Uchwała z dnia 1987-10-22 sygn. III CZP 58/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 58/87

Uchwała z dnia 22 października 1987 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Suchecki, A. Wypiórkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Kazimiery C. z udziałem Lecha C. o wszczęcie egzekucji w celu wymuszenia zaniechania czynności po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 13 sierpnia 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy czynność sądu dołączania akt postępowania egzekucyjnego wszczętego przez komornika w innej sprawie egzekucyjnej, do których wierzyciel załączył tytuł wykonawczy mogący stanowić podstawę wszczęcia egzekucji roszczenia niepieniężnego sposobem egzekucji uregulowanym w art. 1051 § 1 k.p.c., wywołuje skutek złożenia tytułu wykonawczego przez wierzyciela (art. 797 k.p.c.) wnoszącego o wszczęcie sądowej egzekucji zaniechania (art. 1051 § 1 k.p.c.)?

2. Czy doręczenie przez Sąd dłużnikowi egzekwowanemu odpisu wniosku wierzyciela żądającego wszczęcia egzekucji roszczenia niepieniężnego sposobem egzekucji uregulowanym w art. 1051 § 1 k.p.c. i powołującego się na tytuł wykonawczy uzasadniający żądanie wniosku egzekucyjnego czyni zadość wymaganiu doręczenia dłużnikowi przy pierwszej czynności egzekucyjnej zawiadomienia o wszczęciu egzekucji (art. 805 § 1 k.p.c.)?"

podjął następującą uchwałę:

Doręczenie przez Sąd odpisu wniosku wierzyciela o wszczęcie egzekucji prowadzonej w sposób określony w art. 1051 § 1 k.p.c. czyni zadość obowiązkowi doręczenia dłużnikowi doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, jeżeli wniosek ten zawiera istotne elementy, jakie powinny być przytoczone w zawiadomieniu (art. 805 k.p.c.); jednakże uchybienie temu wymaganiu samo przez się nie przesądza o pozbawieniu dłużnika możliwości podjęcia przez niego obrony, jeżeli po otrzymaniu odpisu wniosku o wszczęcie egzekucji dłużnik taką obronę podjął.

Uzasadnienie

W sprawie z powództwa Kazimiery C. przeciwko Lechowi C. o przywrócenie stanu poprzedniego, wyrokiem z dnia 17 lipca 1984 r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy:

1. Przywrócił Kazimierze C. posiadanie pierwszego piętra budynku (...) w Ł. oraz dopływu ciepłej i zimnej wody i wody do instalacji centralnego ogrzewania budynku, wskazując Lechowi C., wykonanie w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku, następujących prac:

a) rozebranie muru oraz stropo-sufitu wzniesionego na półpiętrze klatki schodowej budynku (...) w Ł.,

b) usunięcie muru z zamurowanego okna na półpiętrze klatki schodowej,

c) wstawienie 8 okien i 1 drzwi balkonowych do pomieszczeń budynku położonych na pierwszym piętrze tegoż budynku,

d) podłączenie instalacji doprowadzającej wodę z kotłowni do grzejników centralnego ogrzewania budynku,

e) usunięcie muru przegradzającego przejście do kotłowni,

f) podłączenie dopływu wody do instalacji wodnej w budynku powódki z przyłącza znajdującego się w budynku pozwanego; w przypadku niewykonania w terminie polecenia Sądu upoważnił powódkę do wykonania tych prac na koszt pozwanego.

2. Zakazał pozwanemu dalszych naruszeń.

3. Zasądził od pozwanego na rzecz powódki 5.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Wojewódzki w Łodzi wyrokiem z dnia 21 grudnia 1984 r. sygn. akt (...) oddalił rewizję pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego i postanowieniem z dnia 7 stycznia 1985 r. nadał klauzulę wykonalności przytoczonemu wyrokowi Sądu Rejonowego z dnia 17 lipca 1984 r. Po złożeniu przez wierzycielkę wniosku o wszczęcie egzekucji do Komornika Sądu Rejonowego w Łodzi, Komornik pismem z dnia 12 marca 1985 r. sygn. akt (...), doręczonym dłużnikowi dnia 15 marca 1985 r., wezwał tegoż dłużnika do wykonania wyroku przez wykonanie czynności, które - zgodnie z treścią wyroku - mają być wykonane. Odmawiając wykonania tych czynności dłużnik złożył skargę na czynności komornika, w której m.in. podniósł, że organem właściwym do przeprowadzenia egzekucji jest sąd, a nie komornik.

Postanowieniem z dnia 20 maja 1985 r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w Łodzi umorzył postępowanie egzekucyjne w zakresie dotyczącym wykonania przez dłużnika czynności wymienionych w pkt 1 lit. a-f.

W złożonym dnia 10 czerwca 1985 r. do Sądu Rejonowego w Łodzi wniosku o wszczęcie egzekucji w celu wymuszenia (doręczonym dłużnikowi) wierzycielka twierdziła, że dłużnik nie wykonał żadnych prac pomimo wezwań, a kiedy wierzycielka przystąpiła do ich wykonania uniemożliwił wykonanie robót wskazanych w tytule wykonawczym. Po przesłuchaniu świadków, przy pomocy których wierzycielka zamierzała wykonać niezbędne prace, Sąd Rejonowy nałożył na dłużnika Lecha C. grzywnę w wysokości 6.000 zł z zamianą w razie nieuiszczenia na 100 dni aresztu, zobowiązał dłużnika do zapłacenia wierzycielce 5.000 zł tytułem zabezpieczenia szkody poniesionej przez wierzycielkę i zasądził na jej rzecz 2.000 zł kosztów procesu.

W złożonym zażaleniu dłużnik zarzucił, że nie został wysłuchany przed nałożeniem na niego grzywny, a ponadto obrazę art. 805 k.p.c., twierdził bowiem w zażaleniu, że nie zostało mu doręczone zawiadomienie o wszczęciu egzekucji.

Sąd Wojewódzki podzielił zarzuty dłużnika i postanowieniem z dnia 17 grudnia 1985 r. sygn. akt (...) uchylił zaskarżone postanowienie i zlecił - w toku ponownego rozpoznania sprawy - ustalenie, czy wszczęcie egzekucji "... poprzedzone zostało - stosownie do treści art. 805 k.p.c. - wręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji".

Po ponownym rozpoznaniu sprawy postanowieniem z dnia 24 kwietnia 1987 r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy nałożył na dłużnika grzywnę w wysokości 6.000 zł i tytułem zabezpieczenia zobowiązał dłużnika do zapłaty na rzecz wierzycielki kwoty 5.000 zł.

Sąd Rejonowy podkreślił, że dłużnik został zawiadomiony o wszczęciu egzekucji poprzez doręczenie mu dnia 11 lipca 1985 r. złożonego w przedmiotowej sprawie wniosku. Neguje on zasadność wydanego wyroku i nadal uniemożliwia jego wykonanie.

W złożonym zażaleniu dłużnik nie kwestionował, że otrzymał odpis wniosku, lecz twierdził, że zawiadomienie o wszczęciu egzekucji nie może być zastąpione doręczeniem złożonego przez wierzycielkę wniosku. Ponadto wskazał, że wnosił o załączenie oryginału tytułu wykonawczego, oraz wskazywał, że przeciwko wierzycielce toczy się postępowanie karne.

Rozpoznając złożone zażalenie Sąd Wojewódzki przedstawił przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wierzycielka po uzyskaniu klauzuli wykonalności, stwierdzającej, że tytuł uprawnia ją do egzekucji (art. 783 k.p.c.), podjęła czynności w celu realizacji świadczeń określonych w tytule wykonawczym. Oznaczając Komornika Sądu Rejonowego jako właściwy organ egzekucyjny, do tego organu złożyła wniosek i załączyła tytuł wykonawczy stanowiący podstawę do prowadzenia egzekucji (art. 776 i 803 k.p.c.). Nie zachodziła więc bezwzględna przeszkoda w podejmowaniu czynności egzekucyjnych - jaką jest brak tytułu wykonawczego. Dłużnik nie kwestionował istnienia tego dokumentu, lecz w postępowaniu egzekucyjnym podważał zasadność zapadłego orzeczenia. Zmierzał do całościowego - jak to podkreślał - unormowania stosunków majątkowych z wierzycielką, ale dopiero w przyszłości po prawomocnym zakończeniu postępowania o podział majątku wspólnego. Trafnie zatem Sąd Rejonowy podkreślił, że kwestia badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym wykracza poza granice uprawnień organu egzekucyjnego. Zakres zaś kognicji sądów obu instancji został w orzeczeniu Sądu Wojewódzkiego jako rewizyjnego - ze skutkami określonymi w art. 389 k.p.c. - ograniczony do kwestii wysłuchania stron oraz doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji.

W tej fazie postępowania dłużnik domaga się załączenia oryginału tytułu wykonawczego. Zważywszy, że jest on załączony do akt sprawy, a dłużnik korzystający z pomocy pełnomocnika adwokata nie twierdził, aby doznał jakichkolwiek przeszkód lub ograniczeń w dostępie do akt sprawy, to zarzut ten nie wymaga omówienia, poza odesłaniem skarżącego do treści art. 9 k.p.c. Kwestia objęta pierwszym pytaniem nie jest niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Nie zachodzi żadna z sytuacji przewidzianych w zdaniu drugim art. 389 k.p.c. pozwalających na odstępstwo od wyrażonej uprzednio oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania, zawartych w orzeczeniu sądu rewizyjnego. Są one wiążące zarówno dla sądu, któremu sprawa została przekazana, jak i sądu rewizyjnego przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Skutki takie dotyczyłyby i Sądu Najwyższego w wypadku przyjęcia sprawy do rozpoznania.

Przechodząc do kwestii doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, to - jak trafnie podnosi skarżący - stosownie do art. 805 § 1 k.p.c. czynność ta powinna być dokonana już we wstępnej fazie postępowania egzekucyjnego. Nakaz zawarty w powołanym art. 805 § 1 k.p.c. odnosi się do pierwszej czynności podjętej w postępowaniu egzekucyjnym. Zmierza on do zapewnienia dłużnikowi możliwości podjęcia obrony. Ma zatem identyczną lub podobną rolę jak doręczenie pozwu w postępowaniu rozpoznawczym, czyli niedoręczenie dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji może wywołać zróżnicowane - w zależności od konkretnych okoliczności faktycznych sprawy - skutki, nie wyłączając najdalej idącego w postaci nieważności postępowania. Taki skutek wystąpiłby, gdyby w następstwie omawianego uchybienia dłużnik został pozbawiony możności obrony swych praw (art. 369 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Co do tej kwestii - jakkolwiek Sąd Wojewódzki nie wypowiedział się wprost, to jednak obszerne uzasadnienie przedstawionego zagadnienia prawnego i dotychczasowy, ponad 2-letni tok postępowania egzekucyjnego, w tym wykazywane aktywność dłużnika i liczna wymiana pism oraz dokumentów wyłączają - jak się zdaje - związek pomiędzy stwierdzonym uchybieniem a postawą dłużnika w tym postępowaniu. W każdym razie dotychczas dłużnik nie wskazywał na niewykorzystanie przysługujących mu środków obrony lub nawet na utrudnianie w prowadzeniu obrony. Nie można przy tym utożsamiać możności obrony z jej skutecznością w sensie merytorycznej jej zasadności. Okoliczność, że podjęta i prowadzona przez dłużnika obrona nie doprowadziła do uchylenia się przez niego od zastosowania środków przymusu przewidzianych przez ustawę procesową, nie jest równoznaczna z pozbawieniem lub ograniczaniem możności obrony. Gdyby dłużnik wykorzystał przysługujące mu uprawnienia, to brak byłoby podstaw do unicestwienia dokonanych w tym postępowaniu czynności. Podkreślenie w treści uchwały, że uchybienie procesowe w postaci niedoręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji mogło ulec dezaktualizacji w tym znaczeniu, że przestało szkodzić w podjęciu i kontynuowaniu obrony, w dalszym toku postępowania odpowiada utrwalonej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, podkreślającej konieczność dokonania - w okolicznościach konkretnej sprawy - oceny, czy stwierdzone uchybienie nadal może mieć wpływ na wynik tej sprawy.

Przytoczone względy uzasadniały udzielenie odpowiedzi jak w treści uchwały.

OSNC 1989 r., Nr 4, poz. 59