Uchwała z dnia 1987-11-16 sygn. III CZP 64/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 64/87

Uchwała z dnia 16 listopada 1987 r. 

Przewodniczący: sędzia SN A. Wielgus. Sędziowie SN: W. Łysakowski (sprawozdawca), T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny D. przeciwko Pawłowi D. i Emilii B. o uznanie umowy za nieważną po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej postanowieniem z dnia 10 kwietnia 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy jeżeli stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegały wspólności ustawowej w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) - nabyta nieruchomość zawsze wejdzie do dorobku małżonków, niezależnie od tego, jaka była podstawa objęcia tej nieruchomości w posiadanie (art. 1 ust. 1), jak również czy oboje małżonkowie byli jednocześnie jej samoistnymi posiadaczami przez czas określony w ustawie?"

podjął następującą uchwałę:

Nieruchomość rolna nabyta na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) przez jedno z małżonków wchodzi w skład majątku wspólnego obojga małżonków, jeżeli w dacie wejścia w życie tej ustawy stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegały ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

Uzasadnienie

Aktem własności ziemi z dnia 20 listopada 1978 r. (...) Naczelnik Gminy w J. stwierdził, że Paweł D., pozwany w niniejszej sprawie, nabył z mocy prawa własność nieruchomości, oznaczonej jako (...), położonej w J. o powierzchni 0,43 ha.

Anna D., powódka w niniejszej sprawie, pozostając z pozwanym Pawłem D. w związku małżeńskim od dnia 23 lutego 1941 r. w postępowaniu uwłaszczeniowym udziału nie brała.

W 1982 r. opisana nieruchomość, dla której prowadzona jest w PBN w B.-B. księga wieczysta nr KW (...), została podzielona na cztery działki oznaczone numerami 1411/33-1411/36.

Aktem notarialnym z dnia 1 grudnia 1982 r. (...), sporządzonym w PBN w B.-B., pozwany Paweł D. darował działkę oznaczoną nr 1411/34 o powierzchni 875 m² swej siostrze Emilii B., pozwanej w niniejszej sprawie. Dla nieruchomości tej została założona księga wieczysta nr KW (...).

Powódka domagała się w pozwie stwierdzenia nieważności wymienionego aktu notarialnego oraz uzgodnienia treści księgi wieczystej KW (...) z rzeczywistym stanem przez dokonanie wpisu stwierdzającego, że właścicielami nieruchomości są - na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej - Paweł i Anna D. Pozwana Emilia B. wnosiła o oddalenie powództwa. Z kolei Paweł D. przyznał, że powódka jest współwłaścicielką na prawach własności ustawowej małżeńskiej, wymienionej na wstępie nieruchomości.

Wyrokiem częściowym z dnia 16 listopada 1986 r. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej orzekł uzgodnienie treści księgi wieczystej KW (...) prowadzonej w PBN w B.-B. z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie w dziale II tej księgi poprzedników prawnych pozwanej Emilii B., na podstawie aktu własności ziemi z dnia 30 listopada 1978 r. (...) wydanego przez Naczelnika Gminy w J., co do własności nieruchomości nr 1411/2 o powierzchni 0,43 ha, obok Pawła D., Anny D. na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej (chodzi o księgę wieczystą KW (...), w której Emilia B. jest wpisana jako właścicielka nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, tj. działki oznaczonej nr 1411/34).

Przy rozpoznawaniu rewizji pozwanej Emilii B. od powyższego wyroku Sądowi Wojewódzkiemu w Bielsku-Białej nasunęły się wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego wynikły na tle kontrowersyjnego stanowiska Sądu Najwyższego, wyrażonego m.in. w uchwale z dnia 16 marca 1972 r. III CZP 8/72 (OSNCP 1972, z. 11, poz. 192), że nabycie własności nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) ma wprawdzie charakter nabycia pierwotnego, ale dla oceny skutków uwłaszczenia nie pozostaje bez znaczenia treść nieformalnej umowy, określająca jej przedmiot oraz strony.

Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd, że nabycie własności nieruchomości na podstawie powołanej normy prawnej jest tzw. nabyciem pierwotnym prawa podmiotowego, tj. takim, przy którym nabyte prawo podmiotowe nie jest uzależnione od jakiegokolwiek z już istniejących praw podmiotowych. Przemawia za tym wykładnia werbalna tej normy (nabycie własności z mocy samego prawa).

Pierwotny charakter nabytego prawa własności wyklucza przypisywanie nieformalnej umowie, na podstawie której nabywca wszedł w posiadanie nieruchomości, innego znaczenia prawnego niż to, jakie wynika z rozważanego przepisu. W świetle tego przepisu natomiast nieformalna umowa, o jakiej mowa, ma ten tylko walor, że przy jej istnieniu posiadacz samoistny wykonujący posiadanie w dniu 4 listopada 1971 r. jest zwolniony od wykazywania jakiegokolwiek okresu posiadania.

Z pierwotnego charakteru nabycia własności nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy wynikają określone skutki prawne, w tym również skutki w sferze ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Tych ostatnich dotyczy pytanie prawne.

Skutki w sferze wspólności majątkowej małżeńskiej są uzależnione od tego, czy uwłaszczony nieformalny nabywca pozostawał w dacie nabycia z mocy prawa własności nieruchomości we wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też nie. Jeżeli - jak w rozważanej sprawie - wspólność ta wówczas (w dniu 4 listopada 1971 r.) istniała, to przedmiot uwłaszczenia wchodzi w skład majątku wspólnego obojga małżonków. Wynika to z art. 32 § 1 k.r.o., statuującego zasadę, że każdy przedmiot majątkowy nabyty w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi dorobek małżonków (wyjątki od tej zasady unormowane w art. 33 k.r.o. nie mają tu zastosowania).

W niniejszej sprawie rozważana była kwestia, czy powódka spełniła ustawowe przesłanki uwłaszczenia przewidziane w art. 1 ust. 1 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, w szczególności przesłankę samoistnego posiadania (a raczej współposiadania) w dniu 4 listopada 1971 r. nieruchomości nabytej w drodze nieformalnej umowy. Jeżeli powódka spełniła te przesłanki, to z mocy prawa własność nieruchomości nabyła wraz z mężem (pozwanym) na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej. W postępowaniu administracyjnym kwestia uwłaszczenia powódki nie była rozważana; akt własności nieruchomości otrzymał pozwany. Z punktu widzenia skutków uwłaszczenia w sferze wspólności ustawowej małżeńskiej nie ma to znaczenia. Zarówno bowiem w przypadku uwłaszczenia wyłącznie pozwanego (męża powódki), jak i uwłaszczenia obojga małżonków nabyta nieruchomość stanowi ich majątek dorobkowy.

Z przytoczonych powodów - mając przy tym na względzie jedynie problemy prawne pozostające w związku z rozstrzygnięciem niniejszej sprawy, gdy tylko te mogą być przedmiotem pytania prawnego (art. 391 k.p.c.) - udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1989 r., Nr 4, poz. 62