko Irenie G. o eksmisję po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Olsztynie postanowieniem z dnia .... do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie ..... rozwiedzionego małżonka o eksmisję drugiego byłego małżonka i ich pełnoletniego dziecka ze wspólnie zajmowanego przez powoda stanowiącego stałą kwaterę wojskową ... przez art. 8 ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. Nr 19, poz. 121; zm.: Dz. U. z 1983 r. Nr 16, poz. 78 i z 1984 r. Nr 34, poz. 182) przydzieloną małżonkowi żądającemu eksmisji?"

podjął następującą uchwałę:

Żądanie rozwiedzionego małżonka eksmisji współmałżonka z zajmowanej wspólnie osobnej kwatery stałej, przydzielonej temu małżonkowi jako żołnierzowi zawodowemu (art. 8 ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych - Dz. U. Nr 19, poz. 121; zm.: Dz. U. z 1983 r. Nr 16, poz. 78 i z 1984 r. Nr 34, poz. 182), nie podlega rozpoznaniu w drodze sądowej; podlega jednak rozpoznaniu w sądowym postępowaniu cywilnym zgłoszone przez żołnierza (emeryta wojskowego) żądanie eksmisji z takiej kwatery dziecka, które założyło odrębną rodzinę.

 Uzasadnienie

Lokal mieszkalny nr 4 położony w budynku przy ul. M. Curie-Skłodowskiej 5 w K., stanowi osobną kwaterę stałą przydzieloną powodowi - obecnie emerytowi wojskowemu - przez wojskowy organ kwaterunkowy podczas pełnienia zawodowej służby wojskowej. Wraz z nim mieszkają w tym lokalu była żona (rozwód ich małżeństwa orzeczono dnia 26 stycznia 1987 r.) oraz ich syn wraz ze swoją żoną. Z dniem orzeczenia rozwodu była żona, a z chwilą założenia odrębnej rodziny ich syn, utracili - według powoda - tytuł prawny do zajmowanego wraz z nim mieszkania w wojskowej kwaterze stałej. Żądał więc w pozwie nakazania im, żeby opuścili to mieszkanie. Wywodząc z uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1979 r. III CZP 48/79 (OSNCP 1980, z. 6, poz. 107) brak drogi sądowej dla rozpoznania tej sprawy, Sąd Rejonowy odrzucił pozew. Przy rozpoznawaniu zażalenia powoda powstało dla Sądu Wojewódzkiego zagadnienie prawne, przytoczone we wstępnej części niniejszej uchwały.

Rozważania nad sposobem rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego trzeba rozpocząć od tego, że w pkt 3 art. 2 prawa lokalowego zostało wyłączone stosowanie przepisów tego prawa do lokali w budynkach znajdujących się w zarządzie organów kwaterunkowych wojska oraz lokali przekazanych wojsku na zakwaterowanie sił zbrojnych. Treść stosunku prawnego, powstałego między osobą, która uzyskała przydział osobnej kwatery stałej a dysponentem tej kwatery (Skarbem Państwa) regulują przepisy ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. Nr 19, poz. 121; zm.: Dz. U. z 1983 r. Nr 16, poz. 78 i z 1984 r. Nr 34, poz. 182). Przepisy tej ustawy warunkują wydanie przydziału takiej kwatery od stosunku administracyjnoprawnego, zawiązanego między tymi podmiotami na podstawie pełnienia przez żołnierza zawodowej służby wojskowej. To wskazuje, że prawo do zajmowania osobnej kwatery stałej, przydzielonej żołnierzowi, ma charakter stosunku administracyjnoprawnego związanego z administracyjnoprawnym stosunkiem zawodowej służby wojskowej. Toteż, w powołanej przez Sąd Rejonowy zasadzie prawnej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że orzekanie przez sąd eksmisji żołnierza z przydzielonej mu osobnej kwatery stałej stanowiłoby niedopuszczalną ingerencję w stosunek administracyjnoprawny i prowadziłoby do jego faktycznej likwidacji.

Problematyka ta wiąże się tylko pośrednio z kwestiami poruszonymi w pytaniu prawnym. Zagadnienie prawne dotyczy bowiem treści i charakteru stosunku prawnego, łączącego rodzinę z legitymującym się przydziałem osobnej kwatery stałej - żołnierzem zawodowy. Osobne kwatery stałe przeznaczone są również na zakwaterowanie żony oraz ich dzieci, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z żołnierzem zawodowym, uwzględnianych przy ustalaniu przysługującej mu powierzchni mieszkalnej (art. 8 ust. 1, art. 9 ust. 3 pkt 2 i art. 9 ust. 6 powołanej ustawy). Żądanie eksmisji rozwiedzionego małżonka i usamodzielnionego dziecka z takiej kwatery aktualizuje więc potrzeba zajęcia stanowiska, czy dopuszczalna jest tak daleko idąca ingerencja sądu w stosunek prawny, z którego członkowie najbliższej rodziny wywodzą uprawnienia do zamieszkiwania w osobnej kwaterze stałej, przydzielonej żołnierzowi zawodowemu. Ta problematyka bowiem nie była - co wyraźnie zastrzegł ten sąd - przedmiotem rozważań przy podejmowaniu powołanej na wstępie uchwały przez Sąd Najwyższy.

Dopuszczalności wkraczania przez sąd w tę sferę nie sprzeciwia się - sam przez się - charakter stosunku prawnego istniejącego między żołnierzem zawodowym a jego najbliższą rodziną. W ustawie z dnia 20 maja 1986 r. brak jest odpowiednika art. 9 ust. 3 prawa lokalowego. Nie z własnego prawa więc małżonek nabywa tytuł do zamieszkania w osobnej kwaterze stałej, przydzielonej współmałżonkowi. Prawo małżonka - i uprawnienia ich dzieci - do zamieszkania w takiej kwaterze jest uprawnieniem pochodnym w stosunku do prawa - legitymującego się przydziałem kwatery - żołnierza zawodowego. Nie mając samodzielnego prawa do osobnej kwatery stałej członkowie najbliższej rodziny nie stają się stroną administracyjnoprawnego stosunku, łączącego go - z racji uzyskania przydziału takiej kwatery - ze Skarbem Państwa (wojskowym organem kwaterunkowym). Przemawia to za poglądem, że tego administracyjnoprawnego stosunku nie dotykałoby, i nie prowadziło do zmiany jego treści wkroczenie przez sąd w stosunek prawno-rodzinny, z którego żona (była) i ich dzieci wywodzą uprawnienia do zamieszkiwania w osobnej kwaterze stałej, przydzielonej ich mężowi i ojcu przez wojskowy organ kwaterunkowy.

Stosunek prawno-rodzinny, łączący małżonka z legitymującym się przydziałem osobnej kwatery stałej - żołnierzem zawodowym, wykazuje cechy stosunku cywilnoprawnego. Z ustaniem na skutek orzeczenia rozwodu tego stosunku, nabywa żona żołnierza - jak to stanowi ust. 1 i 2 § 75 zarządzenia Ministra Obrony Narodowej nr 31/MON z dnia 30 czerwca 1976 r. w sprawie przydzielania, zwalniania i remontów osobnych kwater stałych ... (jedn. tekst: Dziennik Rozkazów MON z 1984 r., poz. 16) - samoistne prawo do zajmowanej dotychczas kwatery do czasu uzyskania przydziału zamiennego lokalu mieszkalnego. Kompetencje do przydzielania lokali zamiennych zastrzeżono tu dla wojskowego organu kwaterunkowego (ust. 3 § 75 powołanego zarządzenia). Umocowanie do rozkwaterowania osób rozwiedzionych przemawia za poglądem, że w zakres kompetencji tego organu wchodzi również powinność zamieszczania w takich decyzjach nakazu zwolnienia przez rozwiedzionego małżonka dotychczas zajmowanej kwatery z chwilą, gdy decyzja o przekwaterowaniu stanie się ostateczną (art. 15 ust. 3 ustawy). Zwłoka w wykonaniu takiego nakazu uprawnia żołnierza zawodowego, pozostawionego w dotychczasowej kwaterze, do żądania, żeby wojskowy organ kwaterunkowy spowodował zwolnienie przez byłego współmałżonka zajmowanej dotąd kwatery. Przymusowe przekwaterowanie osoby rozwiedzionej z takiej kwatery do przydzielonego jej zamiennego lokalu mieszkalnego przeprowadza - na wniosek wojskowego organu kwaterunkowego - właściwy terenowy organ administracji państwowej w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 35 ustawy). Skoro sprawy dotyczące rozkwaterowania osób rozwiedzionych - wyjąwszy te, o których mowa w ust. 8 § 75 zarządzenia - zostały przekazane do rozpoznania wojskowym organom kwaterunkowym, to żołnierz zawodowy (emeryt wojskowy - legitymujący się przydziałem osobnej kwatery stałej - nie może domagać się wydania przez sąd nakazu, żeby jego rozwiedziona żona zwolniła tę kwaterę (art. 2 § 3 k.p.c.).

Odmienna jest sytuacja prawna dziecka. Sytuacja prawna takiego dziecka, które założyło odrębną rodzinę (przekroczyło 25 rok życia, gdy studiuje) jest o tyle gorsza od sytuacji nieusamodzielnionych dzieci, że nie uwzględnia się go przy ustalaniu powierzchni mieszkalnej, przysługującej osobie uprawnionej do kwatery (art. 9 ust. 3 pkt 2 ustawy, § 6 powołanego zarządzenia). Zbliża to tym samym jego pozycję do sytuacji prawnej członków dalszej rodziny (art. 9 ust. 6 ustawy) po ustaniu stosunku użyczenia, w wykonaniu którego żołnierz przyjął ich do przydzielonej mu kwatery. Osłabia też jednocześnie stosunek prawno-rodzinny, z którego dzieci wywodzą uprawnienia do zamieszkiwania przy ojcu w osobnej kwaterze stałej. Brak jest jednak w przepisach ustawy i powołanego zarządzenia postanowienia, które by rozpoznawanie spraw z powództwa żołnierza o eksmisję dziecka z takiej kwatery przekazywało do właściwości wojskowego organu kwaterunkowego. Powiedziano zaś już, że tego rodzaju stosunki wykazują cechy stosunków cywilnoprawnych. To wskazuje, że nie jest wyłączona droga sądowa do rozpoznawania sprawy z powództwa żołnierza (emeryta wojskowego) o eksmisję dziecka z przydzielonej mu osobnej kwatery stałej. Uwzględnienia powództwa nie warunkuje tu jednak uprzednie przydzielenie dziecku, które założyło odrębną rodzinę, zamiennego lokalu mieszkalnego przez wojskowy organ kwaterunkowy. Wzmianka w ust. 1 § 75 zarządzenia, że rozwiedzionemu małżonkowi oraz pozostającym przy nim dzieciom przysługuje prawo do zamiennego lokalu mieszkalnego wskazuje na to, że wraz z małżonkiem do przydzielonego temu małżonkowi zamiennego lokalu mieszkalnego przechodzą te z pozostających przy nim dzieci, wobec których uprzednio nie orzeczono eksmisji z dotychczasowej kwatery.

Mając na względzie przedstawione zagadnienia prawne rozstrzygnięto jak w sentencji niniejszej uchwały (art. 391 § 1 k.p.c.).

OSNC 1989 r., Nr 4, poz. 61