Wyrok z dnia 1987-07-20 sygn. IV CR 195/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 195/87

Wyrok z dnia 20 lipca 1987 r.

Wykorzystanie, wynikających z umowy kredytowej lub przepisu prawa, uprawnień banku do jednostronnej modyfikacji stosunku kredytowego nawiązanego z osobą fizyczną i wypowiedzenie części lub całości udzielonego kredytu nie może być uznane za nadużycie prawa (art. 5 k.c.), jeżeli powzięte zostało po stwierdzeniu, że niespełnienie przez kredytobiorcę warunków ustalonych w umowie co do spłaty kredytu i oprocentowania jest następstwem utraty zdolności kredytowej przez dłużnika lub pogorszenia jego sytuacji materialnej w stopniu zagrażającym zdolności do spłaty długu przez tego dłużnika.

Przewodniczący: sędzia SN J. Szachułowicz. Sędziowie SN: W. Patulski, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Józefa K. przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w M. o umorzenie egzekucji na skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 24 lutego 1987 r.

oddalił rewizję i nie obciążył powoda kosztami procesu za instancję rewizyjną.

Uzasadnienie

Powód, Józef K., twierdził, że na sfinansowanie budowy zakładu kamieniarskiego uzyskał, w pozwanym Banku Spółdzielczym, kredyt w wysokości 2 mln zł, z czego wykorzystał kwotę 1.367.590 zł. Na skutek skargi właścicieli sąsiedniej nieruchomości właściwy terenowy organ administracji państwowej wstrzymał roboty budowlane i wznowił postępowanie w przedmiocie wydanego pozwolenia na budowę. Ostatecznie doszło do uchylenia decyzji o pozwoleniu na budowę zakładu kamieniarskiego i odmowy wydania pozwolenia. Żądanie powoda o wyrównanie doznanej w wysokości 3.900.000 zł szkody jest przedmiotem równolegle toczącego się postępowania w sprawie sygn. akt (...) Sądu Wojewódzkiego w Krakowie. Według dalszych twierdzeń pozwu dokończenie inwestycji stało się niemożliwe. Pozwany Bank Spółdzielczy wypowiedział ze skutkiem natychmiastowym zrealizowany kredyt, odmówił także prolongaty jego spłaty i skierował sprawę na drogę egzekucji sądowej. Powód wnosił o umorzenie w całości egzekucji prowadzonej na wniosek strony pozwanej na podstawie wyciągu z ksiąg banku przez komornika Sądu Rejonowego w Myślenicach.

Pozwany Bank Spółdzielczy wnosił o oddalenie powództwa, wobec braku podstaw do umorzenia egzekucji.

Sąd Wojewódzki oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 20.000 zł kosztów procesu. W uzasadnieniu tego wyroku przytoczył ustalenia, z których wynika, że na złożony przez powoda w dniu 20 lutego 1984 r. wniosek o udzielenie kredytu zgoda na przyznanie kredytu inwestycyjnego w żądanej wysokości 2.000.000 zł wyrażona została już w dniu 22 lutego 1984 r. Tego dnia powód podpisał skrypt dłużny, zgodnie z treścią którego zobowiązał się spłacić wykorzystany kredyt w ciągu 5 lat w półrocznych ratach płatnych w kwietniu i październiku. Termin płatności pierwszej raty oznaczony został na dzień 1 stycznia 1984 r., a ostatniej 1 października 1988 r. Stosownie do postanowienia ust. 7 skryptu dłużnego niezapłacenie którejkolwiek raty kredytu lub odsetek w ustalonym terminie - cała lub pozostała część zobowiązania kredytobiorcy może być uznana za natychmiast wymagalną łącznie z odsetkami, bez wezwania i postawienia dłużnika w zwłoce i powinna być na żądanie Banku przedterminowo przez kredytobiorcę spłacona. Powód wykorzystał przyznany mu kredyt w wysokości 1.367.590 zł. Przeznaczył go na budowę zakładu kamieniarskiego (z wyjątkiem kwoty 552.000 zł, którą powód przeznaczył na zakup betoniarki, hydroforu, polerki i cyrkularki). W ustalonym terminie nie zapłacił żadnej raty na spłatę zaciągniętego kredytu. Nie wnosił także o udzielenie mu innych usług. Pismem z dnia 2 maja 1986 r. Bank wypowiedział powodowi zrealizowany kredyt w wysokości 1.367.590 zł wobec tego, że powód nie realizuje zamierzonej inwestycji w postaci zakładu kamieniarskiego oraz nie spłaca wymagalnych już rat. Jednocześnie Bank wezwał powoda do zwrotu pobranego kredytu wraz z odsetkami w wysokości 335.122 zł w terminie do dnia 31 maja 1986 r. Po tym wezwaniu powód złożył wniosek o odroczenie płatności kredytu, powołując się na fakt zamierzonego uruchomienia zakładu kamieniarskiego w R. Wniosek ten nie został uwzględniony. Komornik Sądu Rejonowego w Myślenicach wszczął egzekucję z ruchomości i wynagrodzenia za pracę powoda. Powołując się na przepisy ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. - prawo bankowe (Dz. U. Nr 7, poz. 56), art. 76 i 56 ust. 2 prawa spółdzielczego - ustawa z dnia 16 września 1982 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.), a także przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1982 r. w sprawie ogólnych zasad udzielania kredytów przez banki (Dz. U. Nr 45, poz. 293) i uchwałę Zarządu Banku Gospodarki Żywnościowej nr 26/0/83 w sprawie kredytowania rzemiosła, prywatnego handlu i usług wraz z instrukcją nr 3 dotyczącą kredytów dla rzemiosła i usług - Sąd Wojewódzki stwierdził, że skoro powód w umówionym terminie nie wpłacił żadnej z rat, cała należność stała się wymagalna. Roszczenie zatem jest wymagalne, co skutkuje, zdaniem Sądu meriti, oddalenie powództwa.

Rewizję złożył powód.

Powołując się na podstawy rewizyjne przewidziane w art. 368 pkt. 1, 4 i 5 k.p.c. powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pozwany Bank Spółdzielczy w odpowiedzi na rewizję wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu za instancję rewizyjną.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Terminy spłaty wykorzystanego przez powoda kredytu określone zostały w umowie kredytowej. Mianowicie kredytobiorca zobowiązał się spłacić kredyt w ciągu 5 lat, w półrocznych ratach płatnych do dnia 1 kwietnia i 1 października każdego roku. Termin płatności pierwszej raty kredytu oznaczony został na dzień 1 października 1984 r., a ostatniej 1 października 1988 r. Jednocześnie w tejże umowie postanowiono, że w razie niezapłacenia którejkolwiek raty kredytu, cała lub część zobowiązania kredytobiorcy wynikająca z tejże umowy może być uznana za natychmiast wymagalną, łącznie z odsetkami. Bezspornym jest, że dotychczas dłużnik nie zwrócił żadnej z wymagalnych rat udzielonego mu kredytu. Wypowiadając powodowi, dnia 2 maja 1986 r., wykorzystany kredyt Bank powołał się - jak to wynika z treści jego pisma z dnia 2 maja 1986 r. - na: odstąpienie od realizacji celu, na który kredyt został udzielony, oraz uchybienie terminu w spłacie wymagalnych już rat (§ 14 ust. 2 pkt 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1982 r. w sprawie ogólnych zasad udzielania kredytów przez banki - Dz. U. Nr 45, poz. 293 ze zm.). Dokonane wypowiedzenie nie stawia w stan natychmiastowej wymagalności kredytu uprzednio wykorzystanego i nie żąda jego niezwłocznej przez dłużnika spłaty, lecz oznacza termin jego spłaty na dzień 31 maja 1986 r. Nastąpiło zatem odroczenie skutków wypowiedzenia.

Wypowiedzenie kredytu ze skutkiem natychmiastowym powoduje natychmiastową wymagalność roszczenia o zwrot kredytu. Zawierające zaś taki odroczony skutek jest łagodniejsze dla dłużnika i stwarza korzystniejszą dla niego sytuację od zastrzeżonej w umowie. Natychmiastowe wykonanie, w omawianym zakresie, umowy mogłoby - w normalnym toku działalności produkcyjnej kredytobiorcy - wywołać dezorganizację prowadzonej działalności. Powód nie prowadzi żadnej działalności, a spłatę zadłużenia łączy z pozytywnym dla niego wynikiem procesu w przytoczonej na wstępie sprawie sygn. akt (...). Powołując się na art. 5 k.c. i art. 320 k.p.c. dłużnik dowodzi, że ostatnio przytoczony przepis umożliwi mu zrealizowanie w postępowaniu sądowym takich uprawnień, jakie posiada bank (np. odroczenie spłaty kredytu, bądź odroczenie płatności rat już wymagalnych).

Wprawdzie nie można odmówić racji skarżącemu, gdy wskazuje na uprzywilejowaną pozycję banku w stosunku do kredytobiorcy, wyrażającą się w możliwości zmiany treści umowy o kredyt w wyniku jednostronnego oświadczenia woli banku. Uprawnienie do wypowiedzenia części lub całości kredytu przed terminem jego płatności, postawienie w stan natychmiastowej wykonalności kredytu uprzednio wykorzystanego potwierdzają szczególną pozycję banku i posiadane uprawnienia do ukształtowania lub zmiany treści stosunku kredytowego. Wykonując te uprawnienia bank nie powinien i nie może czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny z zasadami określonymi w art. 5 k.c. Myli się jednak skarżący upatrując możliwości zmiany (ukształtowania) przez sąd treści pierwotnej umowy zawartej przez strony. Udzielając ochrony kredytobiorcy sąd jest uprawniony do uznania, że dokonane wypowiedzenie jest bezskuteczne z powodu naruszenia art. 5 k.c. Jednakże - bezsporne w istocie - okoliczności tej sprawy nie dają podstaw do uwzględnienia powództwa. Obowiązujące przepisy normujące działalność pozwanego Banku, w tym zwłaszcza przepisy prawa bankowego wraz z aktami delegowanymi, tj. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1982 r. oraz wynikającymi z tego rozporządzenia uprawnieniami dla Zarządu Banku Gospodarki Żywnościowej (§ 15), przewidują, że jednym z warunków kredytowania, który musi być obligatoryjnie przez kredytobiorcę spełniony, jest zdolność kredytowa. Obejmuje ona także zdolność do zwrotu zaciągniętego kredytu. Podstawowym obowiązkiem kredytobiorcy jest wykorzystanie kredytów zgodnie z ustalonym ich przeznaczeniem oraz spłata kredytu wraz z odsetkami w ustalonych w umowie terminach.

Powód nie tylko nie wykazał realnych perspektyw usunięcia dotychczasowych skutków uchybienia warunkom umowy kredytowej co do spłaty kredytu, lecz w toku całego procesu koncentruje się na wykazaniu trudnej własnej sytuacji materialnej i rodzinnej oraz braku środków finansowych na spłatę kredytu. Dłużnik aktualnie nie dysponuje odpowiednimi rezerwami finansowymi i nie wykazał, aby mógł je zgromadzić w dającej się przewidzieć przyszłości. Trudno za wystarczające źródło poprawy sytuacji finansowej kredytobiorcy uznać przewidywany przez powoda pozytywny wynik - będącej we wstępnej fazie - powołanej na wstępie sprawy Sądu Wojewódzkiego w Krakowie sygn. akt (...). Uzasadniony zatem jest wniosek o utracie przez kredytobiorcę - po zawarciu kwestionowanej umowy - zdolności do spłaty kredytu. Dlatego czynności pozwanego Banku zmierzające do zapewnienia zwrotu udzielonego kredytu nie mogą być uznane za dokonane z przekroczeniem granic zakreślonych w art. 5 k.c.

Artykuł ten nie może być skierowany przeciwko treści obowiązujących przepisów mających zapewnić zwrotność wykorzystanych kredytów. Sposób realizacji uprawnień Banku, w której to sferze mógłby ewentualnie być zastosowany art. 5 k.c., nie może być podważony. Zniweczenie skutków dokonanego wypowiedzenia stworzyłoby dla pozwanego Banku dalsze - zagrożenie poniesienia szkody (niewypłacalność dłużnika) lub utrudnienie w ściągnięciu wierzytelności. Z powyżej przytoczonych względów rewizja z braku uzasadnionych podstaw i podstaw z urzędu uwzględnianych podlega oddaleniu (art. 387 k.p.c.).

Powód wykazał, że źródłem utrzymania jego i jego pięcio osobowej rodziny (w tym czworo małoletnich dzieci) jest otrzymywane przez niego wynagrodzenie za pracę w wysokości 19.379 zł i 1.360 zł rekompensaty; żona powoda zatrudniona jest na umowie zlecenia z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 9.000 zł. Powyższe dane o stanie rodzinnym i materialnym powoda oraz ustalenia poczynione w postępowaniu o zwolnienie skarżącego od kosztów sądowych uzasadniają zastosowanie art. 102 k.p.c. w odniesieniu do kosztów postępowania rewizyjnego.

OSNC 1989 r., Nr 1, poz. 16